tantal, Ta, 73(łac. tantalum)
5, 6, d
V
metal przejściowy
średnio kwasowe
180,95 ± 0,01[a][3]
stały
16650 kg/m³
3017 °C[1]
5458 °C[1]
7440-25-7
23956
45 (obl. 200) pm138 pm
[Xe]4f145d36s2
2, 8, 18, 32, 11, 2(wizualizacja powłok)
1,51,33
I 761 kJ/molII 1500 kJ/molIII 2100 kJ/mol
743 kJ/mol
31,6 kJ/mol
0,776 Pa (3269 K)
7,61×106 S/m
140 J/(kg·K)
57,5 W/(m·K)
regularny przestrzennie centrowany
6,5
3400 m/s (293,15 K)
10,85×10−6 m³/mol
H228, H315, H319, H335
P210, P261, P305+P351+P338
Tantal (Ta, łac. tantalum) – pierwiastek chemiczny z grupy metali przejściowych. Nazwa pochodzi od Tantala – postaci w mitologii greckiej, ojca Niobe[4].
Jest kowalnym, stalowoszarym metalem, bardzo podobnym do niobu. Tantal jest odporny na działanie mocnych kwasów nieorganicznych i wody królewskiej, gdyż ulega pasywacji, jest także odporny na korozję. Tantal reaguje natomiast z kwasem fluorowodorowym, tworząc kompleks fluorkowy:
Wolne (nieskompleksowane) kationy tantalowe (tzn. Ta5+ itp.) nie istnieją w roztworze (powstaje nierozpuszczalny wodorotlenek Ta(OH)5). Pięciotlenek tantalu, Ta2O5 stopiony z wodorotlenkami metali alkalicznych (np. NaOH) tworzy tantalany(V) rozpuszczalne w środowisku o bardzo wysokim pH.
Tantal odkryty został w 1802 r. przez Andersa Ekeberga[5][4]. Jego najważniejszym minerałem jest tantalit (Fe,Mn)Ta2O5, występujący wraz z kolumbitem w koltanie.
Tantal występuje w skorupie ziemskiej w ilości 2 ppm. Jest to metal bardzo rozproszony i tylko w nielicznych miejscach na świecie występują rudy zawierające co najmniej 0,1% tantalu[6]. Jedne z najbogatszych złóż, zawierające 0,22% tantalu w rudzie (a także związki cezu i litu), rozpoczęto eksploatować w 1969 r. w rejonie Bernic Lake, na północ od Winnipeg w prowincji Manitoba w Kanadzie[7]. Złoża tego metalu w postaci koltanu (mieszanina rud tantalu), są jedną z przyczyn konfliktu zbrojnego w Demokratycznej Republice Konga[8].
Tantal wykorzystywany jest w przemyśle elektronicznym do produkcji kondensatorów elektrolitycznych, które znajdują się w prawie każdym urządzeniu elektronicznym (m.in. w telefonach komórkowych i komputerach), w sprzęcie zbrojeniowym i kosmicznym. Ze względu na odporność na działanie większości kwasów i zasad wykorzystywany jest do produkcji aparatury chemicznej. Stosowany jest także do wyrobu biżuterii oraz wyrobów zegarmistrzowskich[6].