Supermarine Attacker

Supermarine Attacker

Attacker F.1
Dane podstawowe
Państwo	Wielka Brytania
Producent	Vickers-Armstrongs Supermarine
Typ	samolot myśliwsko-bombowy
Załoga	1
Historia
Data oblotu	27 lipca 1946
Lata produkcji	1950–1953
Wycofanie ze służby	1957
Liczba egz.	181 +3 prototypy
Dane techniczne
Napęd	1 silnik odrzutowy Rolls-Royce Nene
Ciąg	2313 kG
Wymiary
Rozpiętość	11,25 m[1]
Długość	11,43 m[2]
Wysokość	3,03 m[2]
Powierzchnia nośna	21 m²[2]
Masa
Własna	3 826 kg[a]
Startowa	5 216 kg[b]
Osiągi
Prędkość maks.	950 km/h[c]
Prędkość wznoszenia	32,25 m/s (na poziomie morza)[2]
Pułap	13 716 m[1]
Pułap praktyczny	11 890 m[2]
Zasięg	950 km (z dodatkowym zbiornikiem 1915 km)[1]
Długotrwałość lotu	1,6 h (z dodatkowym zbiornikiem 3,78 h)[3]
Dane operacyjne
Uzbrojenie
4 działka kal. 20 mm do 908 kg bomb lub 8 niekierowanych pocisków rakietowych
Użytkownicy
Wielka Brytania, Pakistan
Rzuty

Attacker F.1

Attackery na pokładzie HMS „Eagle” (widoczne podkadłubowe zbiorniki paliwa).

Attacker podchodzący do lądowania (w bazie lądowej)

Jedyny zachowany Attacker w Muzeum FAA w Yeovilton.

Supermarine Attacker – brytyjski pokładowy samolot myśliwski i myśliwsko-bombowy, powstały bezpośrednio po zakończeniu II wojny światowej. Pierwszy odrzutowy samolot wprowadzony na uzbrojenie brytyjskiego lotnictwa morskiego Fleet Air Arm (FAA), używany przez nie w latach 1951–1957. Był to jednomiejscowy metalowy dolnopłat o prostych skrzydłach, napędzany jednym silnikiem odrzutowym, z podwoziem klasycznym z kółkiem ogonowym. Używany ponadto jedynie przez Pakistan. Nosił oznaczenie fabryczne Type 392.

Historia

W toku dalszego rozwoju myśliwca Supermarine Spitfire, oddział Supermarine koncernu Vickers-Armstrongs prowadził podczas II wojny światowej badania nad skrzydłami o opływie laminarnym, pozwalającym na uzyskanie większych prędkości. Efektem był śmigłowy myśliwiec Type 371 Spiteful, którego prototyp oblatano 30 czerwca 1944 roku^[4]. Jego wersją pokładową, ze składanymi końcówkami skrzydeł, był Seafang. Oba samoloty ostatecznie zostały wyprodukowane tylko w małej serii^[4].

Koncepcja połączenia testowanych na myśliwcach Spiteful/Seafang laminarnych skrzydeł z nowym kadłubem mieszczącym silnik odrzutowy powstała w czerwcu 1944 roku, jeszcze przed oblotem Spitefula^[4]. Głównym projektantem zakładów Supermarine był w tym czasie Joe Smith^[4]. Na propozycję Supermarine, Ministerstwo Lotnictwa wydało specyfikację nr E.10/44 na skonstruowanie takiego samolotu i równocześnie firma Rolls-Royce rozpoczęła prace nad odpowiednim silnikiem odrzutowym RB.41 (późniejszym Nene)^[4]. Silnik został pomniejszony w stosunku do pierwotnych planów dla lepszego zmieszczenia go w kadłubie i przewidywano, że będzie osiągał ciąg 1360 kG, lecz w rzeczywistości zdołał osiągnąć 2041 kG, a w toku rozwoju ta wartość jeszcze wzrosła^[4]. W ten sposób samolot Supermarine stał się pierwszym samolotem napędzanym silnikiem ze znanej później rodziny Nene^[5]. W projekcie zastosowano całkowicie nowy kadłub o kształcie cygara, z kabiną pilota w nosie i wlotami powietrza po bokach^[6]. Całkiem nowe było także usterzenie. Usunięcie chłodnic cieczy ze skrzydeł pozwoliło na zwiększenie pojemności zbiorników paliwa^[4]. Zachowano uzbrojenie w postaci 4 działek kalibru 20 mm w skrzydłach. 5 sierpnia 1944 roku Ministerstwo złożyło zamówienie na trzy prototypy samolotu pod oznaczeniem fabrycznym Type 392, określanego początkowo jako Jet Spiteful (odrzutowy Spiteful)^[4]. W rozwoju programu wykorzystywano doświadczenia z prób myśliwca Spiteful, który jednak wykazywał początkowo problemy ze sterownością^[7]. Jeszcze przed oblotem prototypu zamówiono 24 przedprodukcyjne samoloty Type 392, w tym 18 w wersji myśliwca pokładowego według specyfikacji E.1/45, aczkolwiek kłopoty z rozwojem konstrukcji spowodowały następnie zawieszenie zamówienia^[7].

Pierwszy lot prototypu Type 392 (numer TS409), pilotowanego przez Jeffreya Quilla, odbył się 27 lipca 1946 roku w ośrodku Boscombe Down (był on zarazem pierwszym testowanym tam prototypem nowego samolotu)^[5]. Zaprezentowano go we wrześniu na pierwszych powojennych pokazach lotniczych, jeszcze wówczas prowadzonych w Radlett^[7]. Drugi prototyp (TS413), w wersji myśliwca pokładowego ze składanymi końcówkami skrzydeł i innymi zmianami, dotyczącymi m.in. usterzenia i wzmocnienia podwozia, oblatał pilot Mike Lithgow 17 czerwca 1947 roku^[7]. Samolot w tej wersji otrzymał wówczas nazwę Attacker (pol. „napastnik”)^[7]. Od 28 października 1947 roku prowadzono jego próby na lotniskowcu HMS „Illustrious”^[7]. 26 lutego 1948 roku Mike Lithgow pobił rekord prędkości w obwodzie zamkniętym 100 km, osiągając 909 km/h (564,881 mph)^[8]. W czerwcu 1948 roku drugi prototyp uległ rozbiciu (zginął pilot T.J.A. King-Joyce), po czym próby kontynuowano na pierwszym prototypie, doprowadzonym do standardu morskiego^[9]. W toku rozwoju samolot otrzymał hamulce aerodynamiczne i płetwę przed statecznikiem pionowym, dla zwiększenia skuteczności steru^[8]. We wrześniu 1948 roku Admiralicja brytyjska zamówiła 60 myśliwców seryjnych Attacker F.1 (F Mk 1)^[9]. 24 stycznia 1950 roku oblatano trzeci zmieniony prototyp TS416. Miał on ulepszenia, jak skrzydła przesunięte ok. 33 cm do tyłu, lecz z powodu pośpiechu w budowie serii, nie wprowadzono ich już w samolotach seryjnych^[8].

Pierwszy seryjny egzemplarz wersji F.1 (nr WA469) oblatano 5 maja 1950 roku^[10]. Był napędzany silnikiem Rolls-Royce Nene Mk 101. Już podczas produkcji wprowadzano ulepszenia testowane na prototypach, jak płetwę przed statecznikiem^[10]. Ostatnie sześć sztuk z pierwszego zamówienia na 60 samolotów wykonano w modyfikacji myśliwsko-bombowej FB.1, począwszy od samolotu nr WA529 oblatanego 7 stycznia 1952 roku^[d].

Marynarka zamówiła następnie 84 sztuki ulepszonej wersji myśliwsko-bombowej FB.2, napędzanej silnikiem Nene 7 (później oznaczonym Nene 102)^[10]. Miała ona ponadto wzmocnioną metalową ramę osłony kabiny i elektryczny starter silnika^[10]. Pierwszy oblatano 25 kwietnia 1952 roku (nr WK319)^[10]. Dalszy rozwój konstrukcji, po zastosowaniu skośnych skrzydeł, doprowadził do samolotu Supermarine Swift^[11].

Wersje produkcyjne

• F.1 – pokładowa wersja myśliwska (54 sztuki)^[d]
• FB.1 – pokładowa wersja myśliwsko-bombowa (7 sztuk)^[d][e]
• FB.2 – pokładowa wersja myśliwsko-bombowa napędzana silnikiem Rolls-Royce Nene Mk 102 (84 sztuki)^[10][e]
• Type 538 – wersja eksportowa myśliwsko-bombowa dla Pakistanu (36 sztuk)^[5]

Zbudowano 181 samolotów seryjnych^[10], w tym 36 dla Pakistanu, oraz 3 prototypy.

Służba

Pierwsze Attackery przyjęto na wyposażenie liniowego 800. Dywizjonu FAA 22 sierpnia 1951 roku, w składzie 8 samolotów^[12]. Na początku stacjonowały w bazie RNAS Ford w West Sussex, a od 4 marca 1952 roku rotacyjnie na pokładzie lotniskowca HMS „Eagle”^[12]. 26 listopada 1951 roku sformowano w bazie Ford drugi dywizjon Attackerów (803), również służący rotacyjnie na HMS „Eagle”, a od 1954 roku na lotniskowcach „Albion” i „Centaur”^[13].

Przez krótki czas Attackerów używał w 1952 roku trzeci liniowy dywizjon 890, bazujący od października na „Eagle”, lecz 3 grudnia został rozwiązany, a jego samoloty rozdzielone pomiędzy dywizjony 800 i 803, które odtąd miały po 12 samolotów^[13]. Attackery używane były ponadto do 1956 roku do szkolenia i różnych prób przez kilka dywizjonów drugoliniowych, oznaczonych numerami z serii 700, począwszy od 787. Dywizjonu sformowanego w styczniu 1951 roku w West Raynham^[13]. Przede wszystkim przeszkolenie pilotów na Attackery realizował dywizjon 736, w latach 1952–1954^[13].

Na krótko Attacker FB.2 stał się w 1953 roku standardowym samolotem myśliwsko-bombowym brytyjskiego lotnictwa marynarki, lecz szybko został uznany za przestarzały i zastąpiony w tej roli w dywizjonach liniowych FAA przez samolot Hawker Sea Hawk^[11]. 1 czerwca 1954 roku został rozwiązany 800 Dywizjon, a 4 listopada 1955 roku ostatni 803 Dywizjon^[13]. Nie były podczas swojej służby używane bojowo. W 1955 roku w Attackery przezbrojono natomiast trzy dywizjony Ochotniczej Rezerwy Royal Navy (RNVR), w których służyły do rozwiązania lotnictwa tej formacji 10 marca 1957 roku^[13]. W 1958 roku pozostałe Attackery zostały złomowane^[13].

36 Attackerów wyprodukowano dla Pakistanu, na zamówienie złożone już w 1950 roku^[14]. Były one pozbawione haka do lądowania i możliwości składania skrzydeł; dostarczane były lotem do Karaczi w latach 1951–1953^[14]. Nosiły oznaczenie fabryczne Type 538 i numery od R4000 do R4035^[5]. Służyły w Pakistańskich Siłach Powietrznych do początku lat sześćdziesiątych, jako samoloty myśliwsko-bombowe. Nie udało się zdobyć innych zamówień eksportowych, mimo promocyjnego rajdu prototypu w 1950 roku o długości ok. 13 000 km po krajach północnej Afryki, Bliskiego Wschodu aż do Iranu, i śródziemnomorskich krajach Europy (wraz z towarzyszącym samolotem transportowym Vickers Valetta)^[15].

Do dnia dzisiejszego zachował się jeden egzemplarz Supermarine’a Attackera (WA473), który przetrwał jako pomnik, a następnie eksponat Fleet Air Arm Museum w Yeovilton w Wielkiej Brytanii^[13].

Attacker był pierwszym myśliwcem odrzutowym (a zarazem pierwszym samolotem odrzutowym) wprowadzonym na uzbrojenie brytyjskiego lotnictwa morskiego^[16]. Nie był jednak szczególnie udany i szybko został zdeklasowany przez Hawker Sea Hawk, napędzany tym samym silnikiem. Oceniany jako „średni myśliwiec, którego głównymi zaletami była taniość i łatwy pilotaż na małych wysokościach”^[2]. Jego cechą szczególną, nietypową dla odrzutowców i uważaną za przestarzałą, było klasyczne podwozie z kółkiem ogonowym, przejęte z poprzedników o napędzie śmigłowym, aczkolwiek w praktyce okazało się, że pochylenie samolotu, zwiększające kąt natarcia, ułatwia start i lądowanie na lotniskowcu^[9].

Opis

Dolnopłat o półskorupowej konstrukcji całkowicie metalowej, ze stopów aluminium^[3]. Kadłub o przekroju poprzecznym owalnym^[17]. W rzucie bocznym kadłub miał obrys zbliżony do laminarnego, podobnie jak skrzydła; osiągający maksymalną grubość w 50% długości z uwagi na umieszczenie tam silnika^[3]. Proste skrzydła o trapezowym obrysie i opływie laminarnym, końcówki składane do góry do hangarowania^[17]. Maksymalna grubość skrzydeł w 40% cięciwy^[3]. Skrzydła wyposażone w lotki i klapy^[3]. Usterzenie klasyczne, pojedyncze, na końcu kadłuba (statecznik pionowy ze sterem kierunku przesunięte do przodu względem stateczników poziomych)^[18]. Usterzenie poziome o lekkim wzniosie^[3]. Silnik odrzutowy w środkowej części kadłuba, z długą dyszą na jego końcu; chwyty powietrza o półowalnym przekroju po bokach kadłuba, na wysokości kabiny pilota, z odprowadzaniem warstwy przyściennej powietrza^[3]. Kabina pilota ciśnieniowa, w przedniej części kadłuba, nakryta kroplową osłoną^[3]. Kabina wyposażona w fotel wyrzucany Martin-Baker^[7]. W nosie kadłuba płyta pancerna przed kabiną^[3].

Podwozie klasyczne, chowane hydraulicznie, wyposażone w hamulce pneumatyczne^[3]. Golenie główne z pojedynczymi kołami chowane do skrzydeł (w kierunku do kadłuba)^[17]. Kółko ogonowe było podwójne, chowane do kadłuba^[3]. Z tyłu kadłuba pod dyszą silnika rozkładany hak do aerofiniszera z ramą w formie litery V, automatycznie odczepiany od lin po wylądowaniu^[3]. Samolot przystosowany był do startu przy pomocy katapulty hydraulicznej, za pośrednictwem odrzucanej po starcie uprzęży łączącej go z wózkiem katapulty^[19].

Napęd stanowił silnik turboodrzutowy ze sprężarką odśrodkową Rolls-Royce Nene 3 o ciągu 5100 funtów (2313 kG), a w wersji FB.2 silnik Nene 7 (Mk 102)^[10]. Pięć zbiorników paliwa znajdowało się w kadłubie przed silnikiem i dwa w skrzydłach^[3]. Łączna pojemność zbiorników paliwa 293 galony (1332 l)^[20]. Pod kadłubem standardowo przenoszono konforemny zbiornik paliwa o pojemności 270 galonów (1227 l)^[9].

Uzbrojenie stałe stanowiły 4 działka automatyczne kalibru 20 mm Hispano Mk V w skrzydłach, z zapasem 624 nabojów (po 167 nabojów na działka wewnętrzne i 145 na zewnętrzne)^[3].

W wersjach FB oraz wersji dla Pakistanu podwieszano pod skrzydłami 2 bomby o masie do 1000 funtów (454 kg) lub 8 niekierowanych pocisków rakietowych po 60 funtów (27 kg)^[1][15]. Można było stosować też 4 pociski o masie do 300 funtów (136 kg)^[6].

Zobacz też

Porównywalne samoloty z tego okresu:

• Hawker Sea Hawk
• McDonnell FH Phantom
• Grumman F9F Panther
• Jak-15

Uwagi

1. Masa własna 8434 funty (3826 kg) wg Birtles 1992 ↓, s. 107, natomiast Post-war Carrier Aircraft, s. 1086 podaje 9910 funtów (4495 kg).
2. Masa startowa 11 500 funtów (5216 kg) wg Birtles 1992 ↓, s. 107, natomiast Post-war Carrier Aircraft, s. 1086 podaje 17 500 funtów (7938 kg).
3. Prędkość maksymalna 590 mph (950 km/h) na poziomie morza, 538 mph (865 km/h) na 30 000 stóp (9144 m) (Attacker. „Flight”. vol.51 (2003), s. 449, 1947-05-15. (ang.). 
4. Według Birtles 1992 ↓, s. 26, 107 w ramach pierwszego zamówienia zbudowano 54 samoloty F.1 (WA469–498, WA505–528) i 6 FB.1 (WA529–534). Według Chorlton (red.) 2012 ↓, s. 104, jako F.1 wykonano 52 samoloty, a 8 samolotów jako FB.1 (WA527–534).
5. Nie jest jasna kwestia samolotu nr WT851 (jedyny numer z serii WT). Według Chorlton (red.) 2012 ↓, s. 104 był on zbudowany jako dodatkowy FB.1, natomiast Birtles 1992 ↓, s. 107 zalicza go do 85 samolotów FB.2, jednakże na s.26 podaje liczbę 84 samolotów FB.2 (tak samo Chorlton (red.) 2012 ↓, s. 104).

Przypisy

1. Birtles 1992 ↓, s. 107.
2. Post-war Carrier Aircraft, s. 1086.
3. Attacker. „Flight”. vol.51 (2003), s. 446-450, 1947-05-15. (ang.). 
4. Birtles 1992 ↓, s. 19-20.
5. Chorlton (red.) 2012 ↓, s. 104-105.
6. FM 30- 30 Aircraft Recognition Manual Supplement No. 6. United States. Department of the Army. 1956.
7. Birtles 1992 ↓, s. 21-22.
8. Birtles 1992 ↓, s. 24-25.
9. Birtles 1992 ↓, s. 23.
10. Birtles 1992 ↓, s. 26.
11. The Royal Naval Review and Fly-Past. „Flight”. vol.61 (2316), s. 754, 1953-06-12. (ang.). 
12. Birtles 1992 ↓, s. 27-29.
13. Birtles 1992 ↓, s. 29-32.
14. Pakistan’s final Attackers. „Flight”. vol.63 (2303), s. 320, 1953-03-13. (ang.). 
15. Birtles 1992 ↓, s. 36.
16. Birtles 1992 ↓, s. 27.
17. Birtles 1992 ↓, s. 37-39 (rysunek).
18. Birtles 1992 ↓, s. 37 (rysunek).
19. "Eagle" works up. „Flight”. vol.61 (2253), s. 340-341, 1952-03-28. (ang.). 
20. British Aircraft, 1950-Military Types-. „Flight”. vol.58 (2176), s. 273, 1950-09-07. (ang.). 

Bibliografia

• Post-war Carrier Aircraft. „War Machine”. Vol. 5, Issue 55, s. 1086, 1984. Londyn: Orbis Publishing. (ang.). 
• Philip Birtles: Supermarine Attacker, Swift and Scimitar. Londyn: Ian Allan Ltd., 1992, seria: Postwar Military Aircraft. No.7. ISBN 0-7110-2034-5. (ang.).
• Attacker. Performance : Design : Structure : Equipment. „Flight”. vol. 51 (2003), s. 446-450, 1947-05-15. (ang.). 
• Martyn Chorlton (red.): Supermarine. Company profile 1913-1963. Kelsey Publishing Ltd., 2012. ISBN 978-1-907426-46-9. (ang.).

Kontrola autorytatywna (rodzina statków powietrznych):

• LCCN: sh2009007044
• J9U: 987007547663805171

Encyklopedie internetowe:

• SNL: Attacker