Powierzchnia sołectwa Przyłubie wynosi 12 901 ha i obejmuje większość gminy Solec Kujawski, przede wszystkim tereny leśne[6]. Na polanie Kabat w Puszczy Bydgoskiej, należącej do sołectwa Przyłubie 4 września 1999 roku uruchomiono Radiowe Centrum Nadawcze z nadajnikiem o mocy 1000 KW i dwoma masztami radiowymi o wysokości 330 i 289 m, które emitują I Program Polskiego Radia[6].
We wsi zachowały się dwa budynki związane z osadnictwem olęderskim. Są to chałupy drewniane konstrukcji zrębowej z końca XIX wieku (nr 10 z 1874 r. w pobliżu cmentarza i nr 5 z 1869 r.). Zbudowano je dla rodzin niemieckich Pansegrau, potomków mennonitów. W 1946 roku przeszły one na własność Skarbu Państwa, a później oddano je w użytkowanie polskim repatriantom przybyłym z Wołynia[7].
W centrum wsi, na niewielkim wzniesieniu, co jest charakterystyczne dla osadnictwa olęderskiego, umiejscowiony jest cmentarz menonicko-ewangelicki z XIX wieku[6]. Na zachód od cmentarza stoi murowany dom mieszkalny – dawna szkoła podstawowa zbudowana w 1885 roku. Zachodnie skrzydło budynku adaptowano na świetlicę wiejską, a na dziedzińcu szkolnym, rośnie okazały, 400-letni pomnikowy dąb szypułkowy o obwodzie w pierśnicy 436 cm[7].
Szlaki turystyczne
We wsi rozpoczynają się, względnie kończą trzy piesze szlaki PTTK prowadzące przez Puszczę Bydgoską. Są to[7]:
szlak (38,6 km) „Zielonej Strugi” z Przyłubia do Rojewa śladem Zielonej Strugi – największego cieku na terenie Puszczy Bydgoskiej;
szlak (21 km) „im. Mariana Przybylskiego” z Przyłubia przez polanę Kabat i Górę Szwedzką (najwyższe wzniesienie w Puszczy) do Chrośnej[7].
Historia wsi sięga roku 1359, kiedy król polski Kazimierz Wielki zezwolił na lokację Przyłubia na prawie chełmińskim[8]. Przywilej ten stanowi jeden z najstarszych dowodów osadnictwa wiejskiego na prawie niemieckim w dobrach rycerskich północnych Kujaw. Pierwszym właścicielem wsi był Stanisław Kiwalicz, sędzia kujawski, dziedzic Ostrowa i terenów, na których powstała wieś Przyłubie[8]. W XVI wieku wieś należała do parafii rzymskokatolickiej w Solcu[a] oraz była własnością szlachecką Przyłubskich[9]. Z powodu trudności w zagospodarowaniu ziemi, którą stanowiły w dużej części zalewane przez Wisłę łąki i moczary, dziedzic Maciej Przyłubski w 1594 r. wpadł na pomysł sprowadzenia do wsi osadników olęderskich. Olędrzy znani byli już w Rzeczypospolitej po tym, jak w XVI wieku zagospodarowali Żuławy Wiślane, sprowadzeni przez mieszczaństwo Gdańska. W kolejnych latach osiedlali się wzdłuż Doliny Dolnej Wisły, a w 1574 r. osiedli w okolicy Torunia i Wielkiej Nieszawki[8].
W sprowadzeniu olędrów do Przyłubia pośrednikami byli dwaj bracia – Niemcy Wilhelm i Jan Wilde z Otorowa. 3 stycznia 1594 r. Maciej Przyłubski wystawił w Toruniu dokument, mocą którego wydzierżawił wieś osadnikom olęderskim. Kolonistów (około 10 rodzin) reprezentowali Maciej i Herman Becker. Osadnicy mieli zagwarantowaną wolność osobistą i prawo do prowadzenia dowolnej działalności gospodarczej (uprawy, hodowla, łowiectwo, rybołówstwo, warzenie piwa, handel zbożem itd.) Mogli zatrudniać rzemieślników, a także zezwalać na ich stałe osiedlanie się. Zobowiązani byli natomiast płacić czynsz roczny oraz jednorazowo tzw. odstępne na rzecz dziedzica. W razie powodzi, pożaru lub wojny mogli uzyskać zwolnienie z podatków[8].
Granice wydzierżawionej ziemi sięgały Wisły, następnie koło góry Bobrowo przechodziły koło domu rybaków aż do Starego Przyłubia. Holendrzy mieli wolny dostęp do Wisły, do lasów i łąk, które jednak wymagały osuszenia. Nowa osada olęderska miała nosić nazwę Przyłubia Małego lub Niemieckiego w przeciwieństwie do starszego Przyłubia Wielkiego lub Polskiego. Dwie osady sąsiadowały ze sobą i w związku z tym za ewentualne szkody uczynione przez bydło po jednej lub drugiej stronie należało płacić odszkodowanie[8].
Pierwsi osadnicy byli mennonitami. W kontrakcie dzierżawnym mieli zagwarantowaną wolność religijną. Mogli odprawiać własne nabożeństwa, budować kościół i utrzymywać swojego duchownego. W praktyce korzystali jednak z kościoła parafialnego w Solcu, gdzie chrzcili swoje dzieci, natomiast zmarłych chowano na miejscowym cmentarzu, którego relikty zachowały się do dzisiaj[8].
Olędrzy wprowadzili wysoką kulturę rolną i hodowlę, a głównie umiejętność osuszania terenów nadwiślańskich. Z okolic Solca Kujawskiegoolędrzy rozpostarli się na cały powiat bydgoski. Akcję osiedlania olędrów prowadzili od 1596 r., aż do rozbiorów wójtowie i starostowie bydgoscy i soleccy. W połowie XVIII wieku wokół Bydgoszczy i Solca istniało około 40 osad opartych na kontraktach czynszowych typu olęderskiego[10]. Chłopi olęderscy z czasem wykupili swe gospodarstwa i stali się ich prawnymi właścicielami[11]. Gminy olęderskie posiadały własny samorząd, który już w XVII wieku prowadził m.in. szkoły wiejskie, także w Przyłubiu. W XVIII wieku wsie musiały uiszczać podatki (czynsz, pogłówne, hiberna, gajowe, dziesięcina na rzecz kościoła), a gospodarzy czasem wzywano do prac polowych lub pomocniczych (szarwarki) na rzecz dworu, lecz za stosowną opłatą w naturze (piwo, zboże). Do gmin olęderskich nie mogli należeć chłopi polscy. Stąd w składzie narodowościowym tych wsi dominował żywioł holenderski, później niemiecki.
W 1700 r. połowa wsi Przyłubie była już rozparcelowana między kolonistów. Dziedzic Przyłubski zatrzymał dla siebie kilkaset morgów z małym dworkiem, w którym osadził jako dzierżawcę Seweryna Pieniążka[8]. Tuż przed I rozbiorem Polski Stare Przyłubie należało do Antoniego Nieborskiego[12]. W I połowie XIX wieku cała wieś była już w rękach niemieckich, po wykupie Przyłubia Polskiego przez potomków olędrów[11].
Okres zaboru
W XIX wieku nastąpił rozwój osadnictwa niemieckiego. Wiązało się to z celową germanizacją tych ziem. Do wsi napływali koloniści, korzystając z pomocy finansowej państwa pruskiego. Ewangelików przyporządkowano początkowo do parafii ewangelickiej w Bydgoszczy, a od 1833 do nowo powstałej parafii ewangelickiej w Solcu, dla której w 1847 r. wzniesiono świątynię[8].
Spis miejscowości rejencji bydgoskiej z 1833 r. podaje, że w Przyłubiu Niemieckim (niem. Deutsch Przylubie) mieszkało 223 osób (216 ewangelików, 7 katolików) w 30 domach[13]. Miejscowość obejmowała również kępy na Wiśle. Według opisu Jana Nepomucena Bobrowicza z 1846 r. wsie Przyłubie Polskie i Niemieckie należały do majątku należącego do von Kriegera[14]. Kolejny spis z 1860 r. rozróżnia wsie: Przyłubie Niemieckie oraz Przyłubie Polskie. W Przyłubiu Niemieckim mieszkało 204 osób (wszyscy ewangelicy) w 32 domach. Na miejscu znajdowała się szkoła elementarna. W Przyłubiu Polskim mieszkało 37 osób (wszyscy ewangelicy) w 6 domach. Wieś ta była częścią majątku, którego właścicielem był Weisser. Mieszkało w nim 98 osób (71 ewangelików, 27 katolików) w 6 domach. Miejscowości należały do parafii katolickiej i ewangelickiej w Solcu[15].
Dla roku 1884 Słownik geograficzny Królestwa Polskiego podaje, że Przyłubie Polskie (niem. Weichselthal) było dominum wiejskim, położonym 3 km od Solca. We wsi mieszkało 42 osób (wszyscy ewangelicy) w 5 domach, natomiast całe dominium liczyło 111 osób (97 ewangelików, 14 katolików) w 9 domach. Majątek obejmował 70638 ha gruntów, w tym 9965 ha użytków rolnych, 1741 ha łąk, 6065 ha pastwisk, 51611 ha lasów oraz 1266 ha nieużytków[12]. We wsi funkcjonowała cegielnia parowa. Natomiast Przyłubie Niemieckie (niem. Graetz an der Weichsel) było wsią i okręgiem wiejskim w powiecie bydgoskim, położonym 6 km od Solca. We wsi mieszkało 259 osób (wszyscy ewangelicy) w 28 domach, natomiast w całym okręgu 284 osób (271 ewangelików, 12 katolików, 1 Żyd). Do okręgu oprócz wsi należała osada Piaski (13 osób) oraz domy kolejarzy (12 osób)[12].
W 1885 r. zbudowano we wsi murowany budynek szkoły. W tym czasie rozpoczęto również regulację Wisły. Z mapy z 1890 roku wynika, że wzdłuż rzeki zbudowano wały przeciwpowodziowe[16].
Wieś znalazła się w granicach odrodzonej Polski 20 stycznia 1920 r. na mocy traktatu wersalskiego. W okresie międzywojennym należała, podobnie jak w XIX wieku do powiatu bydgoskiego. W okolicy ponad 80% ludności stanowili Niemcy, z wyjątkiem miasta Solca, gdzie dominował żywioł polski. Rozróżniano wówczas Przyłubie Polskie, leżące bliżej Solca nad Wisłą oraz Przyłubie Kraińskie (dawniej Niemieckie) rozlokowane wzdłuż drogi z Solca do Torunia. W 1925 roku Przyłubie Polskie włączono do Solca Kujawskiego, a w 1928 r. otwarto we wsi szkołę polską, w miejsce działającej wcześniej szkoły niemieckiej.
Po zakończeniu wojny zgodnie z ustaleniami konferencji poczdamskiej ludność niemiecka została wysiedlona, a gospodarstwa przekazano m.in. przesiedleńcom z Wołynia oraz Polski centralnej. W konsultacjach dotyczących projektów nowego podziału administracyjnego w latach 1947-1950, mieszkańcy wsi opowiadali się za pozostawieniem gminy Solec Kujawski, choć istniały koncepcje likwidacji gminy i rozdzielenia jej między Bydgoszcz, Nową Wieś Wielką i Wielką Nieszawkę[17].
Reforma administracyjna z 25 września 1954 r. zlikwidowała gminy i gminne rady narodowe, powołując w ich miejsce gromady wraz z gromadzkimi radami narodowymi. Utworzono wówczas gromadę Solec Kujawski[b], w której skład weszła m.in. wieś Przyłubie. W 1961 r. należące do wsi łąki nadwiślańskie (12 ha) po północnej stronie Wisły wyłączono na rzecz Złejwsi Wielkiej w gromadzie Toporzysko. 1 stycznia 1973 r. z gromady wykształciła się miejsko-wiejska gmina Solec Kujawski[17].
↑ abRozporządzenie Ministra Administracji i Cyfryzacji z dnia 13 grudnia 2012 r. w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części (Dz.U. z 2013 r. poz. 200)
↑ abcdefghBarbaraB.Janiszewska-MincerBarbaraB., Solec Kujawski – dzieje miasta i okolic do 1806 roku, Toruń: Wydawnictwo Adam Marszałek, 2001, ISBN 83-7174-748-9, OCLC830299439. Brak numerów stron w książce
↑Guldon Zenon: Rozmieszczenie własności ziemskiej na Kujawach w II połowie XVI wieku. Roczniki Towarzystwa Naukowego w Toruniu. Rocznik 69. Zeszyt 2. Toruń 1964.
↑Bartowski Krzysztof: Udział starostwa i wójtostwa bydgoskiego w kolonizacji holenderskiej. [w:] Materiały do dziejów kultury i sztuki Bydgoszczy i regionu. zeszyt 1.
↑ abcdBandurski A., Kościński B.: Historia Solca Kujawskiego w zarysie ku uczczeniu 600-letniego obchodu nadania miejscowości praw miasta. Bydgoszcz 1925.
↑Karte des Deutschen Reiches (Generalstabskarte) 1:100k ca. 1890 rok.
↑ abcŁukaszŁ.MyszkaŁukaszŁ., Gmina Nowa Wieś Wielka. Z dziejów samorządu terytorialnego – do 2002 roku, Bydgoszcz: Bydgoski Dom Wydawniczy Margrafsen, 2006, ISBN 83-89734-14-1, OCLC749214986. Brak numerów stron w książce
