Staromiejski ewangelicki kościół farny – istniejący w latach 1787–1903 kościół ewangelicki w Bydgoszczy.
Położenie
Kościół znajdował się w miejscu obecnej hali targowej na rogu ul. Podwale i Teofila Magdzińskiego w Bydgoszczy. Stał w osi północ-południe.
Historia
Budowa kościoła wiąże się z włączeniem miasta Bydgoszczy w obręb państwa pruskiego w wyniku I rozbioru Polski w 1772 r.
Jednym z pierwszych dekretów króla Prus Fryderyka II w Bydgoszczy było utworzenie parafii ewangelicko-augsburskiej z dniem 5 października 1772 r.
Bydgoszcz zamieszkiwały wtedy zaledwie dwie ewangelickie rodziny niemieckie, ale wskutek kolonizacji związanej z budową kanału bydgoskiego i rozrostem miejscowego garnizonu stan ten szybko ulegał zmianie. Katolicy w 1815 r. stanowili tylko 40% ludności Bydgoszczy, a w latach 1850–1920 r. już tylko 25%.
Pierwsze nabożeństwo luterańskie nowo mianowany pastor Gebhardi odprawił 12 kwietnia 1773 r. w naprędce przystosowanej żupie solnej. Przybyło na nie ok. 600 wiernych z miasta i okolic. Od 1776 do 1787 r. odprawiano nabożeństwa w jednej z sal na poddaszu starego ratusza. Budowę nowej świątyni ewangelickiej rozpoczęto w 1784 r., korzystając z funduszy wyłożonych przez państwo pruskie. Projekt zboru wykonał budowniczy krajowy Paul Johann Greth, a budowę nadzorował budowniczy Bothke. Prace ukończono w 1787 r. Konsekrację świątyni, która nie otrzymała żadnego wezwania, funkcjonując cały czas pod nazwą staromiejski ewangelicki kościół farny dokonano 21 stycznia 1787 r. podczas wielkiej uroczystości kościelno-państwowej.
Obiekt kosztował w sumie 7000 talarów. Część kwoty pochodziła ze sprzedaży zagarniętego z miejscowej mennicy złomu srebrnego i nie puszczonych w obieg pieniędzy. W 1788 r. ołtarz oddzielono od nawy dwoma artystycznie wykonanymi kratami z kutego żelaza. W 1794 r. ukończono budowę drewnianej dzwonnicy z 3 dzwonami[a].
Kościół w 1829 r. zamknięto, gdyż groził zawaleniem. Podczas trwającego do 1833 r. remontu, który zużył większość zgromadzonych w kasie kościelnej zasobów, nabożeństwa odprawiano w kościele pobernardyńskim. Kolejny remont zboru z jego przebudową, poszerzeniem i częściową zmianą szczytu fasady, nastąpił w 1869 r. W 1839 roku wybudowano plebanię (pastorówkę – obecnie ul. Wały Jagiellońskie 14).
Staromiejski ewangelicki kościół famy przez prawie wiek zaspokajał potrzeby religijne bydgoskich luteranów. Kolejne zbory ewangelickie w Bydgoszczy zaczęły powstawać dopiero po 1846 r., a szczególne nasilenie budów przypada na lata 1878–1914 r.[b].
Ze względu na nie najlepszy stan techniczny, oraz konieczność przebicia ul. Kościelnej (obecnie T. Magdzińskiego) w stronę nowo wybudowanego wielkiego kościoła farnego, świątynię zburzono w 1903 roku, stawiając na jej miejscu halę targową (1904–1906). Trzy dzwony z rozebranej świątyni przeniesiono do kościoła w Osielsku.
Fragmenty fundamentów kościoła odsłonięto w 2022 roku, podczas budowy zbiornika retencyjnego pod ul. Magdzińskiego[1].
Architektura
Gmach świątyni wzniesiono w stylu klasycystycznym obowiązującym w końcu XVIII wieku w monarchii pruskiej[2].
Była to budowla salowa bez wieży, tynkowana, z wyniosłym dwuspadowym dachem przykrytym dachówką ceramiczną[2]. Barokizujący fronton zawierał na poziomie korpusu trzy podziały okienne zwieńczone trójkątnym tympanonem[2]. Nad nim wznosił się ozdobny szczyt[2]. Oprócz wejścia czołowego były jeszcze dwa wejścia boczne zwieńczone trójkątnymi tympanonami[2]. Każda ściana boczna mieściła sześć dużych okien okaz tyle samo mniejszych – okrągłych[2]. Ściany boczne wieńczył tęgi gzyms[2]. Wewnątrz salę świątyni obiegały drewniane empory łączące się z usytuowanym nad wejściem chórem z organami[2].
Uwagi
- ↑ odlane zostały w 1793 roku w Berlinie
- ↑ w latach 1846-1920 w Bydgoszczy i gminach sąsiadujących wzniesiono 12 świątyń ewangelickich, w tym 9 ewangelicko-unijnych
Przypisy
Zobacz też
Bibliografia
- Derenda Jerzy. Piękna stara Bydgoszcz – tom I z serii Bydgoszcz miasto na Kujawach. Praca zbiorowa. Towarzystwo Miłośników Miasta Bydgoszczy. Bydgoszcz 2006
- Pastuszewski Stefan. Pierwsze świątynie ewangelickie. In. Kalendarz Bydgoski 1992
- Rogalski Bogumił. Architektura sakralna Bydgoszczy dawniej i dziś. In. Kronika Bydgoska XII (1990). Bydgoszcz 1991
| świątynie katolickie |
|
|---|
| klasztory katolickie |
|
|---|
| świątynie ewangelickie |
|
|---|
| świątynie żydowskie |
|
|---|
