Madeleine Albright

Madeleine Albright
Ilustracja
Pełne imię i nazwisko

Madeleine Jana Korbel Albright

Imię i nazwisko po urodzeniu

Marie Jana Korbelová

Data i miejsce urodzenia

15 maja 1937
Praga, Czechosłowacja

Data i miejsce śmierci

23 marca 2022
Waszyngton, Stany Zjednoczone

64. sekretarz stanu Stanów Zjednoczonych
Okres

od 23 stycznia 1997
do 20 stycznia 2001

Przynależność polityczna

Partia Demokratyczna

Poprzednik

Warren Christopher

Następca

Colin Powell

20. ambasador Stanów Zjednoczonych przy ONZ
Okres

od 27 stycznia 1993
do 21 stycznia 1997

Poprzednik

Edward J. Perkins

Następca

Bill Richardson

podpis
Odznaczenia
Prezydencki Medal Wolności (Stany Zjednoczone) Order Lwa Białego I klasy (Czechy) Order Krzyża Ziemi Maryjnej I Klasy (Estonia) Wielki Order Królowej Jeleny (Chorwacja) Krzyż Wielki Orderu Zasługi RP Medal za Zasługi dla Dyplomacji Republiki Czeskiej Order Wolnośći

Madeleine Jana Korbel Albright[1], właśc. Marie Jana Korbelová (ur. 15 maja 1937 w Pradze[1], zm. 23 marca 2022 w Waszyngtonie[2][3]) – amerykańska dyplomatka i polityk pochodzenia żydowskiego, 64. sekretarz stanu Stanów Zjednoczonych.

W 1993 roku została 20. ambasadorem Stanów Zjednoczonych przy ONZ, zaś 5 grudnia 1996 roku prezydent Bill Clinton nominował ją na stanowisko sekretarza stanu. Oficjalnie objęła urząd 23 stycznia 1997 roku, zostając tym samym pierwszą kobietą na stanowisku sekretarza stanu Stanów Zjednoczonych.

Życiorys

Wczesne lata

Urodziła się 15 maja 1937 roku w Pradze (w dzielnicy Smíchov) jako Marie Jana Korbelová w rodzinie czechosłowackich Żydów[4][5]. Była córką czechosłowackiego dyplomaty Josefa Korbela i Anny (Manduli) Korbelovej z domu Spieglovej[5][6]. Miała młodszą siostrę Katherine (ur. 1942)[5]. Ojciec Marie pełnił funkcję attaché prasowego ambasady Czechosłowacji w Belgradzie w Jugosławii, lecz został z niej odwołany 28 grudnia 1938 roku, trzy miesiące po zawarciu układu monachijskiego. Po tym jak 15 marca 1939 roku wojska niemieckie wkroczyły do Pragi i rozpoczęły okupację czeskiej części Czechosłowacji rodzina Korbelów opuściła kraj i wyjechała do Belgradu[5]. Stamtąd z pomocą przyjaciół przedostała się do Grecji, z której następnie wyjechała do Wielkiej Brytanii, gdzie od kilku miesięcy przebywał starszy brat ojca Marie, Jan. Na miejscu Josef Korbel został szefem departamentu informacji czechosłowackiego rządu emigracyjnego w Londynie[5]. W 1941 roku Korbelowie dokonali konwersji z judaizmu na katolicyzm[6].

Po II wojnie światowej Korbelowie wrócili do reaktywowanej Czechosłowacji, gdzie we wrześniu 1945 roku Josef Korbel objął funkcję ambasadora w Belgradzie. Po przejęciu władzy w Czechosłowacji przez komunistów w 1948 roku, Korbel był zagrożony z powodu swoich powiązań z obozem demokratycznym[5]. Przyjął wówczas zaproponowane mu przez nowego ministra spraw zagranicznych Vladimíra Clementisa stanowisko przedstawiciela Czechosłowacji w komisji demarkacyjnej ONZ ds. spornego indyjskiego terytorium Kaszmir, co było dla niego okazją do ucieczki z kraju. Pod koniec 1948 roku Korbelowie wyjechali do Stanów Zjednoczonych, gdzie złożyli wniosek o azyl polityczny[5]. Josef Korbel w USA został profesorem stosunków międzynarodowych na Uniwersytecie w Denver, kontynuował także pracę na rzecz ONZ[1][5].

Edukacja i kariera polityczna

W czasie II wojny światowej uczyła się w szkole w Wielkiej Brytanii, zaś później została wysłana do szkoły z internatem w Szwajcarii[5]. W 1957 roku rozpoczęła naukę na Wellesley College, którą ukończyła z wyróżnieniem ze specjalnością w dziedzinie nauk politycznych. Następnie podjęła studia w Szkole Wyższych Studiów Międzynarodowych na Uniwersytecie Johnsa Hopkinsa[7]. Uzyskała ponadto certyfikat w Instytucie Rosyjskim na Uniwersytecie Columbia oraz tytuł magistra i doktora prawa publicznego i rządowego również na Uniwersytecie Columbia[7]. Była studentką Zbigniewa Brzezińskiego, który także nadzorował jej pracę doktorską, dotyczącą roli prasy podczas tzw. „Praskiej Wiosny” w Czechosłowacji[5][8][9].

Karierę polityczną rozpoczęła w 1972 roku, kiedy zbierała fundusze na kampanię w prawyborach prezydenckich senatora Edmunda Muskie’ego, będącego przyjacielem jej rodziny[1]. Została też wówczas członkinią Partii Demokratycznej[9]. W 1976 roku Muskie mianował ją szefem swoich doradców prawnych, zaś gdy Zbigniew Brzeziński objął funkcję doradcy ds. bezpieczeństwa narodowego prezydenta Jimmy’ego Cartera, została jego współpracowniczką odpowiadającą za kontakty z Kongresem[1][10][8]. Od 1978 do 1981 roku Albright była członkiem sztabu Narodowej Rady Bezpieczeństwa, gdzie jako pracowniczka Białego Domu odpowiedzialna była za politykę zagraniczną[11].

W 1981 roku Albright zostało przyznane członkostwo w Międzynarodowym Centrum Woodrowa Wilsona przy Smithsonian Institution[12]. Nagrodę tę uzyskała po przedstawieniu swoich tekstów naukowych na temat roli prasy i mediów podczas przemian politycznych w Polsce na początku lat 80. XX wieku[7].

Od 1981 do 1982 roku sprawowała również funkcję starszego członka ds. sowieckich i Europy Wschodniej w Centrum Strategii i Studiów Międzynarodowych. Przewodziła badaniom nad rozwojem i dążeniami ZSRR i państw satelickich.

W 1981 roku została współzałożycielką Centrum Polityki Narodowej, objęła wówczas stanowisko przewodniczącej tej organizacji.

W 1982 roku Albright została mianowana profesorem do spraw międzynarodowych oraz dyrektorem programu dla kobiet w służbie zagranicznej na Uniwersytecie Georgetown[13][7]. Stanowiska te pozwoliły jej prowadzić kursy licencjackie i przedlicencjackie w dziedzinie spraw międzynarodowych oraz polityki zagranicznej, a także wprowadzać w życie i rozwijać programy promujące szanse kobiet w stosunkach międzynarodowych[7].

W 1984 roku była doradcą do spraw polityki zagranicznej kandydatki na wiceprezydenta USA Geraldine Ferraro, zaś cztery lata później została głównym doradcą do spraw polityki zagranicznej kandydata na prezydenta Michaela Dukakisa[8][9].

Zanim została sekretarzem stanu, Albright sprawowała funkcję członka gabinetu prezydenta Billa Clintona.

Ambasador przy Organizacji Narodów Zjednoczonych

Na początku lat 90. XX wieku Madeleine Albright została mianowana ambasadorem Stanów Zjednoczonych przy ONZ[14]. Jej pierwsza praca w roli dyplomaty rozpoczęła się krótko po zaprzysiężeniu Billa Clintona na prezydenta – 9 lutego 1993 roku. Podczas pracy w ONZ Albright miała chłodne stosunki z sekretarzem generalnym ONZButrusem Butrusem Ghalim[15].

W lutym 1996 roku Albright przeforsowała w Radzie Bezpieczeństwa ONZ rezolucję potępiającą Kubę za zestrzelenie dwóch nieuzbrojonych samolotów pilotowanych przez kubańskich uciekinierów[9]. Jeden z pilotów kubańskich myśliwców wojskowych, biorących udział w zdarzeniu, chwalił się, że strzelał w cojones (hiszp. „jądra”, „jaja”) – Albright w swoim wystąpieniu w Radzie odniosła się do jego stwierdzenia następująco:

Szczerze mówiąc, to nie jest cojones; to jest tchórzostwo[9].

Madeleine Albright wykorzystywała ponadto swoją funkcję do wywierania wpływu na politykę zagraniczną administracji Billa Clintona. Dotyczyło to przede wszystkim wojny w Bośni i Hercegowinie, w sprawie której Albright była zdecydowanym orędownikiem wykorzystania sił powietrznych w celu powstrzymania serbskiej agresji[9]. Odegrała ważną rolę w skłonieniu prezydenta do przyjęcia twardszego stanowiska wobec Serbów, co ostatecznie doprowadziło do zawarcia porozumienia pokojowego w Dayton[9].

Pełniąc funkcję amerykańskiego ambasadora przy Organizacji Narodów Zjednoczonych, Albright została skrytykowana za opinię, jaką wyraziła w czasie wywiadu 12 maja 1996 roku dla programu telewizyjnego 60 Minut. Tematem rozmów były amerykańskie sankcje nałożone na Irak. Prezenter Lesley Stahl zadał pytanie:

Słyszeliśmy, że pół miliona dzieci zginęło. Wydaje mi się, że to więcej niż zginęło w Hiroszimie. Jak pani myśli, czy ta cena jest tego warta?.

Albright odpowiedziała:

Myślę, że to jest bardzo trudny wybór, ale cena – myślimy, że jest to tego warte[16][17].

Sekretarz stanu Stanów Zjednoczonych

23 stycznia 1997 roku została sekretarzem stanu[18]. Podczas swojej kadencji na tym stanowisku Albright wzmacniała sojusze amerykańskie i wpływała na decyzje dotyczące polityki zagranicznej, zwłaszcza na Bliskim Wschodzie i na Bałkanach[7]. Przekonała także Kongres do ratyfikacji konwencji dotyczących broni chemicznej i rozszerzenia NATO[8].

12 marca 1999 roku była uczestnikiem podpisania przez ówczesnego polskiego ministra spraw zagranicznych Bronisława Geremka w obecności ministrów spraw zagranicznych Czech i Węgier dokumentu ratyfikacyjnego Paktu Północnoatlantyckiego (NATO)[19].

W 2000 roku Albright była pierwszą osobą na tak wysokim szczeblu zachodniej dyplomacji, która spotkała się z Kim Dzong Ilem, przywódcą reżimu Korei Północnej[20].

Późniejsza działalność

Po 2001 roku Madeleine Albright wróciła na Uniwersytet Georgetown, gdzie została profesorem dyplomacji w Szkole Służby Zagranicznej Walsha (Walsh School of Foreign Service) i zasiadała w komisji dyrektorów Rady ds. Stosunków Międzynarodowych. Uczestniczyła również w dyskusjach Białego Domu na temat polityki zagranicznej z przedstawicielami administracji prezydenta George’a W. Busha oraz innymi byłymi sekretarzami obrony i stanu[7]. Była ponadto prezesem Narodowego Demokratycznego Instytutu Spraw Międzynarodowych, prezydentem Fundacji Stypendialnej Trumana (Truman Scholarship Foundation) i honorowym współprzewodniczącym Światowej Rady ds. Uchodźców[7][21]. W 2021 roku została powołana na stanowisko przewodniczącego Rady Polityki Obronnej, której zadaniem jest udzielanie sekretarzowi obrony niezależnych, rzeczowych porad i opinii dotyczących spraw polityki obronnej[21].

Oprócz nauki i polityki Albright zajmowała się także działalnością komercyjną. Była prezesem Albright Stonebridge Group, będącej częścią Dentons Global Advisors, oraz Albright Capital Management LLC, firmy doradztwa inwestycyjnego skoncentrowanej na nowych rynkach[21].

Życie prywatne

Jej ojczystym językiem był czeski, a podczas nauki w szkołach w Wielkiej Brytanii i Szwajcarii nauczyła się mówić po angielsku i francusku[5]. O swoim żydowskim pochodzeniu dowiedziała się będąc osobą dorosłą. Jej imię, Madeleine, było anglojęzyczną wersją pseudonimu Madlenka, który zyskała w dzieciństwie[8]. Albright przyjęła nowe imię, kiedy rozpoczęła naukę w Swiss Boarding School.

Znana była ze swoich broszek, które zakładała odpowiednio do wszelkiego rodzaju okazji. W czasie uroczystości związanych z Marynarką Wojenną Stanów Zjednoczonych (US Navy) miała założoną broszkę w kształcie kotwicy, natomiast w czasie spotkania z Saddamem Husajnem – w kształcie węża.

W maju 1959 roku poślubiła dziennikarza prasowego Josepha Albrighta, z którym miała później trzy córki. Rozwiedli się w 1983 roku[22].

14 lipca 1997 roku prezydent Czech Václav Havel odznaczył ją Orderem Lwa Białego[23]. 21 sierpnia 2000 roku została uhonorowana Wielkim Orderem Królowej Jeleny przez prezydenta Chorwacji Stjepana Mesicia[24]. 5 lutego 2004 roku otrzymała od prezydenta Estonii Arnolda Rüütela Order Krzyża Ziemi Maryjnej I Klasy[25]. 13 lipca 2009 roku została odznaczona przez prezydenta Polski Lecha Kaczyńskiego Krzyżem Wielkim Orderu Zasługi Rzeczypospolitej Polskiej[26], natomiast w maju 2012 roku prezydent Stanów Zjednoczonych Barack Obama uhonorował ją Prezydenckim Medalem Wolności[27].

Była posiadaczką tytułu doktora honoris causa następujących amerykańskich uczelni: Uniwersytetu Washingtona w St. Louis (2003[28]), Uniwersytetu Karoliny Północnej w Chapel Hill (2007[29]), Knox College w Illinois (2008[30]), Dickinson College (2014[31]) i Uniwersytetu Tuftsa (2015[32]). 26 czerwca 2000 roku została doktorem honoris causa Uniwersytetu Gdańskiego[33].

Mieszkała w Waszyngtonie[21]. Zmarła na raka 23 marca 2022 roku[34]. Uroczystość żałobna odbyła się 27 kwietnia 2022 w Katedrze Narodowej w Waszyngtonie[35].

Publikacje

  • Madam Secretary. Miramax, 2003. ISBN 1-4013-5962-0.
  • The Mighty and the Almighty: Reflections on America, God, and World Affairs. Harper, 2006. ISBN 978-0-06-089257-9.
  • Memo to the President Elect: How We Can Restore America's Reputation and Leadership. Harper Collins, 2008. ISBN 978-0061351815.
  • Read My Pins: Stories from a Diplomat's Jewel Box by Madeleine Albright. Harper Collins, 2009. ISBN 978-0060899189.
  • Prague Winter: A Personal Story of Remembrance and War, 1937–1948. Harper, 2012. ISBN 978-0062030313.
  • Fascism: A Warning. Harper Collins, 2018. ISBN 978-0062802187.
    • polskie wydanie: Faszyzm. Ostrzeżenie. Poltext, 2018-10-19. ISBN 978-83-7561-945-4.

Przypisy

  1. a b c d e Elaine Sciolino: WOMAN IN THE NEWS; Dukakis's Foreign Policy Adviser: Madeleine Jana Korbel Albright. nytimes.com, 1988-07-26. [dostęp 2022-03-24]. (ang.).
  2. Madeleine Albright, First Woman to Serve as Secretary of State, Dies at 84. nytimes.com. [dostęp 2022-03-23]. (ang.).
  3. Madeleine Albright, first female secretary of state, dies at 84. nbcnews.com, 2022-03-23. [dostęp 2022-03-23]. (ang.).
  4. Madeleine Albright: Pani Sekretarz Stanu. Warszawa: Świat Książki, 2005, s. 16. ISBN 978-83-7391-465-0.
  5. a b c d e f g h i j k Michael Dobbs: Out Of The Past. washingtonpost.com, 1997-02-09. [dostęp 2022-03-24]. (ang.).
  6. a b Madeleine Albright’s War Years. web.archive.org, 2012-04-26. [dostęp 2022-03-24]. (ang.).
  7. a b c d e f g h Madeleine Korbel Albright '59. [w:] All Achievement Award Recipients [on-line]. wellesley.edu. [dostęp 2022-03-24]. (ang.).
  8. a b c d e A.O. Scott: Madeleine Albright; The diplomat who mistook her life story for statecraft.. [w:] Assement [on-line]. slate.com, 1999-04-25. [dostęp 2022-03-24]. (ang.).
  9. a b c d e f g Michael Dobbs, John M. Goshko: Albright's Personal Odyssey Shaped Foreign Policy Beliefs. washingtonpost.com, 1996-12-06. [dostęp 2022-03-25]. (ang.).
  10. Madeleine Albright: Pani Sekretarz Stanu. Warszawa: Świat Książki, 2005, s. 81. ISBN 978-83-7391-465-0.
  11. Madeleine Albright: Pani Sekretarz Stanu. Warszawa: Świat Książki, 2005, s. 85. ISBN 978-83-7391-465-0.
  12. Madeleine Albright: Pani Sekretarz Stanu. Warszawa: Świat Książki, 2005, s. 98. ISBN 978-83-7391-465-0.
  13. Who’s who in international affairs 2003., wyd. 3rd ed, London: Europa Publications, 2002, ISBN 1-85743-156-1, OCLC 50526266 [dostęp 2020-02-07].
  14. Madeleine Albright: Pani Sekretarz Stanu. Warszawa: Świat Książki, 2005, s. 135. ISBN 978-83-7391-465-0.
  15. Madeleine Albright: Pani Sekretarz Stanu. Warszawa: Świat Książki, 2005, s. 140. ISBN 978-83-7391-465-0.
  16. The Mighty and the Almighty: Reflections on America, God, and World Affairs – Madeleine Albright – Google Livres [online], books.google.com [dostęp 2017-11-25].
  17. Madeleine Albright – Wikiquote [online], en.wikiquote.org [dostęp 2017-11-25] (ang.).
  18. Biography: Madeleine Korbel Albright. [dostęp 2005-05-17]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-02-04)].
  19. 20 lat temu Polska wstąpiła do NATO. "Wysiłki dwóch prezydentów i siedmiu premierów". tvn24.pl, 12 marca 2019. [dostęp 2022-03-26].
  20. frontline: kim’s nuclear gamble: interviews: madeleine albright | PBS.
  21. a b c d MADELEINE K. ALBRIGHT. ndi.org. [dostęp 2022-03-25]. (ang.).
  22. Madeleine Albright: Pani Sekretarz Stanu. Warszawa: Świat Książki, 2005, s. 105. ISBN 978-83-7391-465-0.
  23. Řád Bílého lva pro Albrightovou. [w:] 1997 14. červenec [on-line]. ceskoamerickestoleti.cz, 2018. [dostęp 2022-03-24]. (cz.).
  24. Odluka o odlikovanju Njezine Ekscelencije Madeleine Korbel Albright, državne tajnice Veleredom kraljice Jelene s lentom i Danicom. narodne-novine.nn.hr, 2000-08-21. [dostęp 2022-03-24]. (chorw.).
  25. President annab teenetemärgid 447 inimesele. [w:] Uudised [on-line]. ohtuleht.ee, 2004-02-05. [dostęp 2022-03-24]. (est.).
  26. M.P. z 2010 r. nr 7, poz. 60 – pkt 11.
  27. Former U.S. Secretary of State Receives Highest Civilian Honor. [w:] News [on-line]. wellesley.edu, 2012-07-05. [dostęp 2022-03-24]. (ang.).
  28. Sue Killenberg: Madeleine Albright to deliver Washington University’s 142nd Commencement address. source.wustl.edu, 2003-05-15. [dostęp 2022-03-24]. (ang.).
  29. News Release; Five to receive honorary degrees at Carolina’s spring commencement. web.archive.org, 2007-05-03. [dostęp 2022-03-24]. (ang.).
  30. Knox Announces Honorary Degree Recipients. knox.edu, 2008-03-14. [dostęp 2022-03-24]. (ang.).
  31. 2014 Commencement Citations; Madeleine Albright. [w:] Commencement [on-line]. dickinson.edu, 2014. [dostęp 2022-03-24]. (ang.).
  32. Honorary Degrees. [w:] Honorary Degree Recipients [on-line]. trustees.tufts.edu. [dostęp 2022-03-24]. (ang.).
  33. Madeleine Albright doktorem honoris causa. [w:] Polska [on-line]. rmf24.pl, 2000-06-26. [dostęp 2022-03-24]. (pol.).
  34. Madeleine Albright, first female US secretary of state, dies. CNN, 2022-03-23. [dostęp 2022-03-23]. (ang.).
  35. Pogrzeb Madeleine Albright. Biden wspominał swoją podróż do Polski. wp.pl. [dostęp 2022-04-27].

Linki zewnętrzne