PROFILBARU.COM

Księstwo bydgosko-wyszogrodzkie
	1314–1323 (1327)
Ustrój polityczny	monarchia
Stolica	Bydgoszcz, Wyszogród
Data powstania	1314
Data likwidacji	1327
Władca	Przemysł
Język urzędowy	polski, łacina
Religia dominująca	katolicyzm
brak współrzędnych

Księstwo bydgosko-wyszogrodzkie – najbardziej na północ wysunięta dzielnica Kujaw, istniejąca w latach 1314–1323 (1327).

Geografia

Księstwo obejmowało terytoria dwóch kasztelanii kujawskich: bydgoskiej i wyszogrodzkiej, w przybliżeniu obszar dzisiejszego powiatu bydgoskiego.

Naturalną granicą wschodnią była Wisła, zachodnią – rynna jezior byszewskich. Południową granicę wyznaczał skraj Puszczy Bydgoskiej oraz rzeka Noteć. Na północy granica była umowna, sięgała od Trzęsacza nad Wisłą po styk rzeki Brdy i jezior byszewskich.

Główne grody na terytorium księstwa to Wyszogród, Bydgoszcz, Solec (Kujawski), Byszewo. Jedynym miastem na wymienionym obszarze w okresie istnienia księstwa był Solec lokowany w 1325 r.

Historia

Księstwo, zwane Kujawami Północnymi powstało w następstwie podziałów dzielnicowych, po śmierci księcia inowrocławskiego Ziemomysła (zm. 1287) Władca pozostawił trzech małoletnich synów: Leszka (ur. 1275), Przemysła (ur. 1278) i Kazimierza (ur. 1280–1287).

Początkowo rządy sprawowała żona zmarłego – regentka Salomea. Wychowywała ona synów w duchu ekspansji na Pomorze Gdańskie, gdyż walczyła o spadek po ojcu Samborze II – dawnym władcy pomorskiej dzielnicy lubiszewsko-tczewskiej. Do opieki poczuwał się również ich stryj Władysław Łokietek, który m.in. wydał za mąż ich córkę Fenennę (1290 r.)

Od 1294 r. trzej bracia: Leszek, Przemysł i Kazimierz rozpoczęli sprawowanie samodzielnej władzy na Kujawach Zachodnich (dzielnica, która obejmowała kasztelanie: inowrocławską, bydgoską, słońską, kruszwicką, radziejowską). W niektórych dokumentach wystawianych przez młodych książąt pojawia się Bydgoszcz, jako składnik tytulatury, zawsze jednak za miejscowościami „starszymi”: Inowrocławiem i Wyszogrodem. Notowano również pobyty książąt w Wyszogrodzie.

W 1296 r. po śmierci króla Wielkopolski i Pomorza Gdańskiego Przemysła II, Władysław Łokietek przyłączył do Kujaw inowrocławskich dodatkowo kasztelanię wyszogrodzką (kasztelania ta należała już do Kujaw w latach 1242–1271). Przekazał ją w ramach rekompensaty dla książąt Leszka, Przemysława i Kazimierza za rezygnację z praw do Pomorza przysługujących im po matce Salomei. Odbyło się to w związku z uprzednią zbrojną próbą opanowania Pomorza Gdańskiego przez Leszka (1296 r.).

Po powrocie Leszka z niewoli czeskiej (1312 r.), bezpośrednio po śmierci Salomei (1313 r.) bracia przystąpili do podziału ojcowizny, w celu wydzielenia udzielnych księstw, rządzonych samodzielnie przez każdego z nich:

Leszek tytułował się odtąd księciem Kujaw i Inowrocławia,
Przemysł – księciem Kujaw, Wyszogrodu i Bydgoszczy,
Kazimierz – księciem Kujaw i Gniewkowa (księstwo to wykrojono z części kasztelanii gniewkowskiej i słońskiej).

Księstwo bydgosko-wyszogrodzkie Przemysła powstało między 12 października 1314 r., a 6 kwietnia 1315 r., kiedy przedstawił się jako Dominius Wyszogrodiensis et Bidgostiensis. Książę przez 13 lat sprawował władzę na tym terytorium. W 1318 r. Przemysł zawarł z Leszkiem układ o przeżycie, jednak ok. 1323 r. starszy brat abdykował. W tej sytuacji w 1323 r. Przemysł zyskał również pod swoje zwierzchnictwo księstwo inowrocławskie przekazane mu przez brata Leszka. Odtąd tytułował się księciem Kujaw, panem Inowrocławia i Wyszogrodu. Jego dzielnica obejmowała cztery kasztelanie: bydgoską, wyszogrodzką, inowrocławską i kruszwicką.

W 1327 lub 1328 r. wobec wybuchu wojny polsko-krzyżackiej w celu ułatwienia Łokietkowi prowadzenia działań wojennych, Przemysł zgodził się na objęcie księstwa sieradzkiego, w zamian za pozostawienie księstwa inowrocławskiego Łokietkowi.

Hierarchia urzędnicza

Osobny artykuł: Bydgoscy urzędnicy ziemscy.

Księstwo bydgosko-wyszogrodzkie w hierarchii „starszeństwa” znajdowało się na drugim miejscu na Kujawach Inowrocławskich. Posiadało ono podstawowe urzędy ziemskie o funkcjach administracyjnych, sądowych, fiskalnych i obronnych (kasztelanie, sędstwo, podkomorstwo), a nadto podczaszego, podkoniego, podstolego.

Wojewoda – wspólny urzędnik dla trzech księstw zachodniokujawskich rezydował w Inowrocławiu. Natomiast w hierarchii kasztelanów zachodniokujawskich, pierwsze miejsce zajmował inowrocławski, następnie bydgoski zwany czasem podwojewodą (vicepalatinus), potem kolejno: wyszogrodzki lub kruszwicki (zamątwiański), słoński i na koniec gniewkowski lub michałowski.

W dzielnicy bydgosko-wyszogrodzkiej najważniejszymi urzędnikami byli kasztelanowie. Od czasu przejścia terytorium wyszogrodzkiego do Kujaw (1296 r.) urzędowało dwóch kasztelanów, w bydgoskim (od 1286 do 1330 r.) siedmiu. Urząd kasztelana wyszogrodzkiego zanikł po 1314 r. Wszystko wskazuje na to, że jego funkcję przejął kasztelan bydgoski. Spośród urzędów średnich zarówno sędziowie (Przybysław z Leszcz, Jakub z Leszcz), jak i podkomorzowie (Bogumił z Pakości) prawdopodobnie urzędowali w Wyszogrodzie.

Spuścizną po księstwie bydgosko-wyszogrodzkim (jak również po okresie rządów Kazimierza Słupskiego 1370–1377 i Władysława Opolczyka 1378–1392) była tradycja odrębnej hierarchii urzędów ziemskich dla ziemi bydgoskiej.

Książęta bydgosko-wyszogrodzcy

Osobny artykuł: Władcy Kujaw.

Zobacz też

Przegląd bydgoskich jednostek administracyjnych:

Kasztelania wyszogrodzka (1145–1314, Wyszogród – warownia zniszczona w 1330 r., w obrębie dzisiejszej Bydgoszczy)
Kasztelania bydgoska (1238–1793)
Starostwo bydgoskie (1358–1780)
Obwód Nadnotecki (1772–1807)
Departament bydgoski (1807–1815)
Rejencja bydgoska (1815–1920)
Rejencja bydgoska (1939–1945)
Województwo bydgoskie (tzw. duże) (1950–1975)
Województwo bydgoskie (tzw. małe) (1975–1998)
Województwo kujawsko-pomorskie (po 1999 r.)

Inne:

Burmistrzowie i prezydenci Bydgoszczy (od 1362 r.) – organizacja samorządu miejskiego na przestrzeni lat, lista burmistrzów i prezydentów
Bydgoscy urzędnicy ziemscy – urzędnicy ziemscy na ziemi bydgoskiej od początku XIV wieku do czasu I rozbioru Polski
Wojewodowie bydgoscy (1945–1998)

Bibliografia

Biegański Zdzisław red: Dzieje Fordonu i okolic: Bydgoszcz: Kujawsko-Pomorskie Towarzystwo Kulturalne, 1997
Biegański Zdzisław, Jastrzębski Włodzimierz red.: Bydgoszcz jako ośrodek administracyjny na przestrzeni wieków, zbiór studiów. Bydgoszcz 1998.
Biskup Marian red.: Historia Bydgoszczy. Tom I do roku 1920. Warszawa-Poznań: Bydgoskie Towarzystwo Naukowe, 1991
Guldon Zenon: Podziały administracyjne Kujaw i ziemi dobrzyńskiej w XIII-XIV wieku: Warszawa, Poznań: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1974.
Karczewska Joanna. Urzędnicy książąt kujawskich Leszka, Przemysława i Kazimierza Ziemysławowiców część I. Ziemia Kujawska XII. Inowrocław, 1997.
Karczewska Joanna. Urzędnicy książąt kujawskich Leszka, Przemysława i Kazimierza Ziemysławowiców część II. Ziemia Kujawska XIII. Inowrocław, 1998.
Karczewska Joanna. Elita Kujaw Inowrocławskich podczas rządów synów Ziemomysła Ziemia Kujawska XIV. Inowrocław, 2000-2001.
Karczewski Krzysztof, Sieradzan Wiesław. Postawy polityczne książąt kujawskich Siemysławowiców. Ziemia Kujawska IX. Inowrocław, 1993.
Karwasińska Jadwiga: Sąsiedztwo kujawsko-krzyżackie 1235-1343: Rozprawy Historyczne Towarzystwa Naukowego Warszawskiego T. VII z. 1:1923
Nowakowski Tomasz. Kazimierz Wielki a Bydgoszcz. Toruń: Wydawnictwo Adam Marszałek, 2003
Szybkowski Sobiesław. Ziemscy urzędnicy bydgoscy za Andegawenów i pierwszych Jagiellonów (1370-1492). Ziemia Kujawska XIV. Inowrocław, 2000-2001.
Śliwiński Błażej: Pogranicze kujawsko-pomorskie w XII-XIII wieku: z dziejów Bydgoskiego i Wyszogrodzkiego w latach 1113–1296: Warszawa-Poznań: Państwowe Wydawnictwo Naukowe: 1989
Zajączkowski Stanisław. Polska a Zakon Krzyżacki w ostatnich latach Władysława Łokietka. Lwów. Towarzystwo Naukowe, 1929