K.u.k. Ulanen

Pomnik cesarskiego i królewskiego ułana przed Muzeum Historii Wojskowości w Wiedniu

K.u.k. Ulanen (pol. Cesarscy i Królewscy Ułani) – byli obok huzarów (k.u.k. Husaren) i dragonów (k.u.k. Dragoner) jednym z rodzajów kawalerii wchodzącym w skład Armii Austro-Węgier w latach 1867–1918.

Geneza i organizacja

W 1784 podczas panowania cesarza Józefa II postanowiono powołać ochotnicze formacje ułanów przeznaczone do obrony habsburskiego dziedzictwa w Niderlandach. Do tworzenia oddziału liczącego 300 towarzyszy i 300 pocztowych przystąpiono w Galicji i Lodomerii w niegdyś polskich, a od 1772 austriackich prowincjach powstałych w wyniku I rozbioru Polski. Formacja została powołana jedynie na czas wojny. Jeszcze w końcu tego samego roku podjęto decyzję o zachowaniu oddziału i jego rozbudowie, w 1785 jego liczebność zwiększyła się do trzech dywizjonów, które zostały przydzielone do pułków szwoleżerów Lobkowitza, Levenehra i Modena. W 1786 takie pododdziały otrzymały pozostałe pułki szwoleżerów.

1 listopada 1791 po zakończeniu ósmej wojny z Turcją z tych dywizjonów utworzono regularny Pułk Ułanów. W 1798 pułk ten otrzymał numer 1 i od tego momentu nosił nazwę 1 Galicyjski Pułk Ułanów.

2 Pułk Ułanów utworzono w 1798 z części byłego Ochotniczego Korpusu Ułanów (Ulanen Freiwilligen Corps) sformowanego w 1791 przez majora Degelmanna. W latach 1801 i 1813 utworzono kolejne dwa pułki ułanów, które otrzymały numery 3 i 4.

W 1851 została znacznie powiększona liczba pułków ułańskich, częściowo odbyło się to drogą przeobrażenia innych pułków (huzarzy i dragoni), a częściowo poprzez skompletowanie od nowa z oficerów i części pododdziałów innych pułków ułańskich. Ponadto z jednostek ochotniczych stworzono chorwacko-słoweński 5 Pułk Ułanów – od tej pory istniało 11 pułków ułanów. Wkrótce w 1854 sformowano 12 Pułk Ułanów, a w 1862 Ochotniczy Pułk Ułanów sformowany z pododdziałów zabranych z innych pułków przemianowano na 13 Galicyjski Pułk Ułanów.

Po zakończeniu likwidacji Pogranicza Wojskowego (Militärgrenze) w 1881, nastąpiła ostatnia poważniejsza reorganizacja austro-węgierskiej kawalerii. Przekształcono wówczas 9 Pułk Ułanów w 10 Pułk Dragonów, a 10 Pułk Ułanów w 16 Pułk Huzarów. Numeracja pozostałych pułków nie uległa zmianie, tak więc pod koniec XIX wieku istniało 11 pułków ułanów które nosiły numeracje od 1 do 8 i od 11 do 13, numery 9 i 10 pozostały nieobsadzone.

Pułki k.u.k. Ulanen

1 Galicyjski Pułk Ułanów (Galizisches Ulanen-Regiment „Ritter von Brudermann” Nr. 1)
2 Pułk Ułanów (Ulanenregiment „Fürst zu Schwarzenberg” Nr. 2)
3 Pułk Ułanów (Ulanenregiment „Erzherzog Carl” Nr. 3)
4 Pułk Ułanów Cesarza (Ulanenregiment „Kaiser” Nr. 4)
5 Pułk Ułanów (Ulanenregiment „Nikolaus II. Kaiser von Ruβland” Nr. 5)
6 Galicyjski Pułk Ułanów (Galizisches Ulanen-Regiment „Kaiser Joseph II.” Nr. 6)
7 Pułk Ułanów (Ulanenregiment „Erzherzog Franz Ferdinand” Nr. 7)
8 Galicyjski Pułk Ułanów (Galizisches Ulanenregiment Nr. 8)
11 Pułk Ułanów (Ulanenregiment „Alexander II. Kaiser von Ruβland” Nr. 11)
12 Pułk Ułanów (Ulanenregiment „Graf Huyn” Nr. 12)
13 Galicyjski Pułk Ułanów (Galizisches Ulanen Regiment „von Böhm-Ermolli” Nr. 13)

Umundurowanie i uzbrojenie

Umundurowanie i uzbrojenie austro-węgierskich ułanów w znacznej mierze naśladowało polskich ułanów – typowe było nakrycie głowy, czapka nazwana później „tatarką” – z jej kwadratowym denkiem, które utrzymało się do I wojny światowej. Do nazewnictwa części umundurowania weszło również wiele polskich określeń (kurtka, czapka, pas, ładownica i tak dalej).

Ułani byli uzbrojeni w lekkie szable kawaleryjskie, pistolety i lance, na końcu której łopotał czarno-żółty proporczyk z rozcięciem pośrodku. Od początku XIX wieku w każdym szwadronie 16 żołnierzy zamiast w lance było uzbrojonych w kawaleryjskie sztucery. W 1884 wycofano wszystkie lance uzbrajając ułanów w karabinki kawaleryjskie.

Ułani wraz z huzarami byli zaliczani do „lekkiej jazdy”.