Jagielnica (Ukraina)

Jagielnica

Ягільниця

Fasada kościoła w Jagielnicy
Herb
Państwo	Ukraina
Obwód	tarnopolski
Rejon	czortkowski
Hromada	Nagórzanka
Prawa miejskie	1518–1934
Powierzchnia	36,99 km²
Wysokość	290 m n.p.m.
Populacja (01.01.2018) • liczba ludności	1199
Nr kierunkowy	+380 3552
Kod pocztowy	48542
Położenie na mapie obwodu tarnopolskiego Jagielnica
Położenie na mapie Ukrainy Jagielnica
48°57′N 25°44′E

Jagielnica^[1][2] (ukr. Ягільниця) – wieś w południowo-zachodniej Ukrainie, w rejonie czortkowskim obwodu tarnopolskiego, w hromadzie Nagórzanka, nad rzeką Czerkaska (prawy dopływ Seretu), do 1945 r. zlokalizowana w Polsce^[3], w województwie tarnopolskim, w powiecie czortkowskim, siedziba gmin Jagielnica I i Jagielnica II. Dawna rodowa siedziba polskiego rodu Lanckorońskich. Prawa miejskie nadano jej w 1518 r. Od 1950 r. do Jagielnicy przyłączona jest dawna wieś Salówka.

Historia

Pierwsza wzmianka o wsi pochodzi z 1448 r. W 1454 r. w drodze do Kamieńca Podolskiego zatrzymał się tutaj na kilka dni król Kazimierz Jagiellończyk. W 1473 r. Zygmunt z Jagielnicy, sędzia kamieniecki, erygował parafię rzymskokatolicką w miejscowości. W 1518 r. stolnik kamieniecki Mikołaj Iskrzycki – który przed 29 lipca 1512 ożenił się z Katarzyną Jagielnicką, córką chorążego kamienieckiego Jana z Jagielnicy oraz wdową po Andrzeju Mianowskim, łowczym lubelskim - uzyskał konsens na lokację miasteczka we wsi na prawie magdeburskim wraz z przywilejem na tygodniowe targi w piątki. W 1538 r. miasteczko doznało najazdu hospodarza mołdawskiego Piotra Raresza^[4]. W 1581 r. król Stefan Batory za zasługi dla Rzeczypospolitej przyznał miejscowość staroście Skały Podolskiej Stanisławowi Lanckorońskiemu. Na podstawie uchwały Sejmu Krajowego Galicji od 17 października 1883 została założona Krajowa niższa szkoła rolnicza w Jagielnicy^[5]. W 1898 r. ukończono budowę stacji kolejowej na linii Czortków – Łużany. Stacja nosi nazwę „Jagielnica”, jednak zlokalizowana jest w sąsiedniej miejscowości – Nagórzance. Przez wieś przebiega droga międzynarodowa M19, część europejskiej trasy E85.

W 1931 r. miejscowość liczyła 2795 mieszkańców, z których ok. 85% było Polakami. 1 sierpnia 1934 Jagielnica utraciła prawa miejskie^[6].

W lipcu 1941 ukraiński sprawca zabił tutaj 5 Żydów, którzy uciekli przed pogromem w Ułaszkowcach^[7]. W latach 1943–1945 nacjonaliści ukraińscy z OUN-UPA zamordowali tutaj 20 Polaków, w tym Wojciecha Lachowicza, lekarza i byłego burmistrza Czortkowa^[8]. W tym samym czasie zamordowali również 40 Polaków we wsi Chomiakówka, która została włączona do Jagielnicy^[9].

W 1948 r. 167 gospodarstw w Jagielnicy zostało przymusowo połączonych w kołchoz, a w 1950 r. przyłączono do niego sąsiednią wieś – Salówkę.

Zabytki

• zamek^[10] – usytuowany na wzniesieniu w Nagórzance, przylegającej do Jagielnicy. Wybudowany pod koniec XV w. jako drewniany, przebudowany na murowany na przełomie XVI/XVII wieku przez Lanckorońskich. W 1648 r. zamek oparł się najazdowi kozackiemu, ale w 1655 r. 200-osobowa załoga opór stawiała tylko kilka dni. W 1672 r. w wyniku utraty przez Polskę wschodnich ziem na rzecz Imperium Osmańskiego na mocy pokoju w Buczaczu został oddany Turkom przez jej właściciela Hieronima Lanckorońskiego, stając się siedzibą Ibrahima Szejtana. We wrześniu 1673 r. zamek został odbity przez chorążego Sieniawskiego, a w styczniu 1674 r. Hieronim Lanckoroński wyruszył z niego przeciwko Turkom pod dowództwem wojewody Jana Potockiego. Turcy przejęli go ponownie w 1680 r., ale w 1683 r. wrócił na stałe pod panowanie Polaków, dzięki kampanii podolskiej Andrzeja Potockiego. Oficjalnie zamek wrócił do Polski w 1699 r. na mocy pokoju w Karłowicach i po odbudowie ze zniszczeń wojennych został ponownie rezydencją Lanckorońskich. W 1817 r., w czasie rozbiorów zamek był własnością władz austriackich, które urządziły w nim dużą fabrykę tytoniu. Funkcjonowała ona z przerwami do lat 90. XX w. Od 2000 r. zamek stanowi własność prywatną. Na bramie zamku zachował się kamienny herb Lanckorońskich;
• kościół rzymskokatolicki p.w. Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny; pierwsza świątynia powstała w 1478 r. jako drewniana, z wyposażenia tego kościoła ocalały do dzisiejszych czasów dwie drewniane figurki. Następnie miejscowy kościół trafił pod opiekę Lanckorońskich, którzy nie szczędzili funduszy na jego wyposażenie i wizerunek. Na początku XIX wieku kościół spłonął. Obecna świątynia została wybudowana (konsekrowana w 1842 r.^[11]) w stylu neobarokowym i została wyposażona w organy. I ten budynek został dotknięty pożarem, a następnie odbudowany. Po wysiedleniu Polaków z tych ziem w 1945 r. kościół zamknięto, przeznaczając go na magazyn zbóż, a następnie wykorzystywano jako salę sportową. W latach 90. XX wieku zdewastowana świątynia została zwrócona wiernym i przystąpiono do prac restauracyjnych, trwających od 1993 r. do 2002 r. Fundusze pochodziły od różnych polskich organizacji i od prywatnych osób. Znaczną sumę przekazała hrabina Karolina Lanckorońska, która ufundowała także trzy dzwony do przykościelnej dzwonnicy. W kościele znajduje się tablica jej poświęcona^[12].

Przypisy

1. Mieczysław Orłowicz: Ilustrowany przewodnik po Galicyi, Bukowinie, Spiszu, Orawie i Śląsku Cieszyńskim. Lwów: Karol Kwieciński, 1919, s. 153.
2. Skorowidz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej opracowany na podstawie wyników Pierwszego Powszechnego Spisu Ludności z dnia 30 września 1921 r. i innych źródeł urzędowych. T. 15: Województwo tarnopolskie. Warszawa: Główny Urząd Statystyczny, 1923, s. 8.
3. Ustawa z dnia 31 grudnia 1945 r. o ratyfikacji podpisanej w Moskwie dnia 16 sierpnia 1945 r. umowy między Rzecząpospolitą Polską a Związkiem Socjalistycznych Republik Radzieckich o polsko-radzieckiej granicy państwowej (Dz.U. z 1946 r. nr 2, poz. 5).
4. Zdzisław Spieralski: Iskrzycki Mikołaj h. Rogala (ok. 1480–1540). [W:] Polski Słownik Biograficzny. T. X, s. 171.
5. Szematyzm Królestwa Galicyi i Lodomeryi z Wielkiem Księstwem Krakowskiem na rok 1905. Lwów: drukarnia Wł. Łozińskiego, 1905, s. 676.
6. Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych z dnia 21 lipca 1934 r. o podziale powiatu czortkowskiego w województwie tarnopolskiem na gminy wiejskie Dz.U. z 1934 r. nr 68, poz. 632.
7. Kai Struve, “Deutsche Herrschaft, ukrainischer Nationalismus, antijüdische Gewalt. Der Sommer 1941 in der Westukraine”, Walter de Gruyter GmbH, Berlin/Boston 2015, ISBN 978-3-11-035998-5, e-ISBN (PDF) 978-3-11-036022-6, ss. 553, 668
8. StanisławS. Nicieja StanisławS., Kresowa Atlantyda. Historia i mitologia miast kresowych, t. XIX, Opole 2023, s. 227-228, ISBN 978-83-8332-007-6 .
9. HenrykH. Komański HenrykH., SzczepanS. Siekierka SzczepanS., Ludobójstwo dokonane przez nacjonalistów ukraińskich na Polakach w województwie tarnopolskim 1939–1946, wyd. 2, Wrocław: Nortom, 2006, s. 186-187, 189, ISBN 83-89684-61-6, ISBN 978-83-89684-61-5, OCLC 156875487 .
10. Jagielnica. [dostęp 2013-08-13].
11. Catalogus Universi Venerabilis Cleri Saecularis et Regularis Archidioeceseos Leopolitanae R. L. pro Anno Domini MCCCXCV. Leopoli, 1895, s. 54. (łac.)
12. JAGIELNICA. Kościół p.w. Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny (1842). Tarnopolski obw., Czortkowski r-n | Kościoły i kaplice Ukrainy. rkc.in.ua. [dostęp 2023-04-23].

Linki zewnętrzne

• Zamek w Jagielnicy
• Podolskie gniazdo Lanckorońskich. kuriergalicyjski.com. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-04-22)].
• Historia Żydów w Jagielnicy na portalu Wirtualny Sztetl. sztetl.org.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-03-05)].
• Jagielnica, 1) miasteczko, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. III: Haag – Kępy, Warszawa 1882, s. 367 .
• Chomiakówka 3.), przedmieście miasteczka Jagielnica, [na zachód], [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. I: Aa – Dereneczna, Warszawa 1880, s. 628 .
• Zdjęcia z Jagielnicy w Kurierze Galicyjskim
• Archiwalne widoki miejscowości w bibliotece Polona