Hałda ma formę góry stołowej w kształcie litery „L” o płaskim wierzchołku i stromych zboczach[5]. Jej wysokość wynosi ok. 17 metrów, natomiast objętość szacowana jest na ok. 26,5 mln m³[5][7].
Początki hałdy sięgają lat 30. i 40. XIX wieku, kiedy to na granicy bobrownickiego i suchogórskiego rejonu wydobywczego należącego do Królewskiej Kopalni „Fryderyk”, pomiędzy szybami „Sophia” i „Frieden” (pol. „Zofia” i „Pokój”) wybudowano według projektu Rudolfa von Carnalla nowoczesny zakład przeróbczy – płuczkę, w której przerabiano wydobytą w kopalni skałę dolomitową, z której oddzielano rudy ołowiu (galenę), srebra i cynku, wraz z rudą żelaza[7][9]. Zakład w 1867 roku został zmodernizowany, czego skutkiem było zwiększenie produkcji cynku, a co za tym idzie – znaczące powiększenie rozmiarów obiektu[9][10]. W latach 1882–1887 zakład przerabiał między 20 000 a 30 000 ton rudy, co przyczyniło się do produkcji coraz większej ilości odpadów pochodzących z procesu płukania. Wydajność pracy zakładu sięgała 9,3 t/h, zaś ze 100 ton urobku można było otrzymać 7,5 tony surowca[9][10][7].
Płuczka, dzięki której powstała hałda, działała do 1912 roku. Jej teren, wraz z budynkami oraz urządzeniami przekazano spółce Oberschlesische Eisenindustrie AG[9].
Pod koniec II wojny światowej hałda została włączona w niemiecki system obronny, czego pozostałością są cztery żelbetonowe bunkry strzeleckie – dwa po stronie wschodniej i dwa po stronie zachodniej – oraz ciągi transzei, obecnie nieco zatarte[1][5].
Do początku 1955 roku nieopodal wzniesienia znajdowała się stara, XIX-wieczna Dzwonnica Gwarków, przeniesiona w tym samym roku na miejsce dawnego domu zbornego gwarków w centrum miasta[11].
Zasoby przyrodnicze i krajobrazowe
Hałda od południowego zachodu (od strony ul. Małej; 2016)
Hałda popłuczkowa z racji swojego antropogenicznego pochodzenia jest miejscem, w którym zaszła sukcesja ekologiczna pierwotna. Roślinność – początkowo niska, następnie drzewiasta – stopniowo wkraczała od południa i południowego wschodu. Gatunkami drzew występującymi na hałdzie są wiązy górskie, lipy, brzozy brodawkowate, jarzębiny oraz karłowato rosnące sosny zwyczajne[1]. Współcześnie jedynie najmłodsza, północna część szczytu obiektu oraz północne zbocze nie są pokryte roślinnością[5][1].
Pod hałdą przebiega górny odcinek Głębokiej Sztolni „Fryderyk” od szybu „Staszic” w kierunku południowo-wschodnim. Na wschód od linii wąskotorowej sztolnia prawdopodobnie jest zniszczona z powodu eksploatacji dolomitu w kamieniołomach dawnych kopalń „Bobrowniki” i „Blachówka”[18].
Badania obiektu
Pod koniec marca 2018 roku naukowcy Wydziału Nauk o ZiemiUniwersytetu Śląskiego w Katowicach rozpoczęli badania hałdy, których celem ma być m.in. stworzenie jej trójwymiarowego modelu[19][20]. Od 2018 roku w ramach projektu Dobre praktyki dla wzmocnienia bioróżnorodności i aktywnej ochrony muraw galmanowych rejonu śląsko-krakowskiego BioGalmany hałda popłuczkowa badana jest również przez pracowników Wydziału Biologii i Ochrony Środowiska tej samej uczelni[21][22]. Podjęto się także restytucji muraw galmanowych, m.in. wycinając w lutym 2019 roku część porastających hałdę sosen[23].
Zagrożenia
Głównym zagrożeniem ze względu na możliwość wzmagania procesów erozyjnych – zwłaszcza na zboczu północnym – jest wykorzystywanie hałdy przez motocyklistów oraz kierujących quadami[24]. Niebezpieczeństwo pogarszania się stanu hałdy następuje również w wyniku wybierania materiału, z którego powstała, co miało miejsce u północno-wschodniego podnóża obiektu[5]. Dla rzadkich, występujących na terenie hałdy muraw galmanowych niebezpieczne jest z kolei zjawisko wkraczania roślin inwazyjnych, zwłaszcza rdestowca ostrokończystego (Reynoutria japonica) od strony szybu „Pokój” (od południowego zachodu) oraz nawłoci późnej (Solidago gigantea) i kanadyjskiej (S. canadensis) od południa, zachodu i wschodu[13].
Przypisy
↑ abcdefUrząd Miejski w TarnowskichU.M.T.GórachUrząd Miejski w TarnowskichU.M.T., Urząd Miejski wU.M.BytomiuUrząd Miejski wU.M., Świat przyrody Srebrnej Góry. Bytom i Tarnowskie Góry, Tarnowskie Góry: Urząd Miejski w Tarnowskich Górach, Urząd Miejski w Bytomiu, 2015, s. 14, ISBN 978-83-934107-6-7 [dostęp 2018-08-19] [zarchiwizowane z adresu 2019-01-07](pol.).
↑Gminna Ewidencja Zabytków. BIP – Urząd Miejski w Tarnowskich Górach, 2021-06-01. [dostęp 2022-11-13]. (pol.).
Marian Broniec, Ryszard Bednarczyk, Arkadiusz Czech, Mieczysław Filak, Krzysztof Gwóźdż, Jan Hahn, Marek Kandzia, Alicja Kosiba-Lesiak, Zofia Krzykowska, Dominik Ochman, Marek Panuś, Przemysław Rubacha, Anna Sopuch, Gabriela Szubińska, Marek Wojcik, Roman Wolniszewski: Przewodnik Tarnowskie Góry. Tarnowskie Góry: Drukpol sp.j., 2009. ISBN 978-83-61458-36-4.Sprawdź autora:15.
Piotr Cempulik, Tadeusz Hadaś, Krystyna Holeksa, Joanna Kasperek, Grzegorz Kłys, Dorota Szulc-Guziak: Tarnowskie Góry. Krzeszowice: Kubajak, 1999, seria: Przyroda na Górnym Śląsku. Jak zachować jej najcenniejsze wartości?. ISBN 83-87971-10-3.
Monika Jędrzejczyk-Korycińska: Calamine flora. [w:] Tarnowskie Góry Lead-Silver-Zinc Mine and its Underground Water Management System – Nomination Text [on-line]. whc.unesco.org, 2016-01. s. 60–63. [dostęp 2018-08-19]. (ang.).
Józef Moszny: Miasto pod panowaniem pruskim i w okresie II Rzeszy Niemieckiej (1763-1918). Życie gospodarcze – górnictwo rudne. W: praca zbiorowa pod red. Jana Drabiny: Historia Tarnowskich Gór. Tarnowskie Góry: Muzeum w Tarnowskich Górach, 2000. ISBN 83-911508-3-6.Sprawdź autora:1.
Marek Panuś: Witamy w Tarnowskich Górach. Tarnowskie Góry: Urząd Miejski w Tarnowskich Górach, Drukpol sp.j., 2017. ISBN 978-83-939816-2-5.
Urząd Miejski w Tarnowskich Górach: Plan Ochrony Parku Kulturowego „Hałda Popłuczkowa”. [w:] Tarnowskie Góry Lead-Silver-Zinc Mine and its Underground Water Management System – Annexes [on-line]. s. 22–65. [dostęp 2018-08-19]. (pol.).