Polska
śląskie
Tarnowskie Góry (Śródmieście-Centrum)
Rynek 16
kamienica
nieznany[3]
XVI wiek[4][5][6][7]
XVIII wiek[4][6][7]
1673–1676: Marcin Niwka 1746: Jacob Karol Psczenski 1765: Gottfried Schultz 1791–1845: Johann Sedlaczek 1862–1863: Franz Loebell ok. 1864–1898: Gustav Böhm 1899–1908: Elisabeth Böhm 1909–1912: Adelheid Guttmann 1928–1938: Józef Milarski[3]
Kamienica przy Rynku 16 w Tarnowskich Górach – zabytkowa kamienica wybudowana w XVI wieku, znajdująca się pod numerem 16 przy tarnogórskim Rynku.
Od 1791 roku właścicielem kamienicy był Johann Sedlaczek, a do 1805 roku znajdowała się w niej pierwsza siedziba założonej przez Sedlaczka i funkcjonującej do dnia dzisiejszego winiarni. W 1804 roku kamienica gościła Józefa Wybickiego, autora słów polskiego hymnu. Od połowy XIX wieku aż do początku XX wieku budynek należał do rodziny Böhmów. W 1966 roku został wpisany do rejestru zabytków.
Budynek pierwotnie miał podcienia, których ślady zachowały się do dnia dzisiejszego. W dawnej sieni oraz na prawo od niej, jak również w klatce schodowej zachowały się sklepienia krzyżowe i kolebkowe.
Budynek znajduje się w zachodniej pierzei tarnogórskiego Rynku, na rogu z ulicą Przesmyk[7]. Podobnie jak sąsiednie budynki, wybudowany został w XVI wieku[4][7]. Pierwotnie był jedną z kamienic podcieniowych, których zespół współcześnie obejmuje budynki przy ul. Gliwickiej 1, 3 i 5 oraz przy Rynku 18 i 17 (budynek północny i południowy), a kiedyś także 15[5][6].
Nie jest znany inwestor, architekt, budowniczy, ani dokładna data wzniesienia kamienicy[3]. W Regestrach Anlagow Mieÿskich z lat 1673–1676 między domem należącym do Schumannów (współczesna kamienica pod numerem 15) a domem Olofssonów (współczesna północna kamienica pod numerem 17) znajdował się dom Marcina Niwki, stąd – zdaniem badacza tarnogórskich archiwów Marka Wojcika – przyjąć należy, iż był to w tym okresie właściciel kamienicy pod obecnym numerem 16[3].
Dom pojawia się w spisie budynków, które spłonęły w pożarze miasta w 1746 roku[8]. Wówczas jego wartość wynosiła 570 talarów, a właścicielem był doktor Jacob Karol Psczenski[3].
Z 1765 roku pochodzi pierwszy zachowany kataster, w którym pojawia się budynek, którego obecny adres to Rynek 16. Kamienica była wówczas własnością poborcy podatkowego Gottfrieda Schultza i miała numer 20[8]. Od 1791 roku właścicielem domu był kupiec Johann Sedlaczek, założyciel winiarni. Od 1805 roku aż do dziś funkcjonuje ona w zakupionym również przez Sedlaczka, znajdującym się przy tarnogórskim Rynku budynku pod numerem 1[3]. W katastrze z 1800 roku budynek przy Rynku 16 był oznaczony numerem 18 i pozostawał własnością Sedlaczka aż do jego śmierci w 1845 roku[8]. Wartość obiektu w latach 1800–1840 wynosiła 615-620 talarów[9].
W lipcu 1804 roku w kamienicy nocował Józef Wybicki, autor słów Pieśni Legionów Polskich we Włoszech, który wraz z synami przybył do Tarnowskich Gór, by podziwiać zainstalowaną w 1788 roku maszynę parową do odwadniania kopalń, jedną z pierwszych na kontynencie europejskim[10][6][7].
Wnuki Johanna Sedlaczka weszły w związki małżeńskie z przedstawicielami zamożnej rodziny Böhmów i to pomimo różnic wyznania (Sedlaczkowie byli katolikami a Böhmowie ewangelikami). Maria Sedlaczek wyszła za mąż za Gustava Böhma, który był synem sukiennika Gustava Böhma, właściciela sąsiedniej kamienicy pod numerem 17. Po uregulowaniu spraw spadkowych, prawdopodobnie w 1864 roku kamienica pod numerem 16 stała się własnością Marii i Gustava Böhmów[11]. Kiedy w II połowie XIX wieku po raz pierwszy urzędowo nadano nazwy ulicom w mieście, niewielką uliczkę oddzielającą kamienice numer 16 i 17 nazwano Böhmgasse dla uczczenia tej zasłużonej dla miasta rodziny (obecnie ul. Przesmyk)[12][13].
Spośród znanych właścicieli, na początku XX wieku (w latach 1899–1908) kamienica należała do była wdowy Elisabeth Böhm, drugiej żony Gustava Böhma[13]. W latach 1909–1913 właścicielką posesji była wdowa Adelheid Guttmann, żydówka trudniąca się handlem i produkcją wyrobów mącznych[14]. W latach 1928–1938 dom był własnością Józefa Milarskiego, kupca i współzałożyciela Stowarzyszenia Właścicieli Domów i Gruntów w Tarnowskich Górach[9].
W latach 50. XX wieku w kamienicy mieściły się m.in. Śląskie Zakłady Elektryczne, zaś 27 kwietnia 1966 roku budynek został wpisany do rejestru zabytków[1] [2] .
Na parterze budynku przez kilkadziesiąt lat (do 2013 roku) znajdował się sklep rybny[7][9]. Współcześnie w kamienicy mieści się m.in. jubiler, lodziarnia, kancelaria adwokacka oraz sklep z rozmaitościami[15].
Kamienica pod numerem 16 przy tarnogórskim Rynku jest piętrowa, wzniesiona na rzucie prostokąta, ma symetryczną, pięcioosiową elewację, a kryta jest czterospadowym dachem z wystawkami[4][7][9].
Pierwotnie również wnętrze budynku miało symetryczny układ z przelotową sienią w jego osi[9]. W części dawnej sieni oraz na prawo od niej zachowały się sklepienia kolebkowe, w klatce schodowej – sklepienia krzyżowe i kolebkowe[4].
Oryginalnie budynek miał również podcienia z arkadami – podobnie jak sąsiednia kamienica pod numerem 15 – spod których możliwe było wyjście przed tzw. Dom Szymkowica (w którym w latach 1608–1908 mieścił się ratusz[16])[7]. Podcienia jeszcze są widoczne na planie miasta z lat 40. XIX wieku jako przerywana linia w części frontowej budynku; na późniejszych mapach oraz rycinach i fotografiach już się one nie pojawiają[17]. Ich ślady zachowały się jednak do czasów współczesnych w pomieszczeniach na parterze[4][7].