Front Zachodni (1941)

Front Zachodni

Западный фронт

Historia
Państwo	ZSRR
Sformowanie	17 czerwca 1941
Rozformowanie	24 kwietnia 1944
Dowódcy
Pierwszy	gen. armii Dmitrij Pawłow
Ostatni	gen. płk Iwan Czerniachowski
Działania zbrojne
II wojna światowa
Organizacja
Rodzaj sił zbrojnych	wojska lądowe
Podległość	Stawka
Skład	3 Armia 4 Armia 10 Armia 13 Armia

Żołnierze Frontu Zachodniego Armii Czerwonej, strzelają ze zdobycznego działa w stronę oddziałów niemieckich. „Czerwona Gwiazda” nr 6, 8 stycznia, 1942.

Front Zachodni (ros. Западный фронт) – wyższy związek operacyjny Armii Czerwonej z okresu II wojny światowej.

Historia

Utworzony prawdopodobnie 17 czerwca 1941 na bazie dowództwa i jednostek wojskowych Zachodniego Specjalnego Okręgu Wojskowego^[1].

W czasie agresji III Rzeszy na ZSRR jednostki Frontu Zachodniego w składzie: 2 KS, 21 KS, 44 KS, 47 KS, 4 KPD, 17 KZmech i 20 KZmech^[2], rozwinięte były na linii: Augustów, Ostrołęka, Brześć, Włodawa. Atakowane były przez niemiecką Grupę Armii „Środek” i część Grupy Armii „Północ”. W pierwszych dniach wojny większość wojsk Frontu została okrążona pod Białymstokiem i Mińskiem (bitwa białostocko-mińska). Całkowicie rozbite zostało 24 dywizje. Na wschód wycofało się tylko 20 dywizji, które poniosły straty od 30% do 90% stanów wyjściowych. Wojska frontu do 10 lipca 1941 zostały odrzucone 600 km od granicy^[3]. Według danych niemieckiej Grupy Armii Środek do niewoli trafiło 338,5 tys. żołnierzy oraz zostało zniszczone lub zdobyte 3188 czołgów i 1 830 dział. Szacunkowe dane rosyjskie mówią o 80–100 tys. zabitych i rannych oraz 400–450 tys. „rozproszonych”^[4] . Front Zachodni stracił również 738 samolotów, z czego ponad połowa została zniszczona na lotniskach^[5].

Klęska Frontu Zachodniego spowodowała, że dowódca lotnictwa gen. mjr Iwan Kopiec 23 czerwca popełnił samobójstwo a 30 czerwca 1941 roku pozbawiono dowództwa wielu oficerów Frontu Zachodniego i surowo ukarano, wśród których byli: dowódca gen. Dmitrij Pawłow (rozstrzelany 22.07.1941), szef sztabu gen. mjr Władimir Klimowskich (rozstrzelany), szef artylerii gen. por. Nikołaj Klicz (rozstrzelany), szef łączności gen. mjr Andriej Grigoriew (rozstrzelany), dowódca 4 Armii gen. Aleksander Korobkow (rozstrzelany), dowódca 14 Korpusu Zmechanizowanego gen. mjr Stiepan Oborin (rozstrzelany), zastępca dowódcy lotnictwa gen. mjr Andriej Tajurskin (rozstrzelany 23.02.1942), członek Rady Wojennej gen. por. Aleksander Fominych (zdegradowany do stopnia pułkownika, stopień generała porucznika odzyskał dopiero w 1958 roku). Represji uniknęli dwaj najbardziej nieudolni generałowie z dowództwa Frontu: gen. por. Iwan Bołdin i gen. mjr Konstantin Gołubiew, którzy wydostali się z okrążenia, kiedy fala represji już opadła^[3].

30 czerwca 1941 wojska Frontu broniły się na linii Połock – Borisow – Bobrujsk – Mozyr. Linię frontu utrzymywały resztki jednostek, które wydostały się z kotła białostockiego oraz mińskiego wsparte słuchaczami Bobrujskiej Szkoły Traktorowo-Samochodowej, Wileńskiej Szkoły Piechoty, Lepelskiej Szkoły Moździerzowej i Borysowskiej Szkoły Pancernej oraz Flotylla Pińska. Do walki została skierowana również ostatnia rezerwa Frontu, 4 Korpus Powietrznodesantowy. W skład Frontu zostały również włączone koncentrujące się na wschodniej Białorusi (rejon Witebska, Mohylewa i Smoleńska) Armie II rzutu strategicznego: 19 Armia, 20 Armia, 21 Armia i 22 Armia^[6].

Na początku lipca w składzie Frontu były: 13 Armia, 16 Armia, 19 Armia, 20 Armia, 21 Armia i 22 Armia. 24 lipca ze składu Frontu wydzielono nowy Front Centralny. Front ponownie rozbity (okrążone 16, 19 i 20 Armia) w bitwie pod Smoleńskiem, zmuszony został do odwrotu na wschód od Smoleńska.

Na początku października 1941 w trakcie niemieckiej operacji „Tajfun” połowa wojsk Frontu uległa likwidacji w rejonie Wiaźmy (16 Armia, 19 Armia i 20 Armia), a druga połowa (22 Armia, 29 Armia i 30 Armia) została odrzucona na północny wschód i od 19 października 1941 została przejęta przez nowo powstały Front Kaliniński. W okresie 30 września – 13 listopada wraz z Frontem Odwodowym, Północno-Zachodnim i Briańskim toczył walki obronne na dalekich przedpolach Moskwy. Od końca października do grudnia 1941 w skład Frontu weszły całkowicie nowe armie z rezerwy Naczelnego Dowództwa. 10 października w skład Frontu włączono Front Odwodowy, a prawe skrzydło Frontu przeszło do Frontu Kalinińskiego.

Od 9 grudnia 1941 wraz z Frontem Kalinińskim i Południowo-Zachodnim wykonał udaną kontrofensywę pod Moskwą (skład Frontu: 1 Armia Uderzeniowa, 5 Armia, 10 Armia, 16 Armia, 20 Armia, 33 Armia, 43 Armia, 49 Armia i 50 Armia). Od stycznia do kwietnia 1942 prowadził nieskuteczne działania zaczepne w celu rozbicia Grupy Armii „Środek”.

W latach 1942–1943 Front Zachodni uczestniczył w szeregu źle przygotowanych i dowodzonych operacji w rejonie Rżewa, które w zamiarze Stawki miały doprowadzić do rozbicia Grupy Armii „Środek”, operacje te to: operacja rżewsko-wiaziemska (1942), operacja w kierunku Briańska (lipiec 1942), operacja w kierunku Syczewkia (lipiec–sierpień 1942), operacja Mars (25 listopad – 23 grudnia 1942). W trakcie operacji Front Zachodni stracił wielką liczbę żołnierzy nie uzyskując powodzenia o operacja rżewsko-wiaziemska w marcu 1943 wykonana wraz z Frontem Kalinińskim przeciw niemieckiej 9 Armii.

Lewe skrzydło Frontu w lipcu–sierpniu wzięło udział wraz z Frontem Briańskim i Centralnym w operacji orłowskiej stanowiącą ostatnią fazę bitwy na łuku kurskim. W czasie bitwy dowództwo frontu tworzyli następujący oficerowie: dowódca Wasilij Sokołowski, szef sztabu A. Pokrowski, członkowie rady wojennej Nikołaj Bułganin i I. Chochłow oraz szef zarządu politycznego W. Makarow^[7].

Między sierpniem a październikiem 1943 wykonał z powodzeniem kilka uderzeń w ramach operacji smoleńskiej mającej za cel odzyskania Smoleńska, który odbił z rąk niemieckich w końcu września. Próby opanowania Witebska i Orszy nie powiodły się, a Front przeszedł do defensywy. Po koniec października 1943 prowadził walki obronne na linii: Newel, Witebsk, Gorki. Trwał w niej do 24 kwietnia 1944, kiedy został zreorganizowany i przemianowany na 3 Front Białoruski. W tym czasie składał się z: 5, 31, 33, 39 i 49 Armii oraz 1 Armii Lotniczej.

Jednostki polskie w składzie Frontu

W październiku 1943 roku w skład 33 Armii Frontu Zachodniego walczącego na Białorusi weszła 1 Dywizja Piechoty im. Tadeusza Kościuszki. W dniach 12–13 października dywizja walczyła pod Lenino atakując wojska niemieckie na kierunku Trygubowa Połzuchy^[8]. Poniosła ciężkie straty wynoszące 23,7% stanu osobowego^[9]. W bitwie polegli m.in.: szer. Aniela Krzywoń, kpt. Władysław Wysocki, por. Mieczysław Kalinowski i por. Roman Paziński^[10].

Dowództwo Frontu

Dowódcy frontu[11]
Stopień, imie i nazwisko	Czasokres
gen. armii Dmitrij Pawłow	ok. 20.06.1941 – 30.06.1941
p.o. marsz. Siemion Timoszenko	30.06.1941 – 19.07.1941
generał porucznik Andriej Jeriomienko	19–29.07.1941
marsz. Siemion Timoszenko	30.07.1941 – 12.09.1941
generał pułkownik Iwan Koniew	? – 12.10.1941
gen. armii Gieorgij Żukow	13.10.1941 – 26.08.1942
generał pułkownik Iwan Koniew	26.08.1942 – 27.02.1943
gen. płk/gen. armii Wasilij Sokołowski	28.02.1943 – 15.04.1944
gen. płk Iwan Czerniachowski	? – 24 IV 1944

Struktura organizacyjna

Skład w czerwcu 1941 roku^[12][13]

• 3 Armia,
• 4 Armia,
• 10 Armia,
• 13 Armia oraz 4 Korpus Powietrznodesantowy

Razem: 44 dywizje (w tym 12 pancerne i 6 zmotoryzowane, 2 kawalerii) oraz 3 brygady powietrznodesantowe^[14]. Łącznie: 625 tys. żołnierzy i 2 300 marynarzy Flotylli Pińskiej.

W 1943 roku w skład Frontu Zachodniego wchodziła 1 Dywizja Piechoty im. Tadeusza Kościuszki ludowego Wojska Polskiego, jako jednostka 33 Armii.

Skład w 1944 roku^[15]

• 5 Armia,
• 10 Armia,
• 31 Armia,
• 33 Armia
• 49 Armia
• 1 Armia Lotnicza

Przypisy

1. Fiszer 2011 ↓, s. 7.
2. Fiszer i Gruszczyński 2009 ↓, s. 47.
3. Fiszer 2011 ↓, s. 18.
4. Sołonin 2007 ↓.
5. Jakubowski 1976 ↓, s. 24,25.
6. Fiszer 2011 ↓, s. 17–18.
7. Kołtunow i Sołowjow 1971 ↓, s. 459.
8. Sobczak 1983 ↓, s. 117, 153, 159.
9. Sobczak 1983 ↓, s. 178.
10. Sobczak 1983 ↓, s. 128–129.
11. Sobczak (red.) 1975 ↓, s. 147–148.
12. Sobczak (red.) 1975 ↓, s. 148.
13. Fiszer 2011 ↓, s. 5.
14. Bieszanow 2009 ↓, s. 141.
15. Plikus (kier.) 1968 ↓, s. 178.

Bibliografia

• Michał Fiszer, Jerzy Gruszczyński: Operacja Barbarossa 1941. Hitlera uderza na ZSRR. Poznań: 2009. ISBN 978-83-261-0286-8.
• Iwan Jakubowski: Ziemia w ogniu. Warszawa: 1976.
• G. Kołtunow, B. Sołowjow: Bitwa pod Kurskiem. Warszawa: 1971.
• Mikołaj Plikus (kier.): 50 lat Armii Radzieckiej. Mała kronika. Warszawa: 1968.
• Kazimierz Sobczak (red.): Encyklopedia II wojny światowej. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1975.
• Kazimierz Sobczak: Lenino 1943. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1983.
• Mała Encyklopedia Wojskowa MON 1971.
• Mark Sołonin: 22 czerwca 1941, czyli Jak zaczęła się Wielka Wojna Ojczyźniana. Poznań: Dom Wydawniczy „Rebis”, 2007. ISBN 978-83-7510-130-0.
• Michał Fiszer. Rozgromienie Frontu generał Dmitrija Pawłowa. „Technika Wojskowa. Historia”. 3, 2011. Warszawa: Magnum – X Sp. z o.o.. 
• Władimir Bieszanow: Pogrom pancerny 1941. Warszawa: Bellona, 2009. ISBN 978-83-1111-530-9.
• Władimir Bieszanow: Czerwony blitzkrieg 1939–1940. Warszawa: Bellona, 2015. ISBN 978-83-1113-730-1.
• Путеводитель в двух томах, том I, red. Л.В.Двойных, Т.Ф.Каряева, М.В.Стеганцев, 1991.
• Военная история Государства Российского, Великая Отечественная Действующая армия 1941–1945 гг., red. В. А. Золотарева.

Encyklopedie internetowe (Fronty radzieckie):

• БРЭ: 1988190