Człopa

Człopa

miasto w gminie miejsko-wiejskiej
Urząd Miasta i Gminy
Herb Flaga
Państwo	Polska
Województwo	zachodniopomorskie
Powiat	wałecki
Gmina	Człopa
Prawa miejskie	1245[1]
Burmistrz	Bartosz Andrzej Nowicki
Powierzchnia	7,4 km²
Populacja (30.06.2023) • liczba ludności • gęstość	2 163[2] 292,29 os./km²
Strefa numeracyjna	(+48) 67
Kod pocztowy	78-630
Tablice rejestracyjne	ZWA
Położenie na mapie gminy Człopa Człopa
Położenie na mapie Polski Człopa
Położenie na mapie województwa zachodniopomorskiego Człopa
Położenie na mapie powiatu wałeckiego Człopa
53°05′19″N 16°07′15″E
TERC (TERYT)	3217024
SIMC	0966808
Urząd miejski ul. Strzelecka 2 78-630 Człopa
Strona internetowa

Człopa (niem. Schloppe) – miasto w północno-zachodniej Polsce, w województwie zachodniopomorskim, w powiecie wałeckim, siedziba gminy miejsko-wiejskiej Człopa. Położone na Pojezierzu Południowopomorskim, nad rzeką Cieszynką, na terenie Puszczy Drawskiej.

Położenie

Człopa jest położona w południowo-zachodniej części Pojezierza Wałeckiego^[3], będącym mezoregionem Pojezierza Południowopomorskiego.

Miasto znajduje się w południowo-wschodniej części woj. zachodniopomorskiego, w południowo-zachodniej części powiatu wałeckiego.

Przez Człopę przebiega droga krajowa nr 22 prowadząca od przejścia granicznego polsko-rosyjskiego w Grzechotkach do granicy polsko-niemieckiej w Kostrzynie. Jest to ważny atrybut w infrastrukturze miejscowości.

Według danych z 22 lipca 2015 powierzchnia miasta wynosi 7 km²^[4].

W latach 1946–1950 miasto administracyjnie należało do woj. szczecińskiego, w latach 1950–1975 do woj. koszalińskiego, a w latach 1975–1998 do woj. pilskiego.

Warunki naturalne

Człopa jest położona nad 3 jeziorami: Mały Staw, Jezioro Młyńskie Wielkie, Jezioro Racze, które znajdują się w granicach administracyjnych miasta. Przez główną część miasta przepływa rzeka Cieszynka, która płynie z Jeziora Młyńskiego Wielkiego do położonego na wschód jeziora Kamień. Przy południowej granicy miasta płynie rzeka Człopica.

Toponimia

Wymieniona w dokumencie z 1331 Schlope, 1349 Slopa, 1352 Sloppe, 1378 kop. XV w. municipium Czlopense, 1381 Szlopa, w latach 1402-1408 Sluppe, 1458 Clopa, 1557 Czlopa, 1944 Schloppe^[5].

W polskim źródle z 1904 r. podano nazwę Słopanowo^[6]. Na polskiej mapie wojskowej z 1938 r. podano polski egzonim Człopa przy oznaczeniu miasta^[7]. Ostatecznie polską nazwę Człopa ustalono urzędowo w 1946 roku^[8].

Historia

Kościół pw. św. Antoniego Padewskiego z lat 30. XX wieku

Osiedle sprzed II wojny światowej

Człopa leży w historycznej Wielkopolsce, w dawnej ziemi wałeckiej^[9][10]. Pierwotnie była osadą w pobliżu granicy terytoriów plemiennych Polan i Pomorzan, w XII wieku znalazła się w granicach Polski^[10][11]. Od schyłku XIII wieku należała do Brandenburgii, po czym w 1368 roku ponownie została włączona do Polski^[10][11] Ma metrykę średniowieczną i istnieje co najmniej od XIV wieku co potwierdzają archiwalne zapisy^[5].

Okolice miejscowości były jednak zasiedlone wcześniej. Pozostałością dawnego osadnictwa jest grodzisko stożkowe datowane na VIII–XI wiek, otoczone wałem o średnicy 100 m. położone przy ujściu rzeki Cieszynki do jeziora Kamień^[12].

Gród Człopa w XII wieku należał do ziem polskich. Natomiast w XIII wieku dokładnie w roku 1245 miasto to zostało darowane Sędziwojowi z Czarnkowa^{[potrzebny przypis]}. Darczyńcą był książę krakowski Bolesław Wstydliwy. Prawa miejskie dla miasta Człopa zostały potwierdzone w roku 1245. W 1368 Kazimierz Wielki ponownie włączył miasto do Korony.

Miejscowość pierwotnie leżała na pograniczu Wielkopolski oraz Pomorza. W wyniku ekspansji brandenburczyków w XIV wieku miejscowość znalazła się w granicach nowo utworzonej Nowej Marchii dołączonej do marchii brandenburskiej. W 1331 odnotowano drogę biegnącą z Tuczna do Człopy. W 1349 miasto było siedzibą własnej parafii w archidiakonacie leżącym pomiędzy rzekami Notecią, a Drawą. W Człopie odnotowano wówczas 80 łanów wolnych czyli korzystających z t.zw. wolnizny. W 1352 Ludwik Rzymianin margrabia brandenburski nadał w lenno Jakubowi i Heinzowi Boytinom 1/2 m. S., młyn w mieście oraz połowę młyna pod miastem wraz z wsiami w dobrach Człopa i puszczą. W 1364 elektor brandenburski Ludwik Rzymianin w podziale dóbr z bratem Ottonem otrzymał miasto i okoliczne ziemie. W 1378 miasto Człopa znajdowała się w posiadaniu polskiego rodu szlacheckiego Czarnkowskich herbu Nałęcz. Odnotowane zostały w tym roku fosa oraz blanki ponieważ miasto otoczone było murami. Dokumenty sądowe z 1397 odnotowały spór Wincentego Czarnkowskiego z wojewodą poznańskim Sędziwojem Świdwą z Szamotuł z powodu obrabowania mieszczan z Człopy na drodze królewskiej na szkodę 52 grzywien^[5].

W latach 1402–1408 miejscowość znalazła się pod rządami Krzyżaków, którzy wymienili Człopę wśród miast i zamków należących niegdyś do Nowej Marchii. W 1432 wójt Nowej Marchii wymienił miejscowość wśród miast, które należały do Nowej Marchii, a do których obecnie Polacy uzurpują sobie prawa^[5].

W 1406 r. miasto zostało spalone przez Krzyżaków. W czasie wojny trzynastoletniej Człopa wystawiła w 1458 roku 4 pieszych na odsiecz oblężonej polskiej załogi Zamku w Malborku^[13]. W 1658 r. Człopa była miejscem koncentracji wojsk hetmana Stefana Czarnieckiego, planującego atak na Szwedów^[14]. Kolejnymi właścicielami byli Opalińscy, Leszczyńscy, Poniatowscy, Sułkowscy, a od końca XVIII rody niemieckie.

Właścicielką Człopy była królowa Polski Katarzyna Opalińska, żona króla Polski Stanisława Leszczyńskiego^[15].

Człopa była starym słowiańskim grodem, który od XII wieku należał do Polski i strzegł jej północnych rubieży. Zachowane do dziś grodzisko stożkowe z VIII w. znajduje się 2 km od Człopy, wśród bagien u ujścia Cieszynki do jeziora Kamień^[16]. W roku 1245^[17] rycerski ród Czarnkowskich herbu Nałęcz otrzymał posiadłości w okolicach Człopy od księcia wielkopolskiego Przemysła II (według podań miasto było siedzibą księcia pomorskiego Dzierżykraja, od którego wywodzić się mieli Czarnkowscy). Uzyskali też zgodę na wzniesienie tam zamku warownego. Do czasów współczesnych przetrwało grodzisko w pobliżu jeziora Kamień (pot. Kiemień). Człopa została w 75% spalona przez wojsko radzieckie po zakończeniu II wojny światowej. Żołnierze radzieccy podłożyli ogień m.in. w szkole, lecz mieszkańcy ugasili pożar.

Do 1939 w Archiwum Państwowym w Gdańsku przechowywane były księgi ławnicze miasta Człopa z drugiej połowy XVI wieku. Prawdopodobnie zaginęły w czasie II wojny światowej ponieważ obecnie ich tam nie ma^[5].

Miasto królewskie lokowane przed 1200 rokiem, położone było w XVI wieku w województwie poznańskim^[18].

Demografia

Według danych z 31 grudnia 2013 r. miasto miało 2342 mieszkańców^[19].

• Piramida wieku mieszkańców Człopy w 2014 roku^[20].

Zabytki

Kościół pw. św. Antoniego Padewskiego po renowacji.

Zabytki chronione prawem w Człopie:

• cmentarz żydowski
• zespół obiektów mostowych zlikwidowanej linii kolejowej Człopa-Wałcz, w skład którego wchodzi:
  • wiadukt drogowy w ciągu drogi wojewódzkiej nr 177
  • most kolejowy nad rzeką Cieszynką
  • kładka dla pieszych (pomiędzy boiskiem szkolnym a strzelnicą)

Oświata

W mieście znajduje się przedszkole publiczne, szkoła podstawowa, liceum ogólnokształcące dla dorosłych, punkt konsultacyjno-rekrutacyjny WSIG w Słupsku (studia I stopnia inżynierskie kierunek Gospodarka przestrzenna).

Człopianie oraz osoby związani z Człopą

• Mikołaj Czarnkowski – sędzia ziemski poznański, dyplomata Władysława Jagiełły, uczestnik bitwy pod Grunwaldem, oblężenia Nowego w 1410. Sygnatariusz unii polsko-litewskiej, zawartej w Horodle 2 października 1413^[21]. Świadek oraz sygnatariusz zawartego 1 lutego 1411 pokoju toruńskiego. Pisał się Mikołaj ze Człopy^[21].
• Krzysztof Rymszewicz – wokalista, aktor scen muzycznych
• Kazimierz Kyrcz jr. – pisarz
• Arthur Greiser – namiestnik Rzeszy w Kraju Warty
• Richard Bock – amerykański rzeźbiarz i współpracownik Franka Lloyda Wrighta. Był szczególnie znany ze swoich rzeźbiarskich dekoracji dla architektury i pomników wojskowych, a także z pracy, którą prowadził u boku Wrighta
• Bogumiła Pilarczyk – polska profesor nauk rolniczych w zakresie zootechniki o specjalności higiena zwierząt i parazytologia, nauczyciel akademicki w Zachodniopomorskim Uniwersytecie Technologicznym w Szczecinie

Sport

W Człopie istnieje założony w 1948 roku klub sportowy Korona Człopa mający siedzibę na ulicy Strzeleckiej (tam także rozgrywa swe mecze), który w sezonie 2023/2024 rozgrywa swoje mecze w klasie okręgowej, gr. zachodniopomorskiej IV^[22]. W miejscowości znajduje się także hala widowiskowo-sportowa, która jest najnowocześniejszym tego typu obiektem w powiecie.

Administracja

Miasto jest siedzibą gminy miejsko-wiejskiej. Mieszkańcy Człopy wybierają do swojej rady miejskiej 7 z 15 radnych. Pozostałych 8 radnych wybierają mieszkańcy terenów wiejskich gminy Człopa. Organem wykonawczym jest burmistrz. Siedzibą władz jest budynek przy ul. Strzeleckiej 2.

Burmistrzowie Człopy:

• Henryk Pogorzelski (do 1998)
• Halina Ewa Rakowska (1998–2010)^[23][24]
• Zdzisław Kmieć (2010–2018)^[25]
• Jerzy Bekker (2018-2024)
• Bartosz Nowicki (od 2024)

Mieszkańcy Człopy wybierają posłów na Sejm z okręgu wyborczego nr 40 (siedziba Koszalin), senatora z okręgu nr 99 (siedziba Koszalin), a posłów do Parlamentu Europejskiego z okręgu wyborczego nr 13.

Współpraca zagraniczna

Hala Widowiskowo-Sportowa przy Polsko-Niemieckim Centrum Kultury i Sportu w Człopie

Miasto Człopa, począwszy od roku 2005 rozwija partnerskie kontakty z niemiecką gminą Neuenkirchen. Początkowo były to oficjalne wizyty w celu poznania partnera, a od 2006 roku zakres współpracy systematycznie się poszerzał. W dniu 27 czerwca 2008 roku podpisana została umowa współpracy między gminą Neuenkirchen i gminą Człopa. Współpraca ta obejmuje m.in. wymianę uczniów szkół, integracyjne warsztaty muzyczne oraz taneczne, spotkania seniorów, wymianę doświadczeń władz samorządowych.

W roku 2008 rozpoczęły się również starania o dofinansowanie budowy hali sportowo-widowiskowej Polsko-Niemieckiego Centrum Kultury i Sportu jako elementu infrastruktury potrzebnej do realizacji transgranicznych spotkań w partnerami z Niemiec. Podpisując wniosek o dofinansowanie Gmina Człopa wzięła na siebie ciężar utrzymania obiektu wraz z realizacją różnorodnych spotkań obu krajów w oparciu o nowo powstały budynek.

Wspólnoty wyznaniowe

Centrum miasta i pomnik Jana Pawła II

• Kościół rzymskokatolicki:
  • parafia św. Antoniego
• Świadkowie Jehowy:
  • zbór Człopa (Sala Królestwa ul. Kopernika 7)^[26].

Przypisy

1. Historia Powiatu Wałeckiego. [dostęp 2012-04-18]. [zarchiwizowane z tego adresu (2019-06-30)].
2. Wyniki badań bieżących – Baza Demografia – Główny Urząd Statystyczny [online], demografia.stat.gov.pl [dostęp 2023-12-06]  (pol.).
3. JerzyJ. Kondracki JerzyJ., A.A. Richling A.A., Atlas Rzeczypospolitej Polskiej, Warszawa: Centralny Ośrodek Dokumentacji Geodezyjnej i Kartograficznej, 1994 . Brak numerów stron w książce
4. Powierzchnia i ludność w przekroju terytorialnym w 2014 r.. „Powierzchnia i Ludność w Przekroju Terytorialnym”, 2014-07-24. Warszawa: Główny Urząd Statystyczny. ISSN 1505-5507. brak numeru strony http://stat.gov.pl/obszary-tematyczne/ludnosc/ludnosc/powierzchnia-i-ludnosc-w-przekroju-terytorialnym-w-2015-r-,7,12.html.
5. Chmielewski 1982 ↓, s. 316.
6. Aleksander Czechowski: Opis ziem zamieszkanych przez Polaków. T. 1: Ziemie polskie w Prusach. Warszawa: „Gazeta Polska”, 1904, s. 311.
7. Arkusz 42 Stettin (Szczecin). Mapa operacyjna 1:300 000. Wojskowy Instytut Geograficzny, Warszawa: 1938.
8. Rozporządzenie Ministrów: Administracji Publicznej i Ziem Odzyskanych z dnia 12 listopada 1946 r. o przywróceniu i ustaleniu urzędowych nazw miejscowości (M.P. z 1946 r. nr 142, poz. 262, s. 7).
9. Bolesław Augustowski: Pomorze. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1977, s. 295. OCLC 3965308. (pol.).
10. Zofia Zierhofferowa, Karol Zierhoffer: Nazwy miast Wielkopolski. Poznań: Wydawnictwo Poznańskie, 1987, s. 43, 44. ISBN 83-210-0680-9. (pol.).
11. Archiwum Państwowe w Szczecinie. Przewodnik po zasobie archiwalnym. Akta do 1945 roku. Radosław Gaziński, Paweł Gut, Maciej Szukała (oprac.). Warszawa–Szczecin: Naczelna Dyrekcja Archiwów Państwowych, 2002, s. 219. ISBN 83-89115-03-4. (pol.).
12. CzesławC. Piskorski CzesławC., Pomorze Zachodnie, mały przewodnik, Warszawa: Wyd. Sport i Turystyka, Warszawa, 1980, s. 121, ISBN 83-217-2292-X, OCLC 8032482 .
13. Kodex dyplomatyczny Wielkiej Polski; Codex diplomaticus Majoris Poloniae zawierający bulle papieżów, nadania książąt, przywileje miast, klasztorów i wsi, wraz z innemi podobnéj treści dyplomatami, tyczącemi się historyi téj prowincyi od roku 1136 do roku 1597; zebrany z materyałow przez Kaźmierza Raczyńskiego byłego Generała W. Polskiego i Marszałka nadwornego koronnego przysposobionych; wydany przez Edwarda Raczyńskiego, Poznań 1840, s. 181.
14. Człopa | Wirtualny Sztetl [online], sztetl.org.pl [dostęp 2019-01-12] .
15. Towarzystwo Historyczne „Dzierżykraj” w Człopie [online], facebook.com [dostęp 2019-02-24]  (pol.).
16. Miasto i gmina Człopa, Partnerstwo Drawy z Liderem Wałeckim – kwartalnik społeczny nr 1/2016, s. 6.
17. Na Ziemi Ojców, Rocznik Ziem Zachodnich i Północnych, 1962, Towarzystwo Rozwoju Ziem Zachodnich, s. 182.
18. MariuszM. Mróz MariuszM., POWIAT WAŁECKI [online], powiatwalecki.com.pl [dostęp 2017-12-30] [zarchiwizowane z adresu 2017-12-31] .
19. Ludność. Stan i struktura ludności oraz ruch naturalny w przekroju terytorialnym w 2013 r. (Stan w dniu 31 XII 2013 r.), Warszawa: Główny Urząd Statystyczny, 5 czerwca 2014, ISSN 1734-6118 . Brak numerów stron w książce
20. Człopa w liczbach [online], Polska w liczbach [dostęp 2016-01-12] , liczba ludności na podstawie danych GUS.
21. MarcinM. Jarząbek MarcinM., KarolinaK. Żłobecka KarolinaK., Sprawozdanie ze Zjazdów Polskiego Towarzystwa Historii Mówionej w 2016 i 2017 r., „Wrocławski Rocznik Historii Mówionej”, 7, 2017, s. 466–468, DOI: 10.26774/wrhm.183, ISSN 2084-0578 [dostęp 2020-04-09] .
22. Skarb - Korona Człopa [online], 90minut.pl [dostęp 2024-02-27] .
23. Obwieszczenie Komisarza Wyborczego w Szczecinie z dnia 11 listopada 2002 r. (Dz. Urz. Woj. Zachodniopomorskiego z 2002 r., Nr 81, poz. 1653, s. 9436).
24. Obwieszczenie Komisarza Wyborczego w Szczecinie z dnia 27 listopada 2006 r. (Dz. Urz. Woj. Zachodniopomorskiego z 2006 r., Nr 115, poz. 2229, s. 16808).
25. Obwieszczenie Komisarza Wyborczego w Szczecinie z dnia 5 grudnia 2010 r. (Dz. Urz. Woj. Zachodniopomorskiego z 2010 r., Nr 130, poz. 2621, s. 17168).
26. Dane według wyszukiwarki zborów, na oficjalnej stronie Świadków Jehowy jw.org [dostęp 2018-10-24] .

Bibliografia

• Stefan Chmielewski: Słownik historyczno-geograficzny województwa poznańskiego w średniowieczu, cz. I, (A–H), hasło „Człopa”. Wrocław: Wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1982, s. 316. ISBN 83-04-00938-2.

Linki zewnętrzne

• Człopa w „Słowniku historyczno-geograficznym województwa poznańskiego w średniowieczu”
• Historia Żydów w Człopie na portalu Wirtualny Sztetl
• https://web.archive.org/web/20150501194219/http://www.powiatwalecki.com.pl/pazd2011.htm
• Słopanowo, właściwie Człopa, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. X: Rukszenice – Sochaczew, Warszawa 1889, s. 829 .

Kontrola autorytatywna (miasteczko):

• NKC: ge924914
• J9U: 987007599010605171