Cyryl Jaksa Ładyżyński

Cyryl Jaksa Ładyżyński

Data i miejsce urodzenia	13 stycznia 1830 Berezka lub Czaszyn
Data i miejsce śmierci	6 listopada 1897 Sanok
Burmistrz Sanoka
Okres	od 1872 do 1897
Poprzednik	Jan Okołowicz
Następca	Aital Witoszyński

Cyryl Jaksa Ładyżyński, także Cyryl de Jaksa (de Jaxa) Ładyżyński^[a], rus. Кирилл Якса Ладыжиньскій – Kyryłł Jaksa Ładyżyński (ur. 13 stycznia 1830 w Berezce lub w Czaszynie, zm. 6 listopada 1897 w Sanoku) – oficer armii austriackiej, burmistrz Sanoka.

Życiorys

Urodził się 13 stycznia 1830 w Berezce^{[1][2][3][4][5][b]} lub w Czaszynie^[6][7]. Był Rusinem^[8][2][3]. Wychowywał się w rodzinie księdza greckokatolickiego^{[1][2][5][4][c]}. W młodości uczestniczył w powstaniu węgierskim po stronie Węgrów walcząc w szeregach Legionu Polskiego na Węgrzech w stopniu sierżanta artylerii^[9][10]. Potem był zmuszony przez lata przebywać w Turcji^[10]. Po powrocie do kraju został zawodowym oficerem Armii Cesarstwa Austriackiego^{[10][1][2][4][5]}. W stopniu podporucznika I klasy służył w 12 pułku piechoty w Comorn od około 1859 do około 1865^[11]. W listopadzie 1865 został spensjonowany jako czasowy inwalida^[12]. Według innych źródeł został zdemobilizowany po przegranej bitwie pod Sadową (3 lipca 1866)^[1][2][5][4]. Najwyższym postanowieniem z 1 listopada 1866 jako podporucznik I klasy w stanie spoczynku otrzymał charakter nadporucznika ad honores^[13]. W tym stopniu w stanie spoczynku pozostawał do końca życia^[14].

Ratusz w Sanoku na początku XX wieku

Po wystąpieniu z armii z nadwyrężonym zdrowiem osiedlił się w Sanoku^{[10][1][2][4][5]}. Jako pensjonowany porucznik uchwałą Rady Miejskiej w Sanoku z 31 października 1876 otrzymał prawo obywatelstwa Sanoka z uwolnieniem od wpłaty taksy^[15]. W latach 1872–1897 był burmistrzem Sanoka^{[16][10][1][4][5][17]}. Po raz pierwszy objął tę funkcję (jako przewodniczący Zarządu Rady Miejskiej) w wyniku przeprowadzenia ponownych wyborów z 1872^[18]. Był wybierany na to stanowisko w kolejnych kadencjach: 27 sierpnia 1875^[19][20][21], 1881^[22][23], 18 listopada 1884^[24][22][25], 1887^[25], 1889^[26], 1890^[27], 1891^[28], 1892^[29], 1893^[30], 1894^[31], 1895^[32], 1896^[33][34][35] i 1897^[36]. Łącznie pełnił urząd burmistrza przez 25 lat (najdłużej ze wszystkich dotychczasowych)^[1][4]. Jego zastępcami byli Karol Pollak (1872–1873^[37]), Jan Zarewicz (od 1873 do 15 maja 1879)^[38][39][22], Aital Witoszyński (od 1879, od 1881, od 1884)^[4]. Początkowo, piastując urząd burmistrza Sanoka, miał za zadanie zniwelować skutki pożaru miasta w 1872^[10][4]. Za jego kadencji zostały utworzone: C. K. Gimnazjum (1880, początkowo gimnazjum funkcjonowało w murowanym domu burmistrza przy ulicy Zamkowej, potem przy ulicy Cerkiewnej, a 20 października 1883 zostało przeniesione do gmachu przy ulicy Jana III Sobieskiego^[40][41]), C. K. Sąd Obwodowy (1887, początkowo w budynku przy ulicy Kazimierza Wielkiego 8, następnie w siedzibie przy ulicy Tadeusza Kościuszki 5)^[42][43], C. K. Dyrekcja Skarbu (w budynku przy ulicy Henryka Sienkiewicza, linia kolejowa w ramach Kolei Transwersalnej (1884, w tym stacja kolejowa Sanok), koszary wojskowe, kościół Przemienienia Pańskiego (1886), Kasyno Mieszczańskie (w tym biblioteka i czytelnia gazet; w budynku Ramerówka)^[44], Szpital Powszechny przy ulicy Stanisława Konarskiego (1879–1879)^[45], a także inne budynki użyteczności publicznej^[1][2][5]. W dniu 19 września 1880 w pobliskim Zagórzu spotkał się z podróżującym po Galicji cesarzem Austrii Franciszkiem Józefem I^[46]. Podczas powtórnego pogrzebu Adama Mickiewicza na Wawelu w Krakowie 4 lipca 1890 uczestniczył w uroczystościach w składzie delegacji miasta Sanoka^[47].

20 kwietnia 1874 został wybrany z grupy gmin miejskich do Rady c. k. powiatu sanockiego^[48] i w kolejnych latach pełnił funkcję członka wydziału powiatowego do około 1881^[49], potem zastępcą prezesa wydziału powiatowego od około 1881 do około 1888^[50], w tym okresie wybrany ponownie do Rady w 1884^[51], potem w 1888^[52][53] i w 1890 był członkiem wydziału, a od 1892 zastępcą prezesa^[54], po czym w grudniu 1896 ponownie wybrany do Rady z grupy gmin miejskich^[55], a w lutym 1897 zastąpiony w funkcji zastępcy marszałka Rady Powiatowej przez ks. Teofila Kałużniackiego^[56][57]. W połowie 1885 bez powodzenia kandydował w wyborach z kurii wiejskiej w okręgu Sanok, Brzozów, Lisko do Rady Państwa VII kadencji, ulegając Edwardowi Gniewoszowi (otrzymał 3 głosy na 183 oddanych)^[58][59][60].

Działał społecznie. Był jednym z założycieli Ochotniczej Straży Pożarnej w Sanoku w 1872 (naczelnikiem został dr Stanisław Biliński)^[61][18]. Od grudnia 1880 pełnił funkcję dyrektora założonego w 1871 Powiatowego Towarzystwa Zaliczkowego w Sanoku^[62], później był członkiem dyrekcji tegoż^[63][10]. Był członkiem sanockiego biura powiatowego Stowarzyszenia Czerwonego Krzyża mężczyzn i dam w Galicji^[64]. 23 sierpnia 1895 był reprezentantem kurii mniejszej własności Sanoka na spotkaniu komitetów lokalnych we Lwowie przed wyborami do Sejmu Krajowego VII kadencji^[65]. Popierał krzewienie kultury fizycznej i sportu – jego staraniem Rada Miejska zdecydowała o opłacaniu lekcji gimnastyki w szkołach^[66]. Organizował obchody uroczystości historyczno-patriotycznych (upamiętniające np. bitwę pod Wiedniem z 1683, uchwalenie Konstytucję 3 maja z 1791)^[1][5]. Od 1894, po decyzji o upamiętnieniu setnej rocznicy bitwy pod Racławicami, przewodził powołanemu komitetowi obchodów i był inicjatorem powstania w mieście pomnika Tadeusza Kościuszki, który został odsłonięty 28 września 1902 na placu św. Jana^{[67][68][5][1]}. 25 marca 1895 został wydziałowym Towarzystwa Muzyki Ochotniczej w Sanoku^[69][70]. Pracował jako dyrygent „Kółka Muzycznego” w Sanoku^[71]. W jego ramach kierował orkiestrą oraz był członkiem chóru^[72]. W mieście uchodził za inicjatora umuzykalnienia, kierował chórem^[73]. Był członkiem wydziału Kółka Dramatyczno-Muzycznego w Sanoku^[74], ponownie wybierany 9 listopada 1895^[75], 20 stycznia 1897^[76]. Został przewodniczącym wydziału Szkoły Przemysłowej Uzupełniającej w Sanoku, powołanej w 1893^[77][78]. Był członkiem zwyczajnym Macierzy Szkolnej dla Księstwa Cieszyńskiego^[79][80][81], członkiem sanockiego gniazda Polskiego Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół”^[82].

Nagrobek Cyryla Jaksy Ładyżyńskiego

Miał wielkie uznanie wśród mieszkańców miasta^[2]. Wypowiadano się o nim słowami „gente Ruthenus, natione Polonus”^{[68][1][2][3]} (pol. „z pochodzenia Rusin, z narodowości Polak”^[83][84]). Według Edwarda Zająca w 1895 Cyrylowi Ładyżyńskiemu nadano tytuł honorowego obywatelstwa Sanoka w uznaniu zasług dla miasta i założenia wielu obiektów użyteczności publicznej^[5][d].

W dniu 13 sierpnia 1896 zatwierdzono jego urlop na 5 tygodni^[85], a 9 września 1897 na okres 6 tygodni^[86]. Zmarł nagle rano 6 listopada 1897 podczas pracy w biurze sanockiego ratusza wskutek ataku apopleksji^{[6][10][87][1][2][5][7]}. 8 listopada 1897 odbył się pogrzeb, który zorganizowano na koszt miasta^[88][10][34]. Kondukt żałobny przechodził oświetlonymi ulicami miasta od cerkwi przez rynek, w uroczystościach brało udział tłumy mieszkańców, śpiewał chór gimnazjalny, grała muzyka wojskowa, a w tym czasie zamknięto w mieście sklepy oraz wstrzymano pracę w zakładach^[36][10]. Z gmachu magistratu przemawia Aleksander Iskrzycki, a nad grobem Leopold Biega i ks. Josyf Moskałyk^[10]. Cyryl Jaksa Ładyżyński został pochowany na cmentarzu przy ul. Rymanowskiej w Sanoku w miejscu dla zasłużonych^{[6][10][1][5][89][90]}. Rok później decyzją Rady Miasta ufundowano nagrobek^[2], wykonany przez Juliana Markowskiego^[91][92]. Na wykonanym z czarnego marmuru pomniku umieszczono dwujęzyczne inskrypcje – w języku polskim i ruskim^[5][3][93]. Obiekt został uznany za obiekt zabytkowy i podlega ochronie prawnej^[94].

Był żonaty z Pulcherią z domu Borkowską (1836–1900)^[95][1][3], pochowaną obok męża w analogicznie wykonanym nagrobku^[96]. Jego synami byli: Michał Ładyżyński (1867-1931, doktor filozofii, profesor gimnazjalny łaciny i greki w sanockim gimnazjum^[97][98][3], wybrany radnym w Sanoku po śmierci ojca^[99][36], pochowany w jego grobie^[100]), Leon Józef (ur. ok. 1868, zm. 1880)^[101], Mikołaj Cyryl (1870-1900, doktor praw^{[102][103][104][105][106]}), Aleksander (ur. 1872^[107], w 1896 wyświęcony na księdza greckokatolickiego^[108]). W Sanoku zamieszkiwał z rodziną przy ulicy Cerkiewnej^[107]. Według Edwarda Zająca po przyznaniu honorowego obywatelstwa Sanoka Cyryl Ładyżyński jako nagrodę otrzymał dom miejski przy ul. Sanowej^[1][5].

Po śmierci Cyryla Ładyżyńskiego urząd burmistrza Sanoka na przełomie 1897/1898 pozostawał opróżniony, zaś jako zastępcy figurowali Aital Witoszyński i Paweł Hydzik^[109][110].

Uwagi

1. W ewidencji armii austriackiej był wymieniany w języku niemieckim jako „Cirill Ładyżyński”. Później, w oficjalnych dokumentach urzędowych występował w różnych zapisach: zamiennie stosował formy „Jaksa” i „Jaxa” oraz niekiedy dodawał cząstkę „de”.
2. Pod koniec XIX wieku w Berezce urząd greckokatolickiego księdza proboszcza piastował Jan Ładyżyński, zob. Amtlicher Theil. „Wiener Zeitung”. Nr 261, s. 605, 13 listopada 1874. (niem.). 
3. Proboszczem w Beresce był Michał Ładyżyński, absolwent Gimnazjum w Przemyślu z 1870. Sprawozdanie Dyrekcyi C. K. Gimnazyum w Przemyślu za rok szkolny 1894. Przemyśl: 1894, s. 132.
4. W księdze uchwał Rady Miejskiej w okresie roku 1895 nie ma wpisu o przyznaniu przez radę honorowego obywatelstwa Cyrylowi Ładyżyńskiego, a ponadto nie wspomniano o tym wyróżnieniu na posiedzeniu Rady Miejskiej z 7 listopada 1897 tj. nazajutrz po jego śmierci, zob. Księga uchwał Rady miejskiej od 1893 do 25 X 1900. T. XI. sanockabibliotekacyfrowa.pl. s. 96-158, 253. [dostęp 2022-02-07].

Przypisy

1. Edward Zając. Poczet burmistrzów Sanoka. Cyryl de Jaxa Ładyżyński – burmistrz miasta Sanoka (1872–1897). „Tygodnik Sanocki”. Nr 30 (194), s. 6, 28 lipca 1995. 
2. Edward Zając: Szkice z dziejów Sanoka. Sanok: Miejska Biblioteka Publiczna im. Grzegorza z Sanoka w Sanoku, 1998, s. 99-100. ISBN 83-909787-0-9.
3. Edward Zając. Oficer i duchowny. „Tygodnik Sanocki”. Nr 2 (531), s. 7, 11 stycznia 2002. 
4. Edward Zając. Ćwierć wieku włodarzenia grodem. „Tygodnik Sanocki”. Nr 51-52 (580-581), s. 13, 20–27 grudnia 2002. 
5. Edward Zając: Obywatele Honorowi Królewskiego Wolnego Miasta Sanoka. Sanok: Miejska Biblioteka Publiczna im. Grzegorza z Sanoka w Sanoku, 2002, s. 58–60. ISBN 83-909787-8-4.
6. Księga zgonów Parafii Greckokatolickiej w Sanoku 1855-1909. s. 83 (poz. 23).
7. Księga zmarłych i pochowanych w Sanoku na cmentarzu przy ul. Rymanowskiej i Matejki od 1895 do 1952 r.. Sanok. s. 12 (poz. 165).
8. Tadeusz Miękisz: Zarys historii Tow. Gimnastycznego „Sokół” w Sanoku w 50-tą rocznicę jego istnienia. Sanok: Polskie Towarzystwo Gimnastyczne „Sokół”, 1939, s. 10.
9. Józef Wysocki: Pamiętnik Jenerała Wysockiego dowódzcy legionu polskiego na Węgrzech z czasu kampanii węgierskiej w roku 1848 i 1849. Poznań: J. K. Żupański, 1850, s. 142.
10. Listy z kraju. Sanok. „Kurjer Lwowski”. Dodatek do Nr 325, s. 2, 22 listopada 1897. 
11. Militärschematismus des österreichischen Kaiserthumes. Wiedeń: 1859, s. 105.
    •Militärschematismus des österreichischen Kaiserthumes. Wiedeń: 1860-1861, s. 155.
    •Militärschematismus des österreichischen Kaiserthumes für 1861-1862. Wiedeń: 1861-1862, s. 157.
    •Militärschematismus des österreichischen Kaiserthumes für 1863. Wiedeń: 1863, s. 167.
    •Militärschematismus des österreichischen Kaiserthumes für 1863 1864. Wiedeń: 1864, s. 155.
    •Militärschematismus des österreichischen Kaiserthumes für 1865. Wiedeń: 1865, s. 159.
12. Pensionirungen. „Der Kamerad”. Nr 91, s. 744, 14 listopada 1865. (niem.). 
13. Personal-Nachrichten. „Oesterreichischer Soldatenfreund”. Nr 89, s. 762, 10 listopada 1866. (niem.). 
    •Personal-Nachrichten. „Der Kamerad”. Nr 124, s. 975, 13 listopada 1866. (niem.). 
14. Liste der im Monate Jänner verstorbenen Officiere, Militärgeistlichen und Militärbeamten des Heeres. „Danzers Armee-Zeitung”. Nr 71, s. 863, 3 lutego 1898. (niem.). 
15. Księga uchwał Rady miejskiej od lutego 1876 do maja 1878. T.VI. sanockabibliotekacyfrowa.pl. s. 97. [dostęp 2022-02-05].
    •Księga przynależnych do gminy Królewskiego Wolnego Miasta Sanoka. s. 308 (poz. 1).
16. Szematyzm Królestwa Galicyi i Lodomeryi z Wielkim Księstwem Krakowskiem na rok 1874. Lwów: 1874, s. 56.
17. Franciszek Oberc. Burmistrzowie Sanoka (przewodniczący Prezydium Miejskiej Rady Narodowej, naczelnicy). „Zeszyty Archiwum Ziemi Sanockiej”. Nr 8: Samorząd Gminy Miasta Sanoka 1867–1990, s. 339–340, 2008. Fundacja „Archiwum Ziemi Sanockiej”. ISSN 1731-870X. 
18. Alojzy Zielecki: W epoce autonomii galicyjskiej. Struktury organizacyjne miasta. W: Sanok. Dzieje miasta. Kraków: Secesja, 1995, s. 374. ISBN 83-86077-57-3.
19. Księga uchwał Rady miejskiej od lutego 1874 do stycznia 1876. T.V. sanockabibliotekacyfrowa.pl. s. 208. [dostęp 2022-02-05].
20. Alojzy Zielecki: W epoce autonomii galicyjskiej. Struktury organizacyjne miasta. W: Sanok. Dzieje miasta. Kraków: Secesja, 1995, s. 375. ISBN 83-86077-57-3.
21. Szematyzm Królestwa Galicyi i Lodomeryi z Wielkim Księstwem Krakowskiem na rok 1880. Lwów: 1880, s. 299.
22. Szramowiat 2008 ↓, s. 20.
23. Szematyzm Królestwa Galicyi i Lodomeryi z Wielkim Księstwem Krakowskiem na rok 1881. Lwów: 1881, s. 301.
    •Szematyzm Królestwa Galicyi i Lodomeryi z Wielkim Księstwem Krakowskiem na rok 1883. Lwów: 1883, s. 307.
    •Szematyzm Królestwa Galicyi i Lodomeryi z Wielkim Księstwem Krakowskiem na rok 1884. Lwów: 1884, s. 286.
    •Szematyzm Królestwa Galicyi i Lodomeryi z Wielkim Księstwem Krakowskiem na rok 1885. Lwów: 1885, s. 286.
    •Szematyzm Królestwa Galicyi i Lodomeryi z Wielkim Księstwem Krakowskiem na rok 1886. Lwów: 1886, s. 286.
    •Szematyzm Królestwa Galicyi i Lodomeryi z Wielkim Księstwem Krakowskiem na rok 1887. Lwów: 1887, s. 286.
    •Szematyzm Królestwa Galicyi i Lodomeryi z Wielkim Księstwem Krakowskiem na rok 1888. Lwów: 1888, s. 286.
    •Szematyzm Królestwa Galicyi i Lodomeryi z Wielkim Księstwem Krakowskiem na rok 1889. Lwów: 1889, s. 315.
    •Alojzy Zielecki: W epoce autonomii galicyjskiej. Struktury organizacyjne miasta. W: Sanok. Dzieje miasta. Kraków: Secesja, 1995, s. 379. ISBN 83-86077-57-3.
24. Księga uchwał Rady miejskiej od sierpnia 1883 do grudnia 1887. T. IX. sanockabibliotekacyfrowa.pl. s. 124. [dostęp 2022-02-05].
25. Alojzy Zielecki: W epoce autonomii galicyjskiej. Struktury organizacyjne miasta. W: Sanok. Dzieje miasta. Kraków: Secesja, 1995, s. 380. ISBN 83-86077-57-3.
26. Szematyzm Królestwa Galicyi i Lodomeryi z Wielkim Księstwem Krakowskiem na rok 1890. Lwów: 1890, s. 315.
27. Szematyzm Królestwa Galicyi i Lodomeryi z Wielkim Księstwem Krakowskiem na rok 1891. Lwów: 1891, s. 315.
28. Szematyzm Królestwa Galicyi i Lodomeryi z Wielkim Księstwem Krakowskiem na rok 1892. Lwów: 1892, s. 315.
29. Szematyzm Królestwa Galicyi i Lodomeryi z Wielkim Księstwem Krakowskiem na rok 1893. Lwów: 1893, s. 315.
30. Szematyzm Królestwa Galicyi i Lodomeryi z Wielkim Księstwem Krakowskiem na rok 1894. Lwów: 1894, s. 315.
31. Szematyzm Królestwa Galicyi i Lodomeryi z Wielkim Księstwem Krakowskiem na rok 1895. Lwów: 1895, s. 315.
32. Szematyzm Królestwa Galicyi i Lodomeryi z Wielkim Księstwem Krakowskiem na rok 1896. Lwów: 1896, s. 315.
33. Szematyzm Królestwa Galicyi i Lodomeryi z Wielkim Księstwem Krakowskiem na rok 1897. Lwów: 1897, s. 315.
34. Szramowiat 2008 ↓, s. 21.
35. Alojzy Zielecki: W epoce autonomii galicyjskiej. Struktury organizacyjne miasta. W: Sanok. Dzieje miasta. Kraków: Secesja, 1995, s. 381. ISBN 83-86077-57-3.
36. Alojzy Zielecki: W epoce autonomii galicyjskiej. Struktury organizacyjne miasta. W: Sanok. Dzieje miasta. Kraków: Secesja, 1995, s. 383. ISBN 83-86077-57-3.
37. Szematyzm Królestwa Galicyi i Lodomeryi z Wielkim Księstwem Krakowskiem na rok 1873. Lwów: 1873, s. 55.
38. Szematyzm Królestwa Galicyi i Lodomeryi z Wielkim Księstwem Krakowskiem na rok 1875. Lwów: 1875, s. 55.
39. Alojzy Zielecki: W epoce autonomii galicyjskiej. Struktury organizacyjne miasta. W: Sanok. Dzieje miasta. Kraków: Secesja, 1995, s. 378. ISBN 83-86077-57-3.
40. Józef Hukiewicz: Zarys historii Państwowego Gimnazjum w Sanoku. W: Sprawozdanie Jubileuszowe z działalności Państwowego Gimnazjum w Sanoku w latach 1888-1938 wydane z okazji Wielkiego Zjazdu wychowawców i wychowanków Zakładu w 50 rocznicę pierwszego egzaminu dojrzałości. Lwów: Drukarnia Urzędnicza we Lwowie, 1938, s. 25.
41. Historia. [w:] Oficjalna strona internetowa I LO w Sanoku [on-line]. [dostęp 2012-12-05]. (pol.).
42. Alojzy Zielecki: W epoce autonomii galicyjskiej. Struktury organizacyjne miasta. W: Sanok. Dzieje miasta. Kraków: Secesja, 1995, s. 363. ISBN 83-86077-57-3.
43. Historia sądu. [w:] Oficjalna strona internetowa Sądu Rejonowego w Sanoku [on-line]. www.sanok.sr.gov.pl. [dostęp 2020-01-19]. (pol.).
44. Alojzy Zielecki: W epoce autonomii galicyjskiej. Społeczeństwo Sanoka u progu XX wieku. Życie kulturalne. W: Sanok. Dzieje miasta. Kraków: Secesja, 1995, s. 452. ISBN 83-86077-57-3.
45. Edward Zając: Szpital Powszechny w Sanoku. zozsanok.pl. s. 15–16. [dostęp 2014-05-15].
46. Aleksander Nowolecki: Pamiątka podróży cesarza Franciszka Józefa I po Galicyi i dwudziesto-dniowego pobytu jego w tym kraju. Kraków: Wydawnictwo Czytelni Ludowej H. Nowoleckiego, 1881, s. 213, 227.
47. Antoni Kleczkowski: Złożenie zwłok Adama Mickiewicza na Wawelu dnia 4go Lipca 1890 roku. Książka pamiątkowa z 22 ilustracyami. Kraków: 1890, s. 85.
48. Sanok. „Czas”. Nr 93, s. 2, 24 kwietnia 1874. 
    •Wynik wyborów do Rad powiatowych. „Gazeta Lwowska”. Nr 92, s. 2, 23 kwietnia 1874. 
    •Kronika. Sanok. „Gazeta Narodowa”. Nr 97, s. 3, 29 kwietnia 1874. 
49. Szematyzm Królestwa Galicyi i Lodomeryi z Wielkim Księstwem Krakowskiem na rok 1875. Lwów: 1875, s. 294-295.
    •Szematyzm Królestwa Galicyi i Lodomeryi z Wielkim Księstwem Krakowskiem na rok 1876. Lwów: 1876, s. 301.
    •Szematyzm Królestwa Galicyi i Lodomeryi z Wielkim Księstwem Krakowskiem na rok 1877. Lwów: 1877, s. 279.
    •Szematyzm Królestwa Galicyi i Lodomeryi z Wielkim Księstwem Krakowskiem na rok 1878. Lwów: 1878, s. 266-267.
    •Szematyzm Królestwa Galicyi i Lodomeryi z Wielkiem Księstwem Krakowskiem na rok 1879. Lwów: 1879, s. 255, 256.
    •Szematyzm Królestwa Galicyi i Lodomeryi z Wielkim Księstwem Krakowskiem na rok 1880. Lwów: 1880, s. 261.
    •Szematyzm Królestwa Galicyi i Lodomeryi z Wielkim Księstwem Krakowskiem na rok 1881. Lwów: 1881, s. 261-262.
50. Szematyzm Królestwa Galicyi i Lodomeryi z Wielkiem Księstwem Krakowskiem na rok 1882. Lwów: 1882, s. 264.
    •Szematyzm Królestwa Galicyi i Lodomeryi z Wielkim Księstwem Krakowskiem na rok 1883. Lwów: 1883, s. 268.
    •Szematyzm Królestwa Galicyi i Lodomeryi z Wielkim Księstwem Krakowskiem na rok 1884. Lwów: 1884, s. 247.
    •Szematyzm Królestwa Galicyi i Lodomeryi z Wielkim Księstwem Krakowskiem na rok 1885. Lwów: 1885, s. 247.
    •Szematyzm Królestwa Galicyi i Lodomeryi z Wielkim Księstwem Krakowskiem na rok 1886. Lwów: 1886, s. 247.
    •Szematyzm Królestwa Galicyi i Lodomeryi z Wielkim Księstwem Krakowskiem na rok 1887. Lwów: 1887, s. 247.
    •Szematyzm Królestwa Galicyi i Lodomeryi z Wielkim Księstwem Krakowskiem na rok 1888. Lwów: 1888, s. 247.
51. Kronika. Sanok. „Dziennik Polski”. Nr 166, s. 2, 19 lipca 1884. 
52. Szematyzm Królestwa Galicyi i Lodomeryi z Wielkim Księstwem Krakowskiem na rok 1889. Lwów: 1889, s. 273-274.
53. Szematyzm Królestwa Galicyi i Lodomeryi z Wielkim Księstwem Krakowskiem na rok 1890. Lwów: 1890, s. 273.
54. Szematyzm Królestwa Galicyi i Lodomeryi z Wielkim Księstwem Krakowskiem na rok 1891. Lwów: 1891, s. 273-274.
    •Szematyzm Królestwa Galicyi i Lodomeryi z Wielkim Księstwem Krakowskiem na rok 1892. Lwów: 1892, s. 273-274.
    •Szematyzm Królestwa Galicyi i Lodomeryi z Wielkim Księstwem Krakowskiem na rok 1893. Lwów: 1893, s. 273-274.
    •Szematyzm Królestwa Galicyi i Lodomeryi z Wielkim Księstwem Krakowskiem na rok 1894. Lwów: 1894, s. 273-274.
    •Szematyzm Królestwa Galicyi i Lodomeryi z Wielkim Księstwem Krakowskiem na rok 1895. Lwów: 1895, s. 273-274.
    •Szematyzm Królestwa Galicyi i Lodomeryi z Wielkim Księstwem Krakowskiem na rok 1896. Lwów: 1896, s. 273-274.
    •Szematyzm Królestwa Galicyi i Lodomeryi z Wielkim Księstwem Krakowskiem na rok 1897. Lwów: 1897, s. 273-274.
55. Wybory do Rady powiat. z Sanoka i z powiatu. „Gazeta Sanocka”. Nr 90, s. 3, 20 grudnia 1896. 
56. Dawna firma – stare dzieje. „Gazeta Sanocka”. Nr 98, s. 1, 14 lutego 1897. 
57. Alojzy Zielecki: W epoce autonomii galicyjskiej. Struktury organizacyjne miasta. W: Sanok. Dzieje miasta. Kraków: Secesja, 1995, s. 356. ISBN 83-86077-57-3.
58. Okręgi włościańskie w Galicyi wschodniej. „Gazeta Polska”. Nr 114, s. 2, 28 maja 1885. 
59. Kandydaci z mniejszych posiadłości. „Kurjer Lwowski”. Nr 151, s. 1, 2 czerwca 1885. 
60. Wyniki wyborów z mniejszych posiadłości w Galicyi. „Kurjer Lwowski”. Nr 183, s. 5, 3 lipca 1885. 
61. Krajowy Związek Ochotniczych Straży Pożarnych w Galicyi i Lodomeryi z Wielkim Księstwem Krakowskiem 1875–1900. Lwów: 1900, s. 34.
62. Ogłoszenie. „Gazeta Lwowska”. Nr 294, s. 8, 22 grudnia 1880. 
63. Zmiany w rejestrach stowarzyszeń zarobkowych i gospodarczych. „Związek”. Nr 23 i 24, s. 191, 22 grudnia 1894. 
    •Kalendarz Asekuracyjno-Ekonomiczny na rok 1894 (rocznik III). Lwów: 1894, s. 82.
    •Kalendarz Asekuracyjno-Ekonomiczny na rok 1895 (rocznik IV). Lwów: 1895, s. 117.
    •Kalendarz Asekuracyjno-Ekonomiczny na rok 1896 (rocznik V). Lwów: 1896, s. 124.
    •Statystyka Stowarzyszeń Zarobkowych i Gospodarczych w Galicyi z W. Księstwem Krakowskiem i Sprawozdanie Związku Stowarzyszeń Zarobkowych i Gospodarczych za rok 1894. R. 21. Lwów: 1895, s. 37.
    •Statystyka Stowarzyszeń Zarobkowych i Gospodarczych w Galicyi z W. Księstwem Krakowskiem i Sprawozdanie Związku Stowarzyszeń Zarobkowych i Gospodarczych za rok 1896. R. 25. Lwów: 1897, s. 44.
64. Piętnaste sprawozdanie roczne z czynności Krajowego Stowarz. Czerwonego Krzyża mężczyzn i dam w Galicyi za rok 1894. Lwów: 1895, s. 75.
65. Wybory do Sejmu. „Gazeta Lwowska”. Nr 193, s. 1, 24 sierpnia 1895. 
66. Alojzy Zielecki: W epoce autonomii galicyjskiej. Społeczeństwo Sanoka u progu XX wieku. Życie kulturalne. W: Sanok. Dzieje miasta. Kraków: Secesja, 1995, s. 460-461. ISBN 83-86077-57-3.
67. Kościuszkowska rocznica. Sanok. „Gazeta Narodowa”. Nr 77, s. 2, 5 kwietnia 1894. 
68. U stóp pomnika Tadeusza Kościuszki. „Przewodnik Gimnastyczny „Sokół””. Nr 12, s. 91, 1902. 
69. Towarzystwo Muzyki Ochotniczej w Sanoku. „Gazeta Sanocka”. Nr 8, s. 4, 14 kwietnia 1895. 
70. „Harmonja” miejska w Sanoku. „Kurjer Lwowski”. Nr 108, s. 4, 19 kwietnia 1895. 
71. Kronika. „Gazeta Sanocka”. Nr 16, s. 3, 21 lipca 1895. 
72. Bronisław Filipczak, Wojciech Sołtys. Ze wspomnień (napisał Wojciech Sołtys). „Rocznik Sanocki”. Tom I, s. 215, 1963. Wydawnictwo Literackie. 
73. Kronika. „Gazeta Sanocka”. Nr 22, s. 3, 1 września 1895. 
74. Kronika. Obchód jubileuszowy. „Gazeta Sanocka”. Nr 19, s. 3, 11 sierpnia 1895. 
75. Kronika. Kółko Dramatyczno-Muzyczne w Sanoku. „Gazeta Sanocka”. Nr 33, s. 3, 17 listopada 1895. 
76. Kółko dramat.-muzyczne w Sanoku. „Gazeta Sanocka”. Nr 95, s. 3, 24 stycznia 1897. 
77. Alegata do Sprawozdań Stenograficznych z Piątej Sesyi Szóstego Peryodu Sejmu Krajowego Królestwa Galicyi i Lodomeryi wraz z Wielkiem Księstwem Krakowskiem z roku 1894. Alegat 78. Lwów: 1894, s. 17.
78. Szkoła przemysłowa uzupełniająca w Sanoku. „Gazeta Sanocka”. Nr 59, s. 2-3, 18 maja 1896. 
79. Sprawozdanie Macierzy Szkolnej dla Księstwa Cieszyńskiego z ósmego roku jej istnienia tj. 1893 złożone przez zarząd na walnem zgromadzeniu dnia 17 marca 1894. s. 11.
80. Sprawozdanie Macierzy Szkolnej dla Księstwa Cieszyńskiego z dziewiątego roku jej istnienia tj. 1894 złożone przez zarząd na walnem zgromadzeniu dnia 4 maja 1895. s. 9.
81. Sprawozdanie Macierzy Szkolnej dla Księstwa Cieszyńskiego z dziesiątego roku jej istnienia tj. 1895 złożone przez zarząd na walnem zgromadzeniu dnia 14 marca 1896. s. 9.
82. Anna Sebastiańska: Członkowie TG „Sokół” w Sanoku 1889–1946. sokolsanok.pl, 29 listopada 2009. [dostęp 2014-03-12].
83. Gente Ruthenus, natione Polonus – Pochodzeniem Rusin, narodowością Polak. wilanow-palac.pl. [dostęp 2013-11-10]. (pol.).
84. Władysław Kopaliński: gente Ruthenus natione Polonus. [w:] Słownik wyrazów obcych i zwrotów obcojęzycznych [on-line]. slownik-online.pl. [dostęp 2018-11-09]. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-07-02)].
85. Protokoły posiedzeń Rady Miejskiej w Sanoku od 9.01.1896 - 16.12.1897 roku. szukajwarchiwach.gov.pl. s. 55. [dostęp 2021-12-10].
86. Księga uchwał Rady miejskiej od 1893 do 25 X 1900. T. XI. szukajwarchiwach.gov.pl. s. 243. [dostęp 2021-12-10].
87. Kronika. Sanok. „Kurjer Lwowski”. Nr 309, s. 4, 7 listopada 1897. 
88. Księga uchwał Rady miejskiej od 1893 do 25 X 1900. T. XI. sanockabibliotekacyfrowa.pl. s. 292. [dostęp 2022-02-07].
89. Stefan Stefański: Cmentarze sanockie. Sanok: 1991, s. 22.
90. Spacer po cmentarzu przy ul. Rymanowskiej. zymon.com.pl. [dostęp 2014-05-17].
91. Stefan Stefański: Cmentarze sanockie. Sanok: Polskie Towarzystwo Turystyczno-Krajoznawcze. Oddział w Sanoku, 1991, s. 22.
92. Paweł Nestorowicz: Boża rola. Przyczynek do historii cmentarzy sanockich w 110-tą rocznicę konsekracji cmentarza przy ul. Rymanowskiej. Sanok: 2005, s. 28, 32.
93. Inwentarz Archiwum Historycznego Muzeum Historycznego w Sanoku. Nr teczki 341: Opis nagrobków przeznaczonych do odnowienia i przedstawiających wartość historyczną na cmentarzu przy ul. Rymanowskiej i Matejki w Sanoku. Muzeum Historyczne w Sanoku, s. 16.
94. Zabytkowe nagrobki. starecmentarze.sanok.pl. [dostęp 2012-11-30]. (pol.).
95. Księga zgonów Parafii Greckokatolickiej w Sanoku 1855-1909. s. 105 (poz. 52).
96. Paweł Nestorowicz: Boża rola. Przyczynek do historii cmentarzy sanockich w 110-tą rocznicę konsekracji cmentarza przy ul. Rymanowskiej. Sanok: 2005, s. 32.
97. Księga przynależnych do gminy Królewskiego Wolnego Miasta Sanoka. s. 308 (poz. 2).
98. Henryk Kopia: Spis nauczycieli szkół średnich w Galicyi oraz polskiego gimnazyum w Cieszynie. Lwów: Towarzystwo Nauczycieli Szkół Wyższych, 1909, s. 25.
99. Kronika. „Gazeta Sanocka”. Nr 9, s. 3, 28 kwietnia 1895. 
100. Księga zmarłych i pochowanych w Sanoku na cmentarzu przy ul. Rymanowskiej i Matejki od 1895 do 1952 r.. Sanok. s. poz. 3357.
101. Księga zgonów Parafii Greckokatolickiej w Sanoku 1855-1909. s. 40 (poz. 8).
102. CK Gimnazjum Państwowe Wyższe w Sanoku. Katalog główny, rok szkolny 1887/1888 (zespół 7, sygn. 6). AP Rzeszów – O/Sanok, s. 321.
103. Księga przynależnych do gminy Królewskiego Wolnego Miasta Sanoka. s. 308 (poz. 3).
104. Kronika. Z uniwersytetu. „Czas”. Nr 171, s. 2, 31 lipca 1894. 
105. Kronika. Zagadkowa sprawa. „Kurjer Lwowski”. Nr 176, s. 4, 27 czerwca 1900. 
106. Listy z kraju. Sanok. „Kurjer Lwowski”. Nr 177, s. 6, 28 czerwca 1900. 
107. CK Gimnazjum Państwowe Wyższe w Sanoku. Katalog główny, rok szkolny 1887/1888 (zespół 7, sygn. 6). AP Rzeszów – O/Sanok, s. 242.
108. Ks. Bazyli Czemarnik. Dziekan i paroch gr. kat. w Sanoku. „Gazeta Sanocka”. Nr 55, s. 3, 20 kwietnia 1896. 
109. Szematyzm Królestwa Galicyi i Lodomeryi z Wielkim Księstwem Krakowskiem na rok 1898. Lwów: 1898, s. 378.
110. Szematyzm Królestwa Galicyi i Lodomeryi z Wielkim Księstwem Krakowskiem na rok 1899. Lwów: 1899, s. 378.

Bibliografia

• Marta Szramowiat. Nr 8: Samorząd Gminy Miasta Sanoka 1867–1990. Samorząd miejski Sanoka okresu galicyjskiego. Główne zadania i działalność Rady Miejskiej w Sanoku. „Zeszyty Archiwum Ziemi Sanockiej”, 2008. Fundacja „Archiwum Ziemi Sanockiej”. ISSN 1731-870X.