Plac św. Jana w Sanoku

plac św. Jana

Widok od strony Rynku. Po lewej Zajazd przy ul. Zamkowej 2 i willa Zaleskich.
Państwo	Polska
Miejscowość	Sanok
Położenie na mapie Sanoka plac św. Jana
Położenie na mapie Polski plac św. Jana
Położenie na mapie województwa podkarpackiego plac św. Jana
Położenie na mapie powiatu sanockiego plac św. Jana
49°33′40,3″N 22°12′29,0″E

Widok na plac od strony willi Zaleskich

Plac św. Jana w Sanoku – kwadratowy plac w centrum Sanoka.

Historia

Plac położony jest w centrum Sanoka, w dzielnicy Śródmieście^[1], granicząc od południa z rynkiem oraz od północnego zachodu z ulicą Zamkową. Południową pierzeję placu stanowi kamienica przy ul. Rynek 14, północną łącznie dwa budynki: Zajazd przy ul. Zamkowej 2 (siedziba dyrekcji Muzeum Historycznego) oraz willa rodziny Zaleskich. Od wschodu placu umiejscowiona jest skarpa i roztacza się widok na dzielnicę Błonie oraz dalsze tereny Sanoka i okolic.

Pierwotnie nosił obecną nazwę „Plac im. św. Jana”. W 1892 inż. miejski przygotował urządzenie skweru na placu św. Jana w Sanoku^[2]. 28 września 1902 na placu odsłonięto pomnik Tadeusza Kościuszki, wykonany przez rzeźbiarza Juliana Markowskiego. Odtąd plac wraz z pomnikiem był miejscem zebrań patriotycznych młodzieży podczas świąt narodowych^[3]. Pomnik został zburzony w kwietniu 1941 przez nazistowskich okupantów. Mieszkający obok dr Karol Zaleski podał, że pomnik ulokowano w miejscu nad piwnicami „jakiegoś dawnego nowego domu”^[4].

Po wybuchu II wojny światowej w okresie okupacji niemieckiej plac przemianowano na niemieckojęzyczną nazwę św. Jana Platz^[5]. W okresie PRL w 1953 rada miejska przyjęła uchwałę o zmianie nazwy na Plac im. Hanki Sawickiej^[6][7]. Na początku 1968 radny Miejskiej Rady Narodowej Jan Bezucha wysunął wniosek o zmianę narzuconej nazwy i przywrócenie pierwotnej czyli św. Jana^[8]. W tym czasie w Sanoku istniała już ulica Hanki Sawickiej (od 1951)^[9][10]. Poparł go inni radni: Stefan Stefański (ówczesny dyrektor Muzeum Historyczne w Sanoku, który w związku z tym został zwolniony ze swojego stanowiska^[11]) i Mieczysław Przystasz (za to zwolniony z funkcji kierownika Wydziału Planowania w Prezydium Powiatowej Rady Narodowej w Sanoku^[12][13], a także Jadwiga Zaleska. Według ks. Adama Sudoła za próbej przywrócenia starej nazwy Placu św. Jana wielu ludzi ucierpiało^[14]. W 1989 Miejska Rada Narodowa w Sanoku przywróciła nazwę Plac św. Jana w Sanoku^[15][16].

Pod koniec lat 70. miasto zleciło przeprojektowanie placu, lecz przedstawiony pomysł nie został ostatecznie zrealizowany^[17]. Do początku XXI wieku plac był w większości pokryty zielenią, znajdowały się na nim drzewa. Od listopada 2005 do grudnia 2007 wykonano projekt „Rewitalizacja Rynku i Placu Św. Jana” (w wyniku konkursu na jego projekt w grudniu 2004 wygrała go firma Neoinwest z Kielc^[18]), obejmujący przebudowę, remont wybranych elewacji, modernizację sieci wodociągowej, kanalizacji sanitarnej i deszczowej, instalację oświetlenia (lampy i światła powierzchniowe), usunięcie drzew, ustawienie ławek oraz wyłożenie kostki brukowej^[19]. Przebudowa rozpoczęła się w styczniu 2007 roku^[20].

Obiekty na placu:

• Kapliczka św. Jana Nepomucena^[21] z końca XVIII wieku^[22] przy willi Zaleskich, przyjmuje się, iż została ufundowana w 1810 roku przez Franciszka Ksawerego Krasickiego^[23][24][25], jako votum, za ocalenie życia podczas salwowania się ucieczką konno, stromym zboczem do Sanu, po nieudanej, ostatniej obronie zamku sanockiego przed Austriakami, w czerwcu 1809 roku; ma ok. 5,5 m wysokości, wewnątrz znajduje się figura św. Jana Nepomucena. Figura została odnowiona w 2000 przez konserwator Barbarę Bandurkę^[26], a kapliczka została odremontowana do 2002 staraniem dzięki staraniom Jerzego Wielgosza^[27].
• Pomnik Synom Ziemi Sanockiej Poległym i Pomordowanym za Polskę. Upamiętnia ofiary walk z II wojny światowej, niemieckich obozów koncentracyjnych, zbrodni katyńskiej, zbrodni UPA - pochodzących z Sanoka i ziemi sanockiej.
• Kwadratowa fontanna o wymiarze 3 m ustanowiona po rewitalizacji w 2007 roku,
• Na ścianie elewacji budynku przy ulicy Rynek 14 stała ekspozycja fotografii z historii wojskowości Sanoka.
• W przeszłości na placu znajdowała się rzeźba „Diana z sarenką” autorstwa Romana Tarkowskiego^[28], na początku XXI wieku przeniesiona w sąsiedztwie Zamku Królewskiego.

Plac jest miejscem obchodzenia świąt państwowych i uroczystości patriotycznych.

Potocznie plac określono jako „Plac / Park Pedała (Pedałów)”^[29].

Związany z Sanokiem poeta Jan Szelc napisał w 2003 wiersz pt. Plac św. Jana, wydany w tomiku poezji pt. Odmawiam góry^[30].

Przypisy

1. O dzielnicy. sanoksrodmiescie.pl. [dostęp 2015-08-20]. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-03-16)].
2. Księga uchwał Rady miejskiej od 1887 do stycznia 1892. T. X. sanockabibliotekacyfrowa.pl. s. 350. [dostęp 2022-02-05].
3. Edward Zając, Szkice z dziejów Sanoka, Sanok 1998, s. 77-78.
4. KarolK. Zaleski KarolK., Pamiętnik dr Karola Zaleskiego, (zespół 25, sygn. 13), Archiwum Muzeum Budownictwa Ludowego w Sanoku, s. 1 .
5. Amtliches Fernsprechbuch fűr das Generalgouvernement. Deutsche Post Osten, 1940, s. 36.
6. Władysław Stachowicz. Nr 8: Samorząd Gminy Miasta Sanoka 1867–1990. Miejska Rada Narodowa w Sanoku 1950-1990. „Zeszyty Archiwum Ziemi Sanockiej”, s. 141, Sanok: 2008. Fundacja „Archiwum Ziemi Sanockiej”. ISSN 1731-870X. 
7. Andrzej Romaniak: Sanok. Fotografie archiwalne – Tom I. Sanok: Muzeum Historyczne w Sanoku, 2009, s. 82, 94, 248, 252. ISBN 978-83-60380-26-0.
8. Władysław Stachowicz. Nr 8: Samorząd Gminy Miasta Sanoka 1867–1990. Miejska Rada Narodowa w Sanoku 1950-1990. „Zeszyty Archiwum Ziemi Sanockiej”, s. 211, Sanok: 2008. Fundacja „Archiwum Ziemi Sanockiej”. ISSN 1731-870X. 
9. Władysław Stachowicz. Nr 8: Samorząd Gminy Miasta Sanoka 1867–1990. Miejska Rada Narodowa w Sanoku 1950-1990. „Zeszyty Archiwum Ziemi Sanockiej”, s. 137, Sanok: 2008. Fundacja „Archiwum Ziemi Sanockiej”. ISSN 1731-870X. 
10. Janusz Szuber: Mojość. Sanok: Oficyna Wydawnicza Miejskiej Biblioteki Publicznej im. Grzegorza z Sanoka w Sanoku, 2005, s. 22. ISBN 83-919470-8-4.
11. Stefan Stefański, Kartki z przeszłości Sanoka, Sanok 2005, s. 5.
12. Andrzej Romaniak. Sanok nie zapomni. Suplement. „Tygodnik Sanocki”, s. 10, Nr 18 (912) z 30 kwietnia 2009. 
13. Adam Sudoł: Polska Ojczyzna moja. Część II. Sanok: 1999, s. 260-261.
14. Adam Sudoł: Wybór z Księgi Ogłoszeń Parafii Przemienienia Pańskiego w Sanoku (lata 1967–1995). Sanok: 2001, s. 290. ISBN 83-914224-7-X.
15. Nowe nazwy sanockich ulic. „Gazeta Sanocka – Autosan”, s. 4, Nr 13 (484) z 1–10 maja 1989. Sanocka Fabryka Autobusów. 
16. Nowe nazwy sanockich ulic. „Gazeta Sanocka – Autosan”, s. 1, 2, Nr 32 (503) z 20-30 listopada 1989. Sanocka Fabryka Autobusów. 
17. Roman Tarkowski: Kartki z przeszłości. Kraków: Universitas, 1992, s. 91. ISBN 83-7052-091-X.
18. Zbigniew Osenkowski. Kalendarium sanockie 2001–2004. „Rocznik Sanocki”. IX, s. 446, 2006. Towarzystwo Przyjaciół Sanoka i Ziemi Sanockiej. ISSN 0557-2096. 
19. Oficjalna strona Miasta Sanoka [online], www.sanok.pl [dostęp 2017-11-26]  (ang.).
20. Waldemar Och, Kalendarium sanockie 2005-2010, Rocznik Sanocki, Tom X, Rok 2011, Sanok 2011, s 267.
21. Nepomuki dawnego woj. ruskiego I RP (Podkarpackie) [online], nepomuki.pl [dostęp 2017-11-26]  (pol.).
22. Stefan Stefański, Sanok i okolice. Przewodnik turystyczny, Sanok 1991, s. 37
23. Ewa Śnieżyńska-Stolot, Franciszek Stolot, Sztuka Sanoka między Sanokiem a Wschodem, w: Sanok. Dzieje miasta. Praca zbiorowa pod redakcją Feliksa Kiryka, Kraków 1995, s. 948.
24. Andrzej Romaniak, Sanok. Fotografie archiwalne Tom I, Sanok 2009, s. 164
25. Ścieżka spacerowa „Śladami Rodu Beksińskich” w Sanoku. 2. Plac Św. Jana, Rynek. zymon.com.pl. [dostęp 2014-05-17].
26. Jolanta Ziobro. Święty u doktora. „Tygodnik Sanocki”. Nr 52/52 (476/477), s. 5, 22 grudnia 2000. 
27. Benedykt Gajewski. Nowy dom św. Jana. „Tygodnik Sanocki”. Nr 40 (569), s. 6, 4 października 2002. 
28. Chrońmy urocze zakątki naszego miasta. „Gazeta Sanocka – Autosan”, s. 6, Nr 8 (209) z 10-20 marca 1981. Sanocka Fabryka Autobusów. 
29. Magdalena Grzebałkowska: Beksińscy. Portret podwójny. Kraków: Wydawnictwo „Znak”, 2014, s. 179. ISBN 978-83-240-2874-0.
30. Jan Szelc: Odmawiam góry. Sanok: Oficyna Wydawnicza Miejskiej Biblioteki Publicznej w Sanoku, 2004, s. 67. ISBN 83-919470-7-6.