Радий

88 Франций ← Радий → Актиний Ba ↑ Ra ↓ Ubn Периодическая система элементов 88Ra
Жай заттың сыртқы бейнесі
күмісті-ақ түсті металлик
Атом қасиеті
Атауы, символ, нөмірі	Радий, 88
Топ типі	Сілтілік жер металдар
Топ, период, блок	2, 7, s
Атомдық масса (молярлық масса)	[226] 226,0254 м. а. б. (г/моль)
Электрондық конфигурация	[Rn] 7s^2
Қабықшалар бойынша электрондар	2, 8, 18, 32, 18, 8, 2
Химиялық қасиеттері
Ковалентті радиус	221±2 пм
Ван-дер-Ваальс радиусы	283 пм
Ион радиусы	(+2e) 143 пм
Электртерістілігі	0,9 (Полинг шкаласы)
Электродты потенциал	Ra←Ra^2+ −2,916 В
Тотығу дәрежелері	+2 (күшті негіз оксидінің болуы күтілуде)
Иондалу энергиясы	1-ші: 509.3 кДж/моль (эВ) 2-ші: 979.0 кДж/моль (эВ)
Жай заттың термодинамикалық қасиеттері
Термодинамикалық фаза	Қатты дене
Тығыздық (қ.ж.)	(к. т. кезінде) 5,5 г/см³
Балқу температурасы	1233 K
Қайнау температурасы	2010 K
Балқу жылуы	8,5 кДж/моль
Булану жылуы	113 кДж/моль
Молярлық жылусыйымдылық	29,3 Дж/(K·моль)
Молярлық көлем	45,0 см³/моль
Қаныққан бу қысымы P (Па) 1 10 100 1000 10 000 100 000 T (К) 819 906 1037 1209 1446 1799
Жай заттың кристаллдық торы
Тор құрылымы	Кубтық көлемдік орталықтанған
Тор параметрлері	5,148 Å
Басқа да қасиеттері
Магниттік құрылымы	магниттік емес
Жылуөткізгіштік	(300 K) (18,6) Вт/(м·К)
CAS нөмірі	7440-14-4

Радий Ra

Радий (лат. Radium; Ra) — химиялық радиоактивті ІІ-топқа жататын, атомдық номері — 88, атомдық салмағы 226,0254, құрамында салмақтык сандары 213-тен 230-ға дейін және жартылай ыдырау кезеңдері 10"3 секундтан бастап. 1600 жылға дейін созылатын изотоптар болатын элемент. Массалық саны 226-дан тұратын радий изотопы медициналы, гамма-терапиялы емшаралар жүргізу үшін пайдаланады.^[1]

Француз ғалымдары Пьер мен Мария Кюри уран кенінен уранды бөлгеннен кейін қалған қалдықтар (Чехия, Иоахимсталь қаласында өндірілген уран шайыры) таза уранға қарағанда радиоактивті екенін анықтады. Бұл қалдықтардан күйеуі Кюри бірнеше жылдан кейін екі қатты радиоактивті элемент: полоний және радий бөліп алды.

Кюри радийдің ашылғаны туралы бірінші хабарды (бариймен қоспа түрінде) Француз ғылым академиясының 1898 жылдың 26 желтоқсанында жасады. 1910 жылы Мария Кюри және Андре Дебьерн сынапты катодта радий хлоридінің электролизі және сутегіде дистилляциялау жолымен таза радий бөлді.

Бөлінген элемент қазір белгілі болғандай, радий изотопы-226, уран ыдырауының өнімі-238. Радия мен полония ашқаны үшін Кюри жұбайлары Нобель сыйлығына ие болды. Радий уран-238 изотопының радиоактивті ыдырауы кезінде көптеген аралық сатылар арқылы түзіледі және сондықтан уран кенінде аз мөлшерде болады.

Табиғатта кездесуі

Радиум өте сирек кездеседі. Ашылғаннан бері – ғасырдан астам уақыт – бүкіл әлемде бар болғаны 1,5 кг таза радий өндірілді. Кюрилер радий алған бір тонна уран шайырында небәрі 0,1 г радий-226 бар. Барлық табиғи радий радиогенді – уран-238, уран-235 немесе торий-232 ыдырауынан пайда болады;

Табиғатта кездесетін төрт изотоптың ішінде ең көп таралған және ұзақ өмір сүретін изотоп (жартылай ыдырау периоды 1602) уран-238 радиоактивті қатарының бөлігі болып табылатын радий-226 болып табылады. Тепе-теңдік жағдайында рудадағы уран-238 және радий-226 мөлшерінің қатынасы олардың жартылай ыдырау периодының қатынасына тең: (4,468⋅10⁹ жыл) / (1602 жыл) = 2,789⋅10⁶. Сонымен, табиғаттағы әрбір үш миллион уран атомына бір ғана радий атомы келеді; радийдің кларк саны (жер қыртысындағы мазмұны) ~ 1 мкг/т.

Дереккөздер

1. О.Д.Дайырбеков, Б.Е.Алтынбеков, Б.К.Торғауытов, У.И.Кенесариев, Т.С.Хайдарова Аурудың алдын алу және сақтандыру бойынша орысша-қазақша терминологиялық сөздік. Шымкент. “Ғасыр-Ш”, 2005 жыл. ISBN 9965-752-06-0