კიგალი

დედაქალაქი
კიგალი Kigali
ქვეყანა	რუანდა
კოორდინატები	1°56′38″ ს. გ. 30°03′34″ ა. გ.
მერი	Pudence Rubingisa[1]
დაარსდა	1907
პირველი ხსენება	მე-14 საუკუნე
ამჟამინდელი სტატუსი	1962
ფართობი	730 კმ²
ცენტრის სიმაღლე	1567 მეტრი
მოსახლეობა	965 398 კაცი (2009)
სიმჭიდროვე	1322,5 კაცი/კმ²
სასაათო სარტყელი	UTC+2, ზაფხულში UTC+3
ოფიციალური საიტი	kigalicity.org
კიგალი ვიკისაწყობში

კიგალი (ფრანგ. Kigali) — რუანდის დედაქალაქი 1962 წლის 1 ივლისიდან და უდიდესი ქალაქი. მდებარეობს ქვეყნის ცენტრალურ ნაწილში, მდინარე რუგანუას ნაპირზე, 4 ბორცვზე, ზღვის დონიდან 1567 მ სიმაღლეზე. გერმანელი კოლონისტების მფლობელობის დროს 1895 წლიდან კიგალი გახდა სავაჭრო ცენტრი, ხოლო ბელგიელი კოლონისტების ეპოქაში (1919–1962 წლები) — რეგიონული ცენტრი. რუანდის დამოუკიდებლობის გამოცხადების პერიოდში გახდა რუანდის დედაქალაქი.

კიგალის ტერიტორიას XVII საუკუნიდან აკონტროლებდა რუანდის სამეფო და შემდეგ გერმანიის იმპერია. ქალაქი დაარსდა 1907 წელს, როდესაც კოლონიის მკვიდრმა რიჩარდ კანდტმა იქ განათავსა სათავო მმართველობის შტაბი ცენტრალური ადგილმდებარეობისა და უსაფრთხოების გამო. უცხოელმა ვაჭრებმა ქალაქში ვაჭრობა დაიწყეს გერმანიის მმართველობის ეპოქაში და კანდტმა გახსნა რამდენიმე სკოლა, რუანდელი ტუტსის სტუდენტებისთვის. პირველი მსოფლიო ომის დროს ბელგიამ აიღო რუანდა და ბურუნდი, შეადგინა რუანდა-ურუნდის მანდატი. კიგალი დარჩა კოლონიის ადმინისტრაციის ადგილად რუანდისთვის, მაგრამ რუანდა-ურუნდის დედაქალაქი იყო უზუმბურაში (ახლანდელი ბუჟუმბურა) ბურუნდიში, ხოლო კიგალი დარჩა პატარა ქალაქად, რომლის მოსახლეობაც დამოუკიდებლობის მოპოვებისათვის 6,000 ადამიანს შეადგენდა.

მომდევნო ათწლეულების განმავლობაში კიგალი ნელა გაიზარდა. მას თავდაპირველად არ შეეხო რუანდის სამოქალაქო ომი სამთავრობო ძალებსა და რუანდელ აჯანყებულებს შორის, რომელიც დაიწყო 1990 წელს. თუმცა, 1994 წლის აპრილში რუანდის პრეზიდენტი მოკლეს, როდესაც მისი თვითმფრინავი ჩამოაგდეს კიგალის მახლობლად. სოციალურმა დაძაბულობამ იფეთქა გენოციდის შედეგად, როდესაც ჰუტუს ექსტრემისტებმა, რომლებიც დროებითი მთავრობის ერთგულნი იყვნენ, მოკლეს დაახლოებით 500,000-1,000,000 ტუტსი და თავშეკავებული ჰუტუ მთელ მსოფლიოში. რუანდის პატრიოტულმა ფრონტმა განაახლა ბრძოლა, რომელიც მიმდინარეობდა ერთ წელზე მეტი ხნის განმავლობაში და დასრულდა ცეცხლის შეწყვეტით. მათ თანდათანობით აიღეს კონტროლი ქვეყნის უმეტეს ნაწილზე და დაიკავეს კიგალი 1994 წლის 4 ივლისს. გენოციდის შემდგომ კიგალიში დაიწყო მოსახლეობის სწრაფი ზრდა, ქალაქის დიდი ნაწილი კვლავ ააშენეს.

ქალაქი კიგალი რუანდის ხუთი პროვინციიდან ერთ–ერთია 2006 წელს დაწესებული საზღვრების მიხედვით. იგი იყოფა სამ ოლქად - გასაბო, კისუკირო და ნიარუგენგე - რომელთაც ისტორიულად ჰქონდათ კონტროლი ადგილობრივი მმართველობის მნიშვნელოვან სფეროებზე. 2020 წლის იანვარში ჩატარებულმა რეფორმებმა რაიონების დიდი ნაწილი ქალაქის მასშტაბით გადასცა საკრებულოს. ქალაქი ასევე მასპინძლობს რუანდის პრეზიდენტის მთავარ რეზიდენციას და ოფისებს მთავრობათა სამინისტროების უმეტეს ნაწილს. კიგალის მთლიანი შიდა პროდუქტის ყველაზე დიდი წვლილი არის მომსახურების სექტორი, მაგრამ მოსახლეობის მნიშვნელოვანი ნაწილი სოფლის მეურნეობაში მუშაობს. საერთაშორისო ვიზიტორების მოზიდვა ქალაქის ხელისუფლებისთვის მთავარი პრიორიტეტია, მათ შორისაა დასასვენებელი ტურიზმი, კონფერენციები და გამოფენები.

ისტორია

რუანდა და ბურუნდი გადაეცა გერმანიის იმპერიას ბრიუსელის 1890 წლის კონფერენციის გადაწყვეტილების შედეგად.

კიგალი დაარსდა 1907 წელს,^[2] (სხვა მონაცემებით — 1898 წელს) როგორც გერმანიის აღმოსავლეთი აფრიკის მთავრობის რეზიდენცია. 1916 წლამდე იმყოფებოდა გერმანიის იმპერიის კონტროლ ქვეშ. 1919 წლიდან — ერთა ლიგის მანდატის ქვეშ.^[2] 1921 წლიდან^[2] კონტროლდება ბელგიელების მიერ რუანდა-ურუნდის სახელმწიფოს შემადგენლობაში. 1962 წლიდან — დამოუკიდებელი რუანდის დედაქალაქი.

1945 წლიდან 1991 წლამდე კიგალის მოსახლეობის რაოდენობა გაიზარდა 6,000-დან 150,000 მაცხოვრებლამდე, ხოლო 2006 წლისთვის მიაღწია მილიონ ადამიანს (გარეუბნების ჩათვლით).

1994 წელს რუანდის გენოციდის დროს ჰუტუს ხალხისა და რუანდის არმიების მიერ კიგალში მოკლეს ათასობით ტუტსის ხალხი, რის შედეგადაც ქალაქიდან მეზობელ ქვეყნებში გაიქცა ათასობით მაცხოვრებელი. ქალაქი ამ მოვლენების დროს ნაწილობრივ დაინგრა, 1997 წლიდან კი მან აღდგენა დაიწყო. 2009 წლის შეფასებით ქალაქ კიგალიში ცხოვრობდა დაახლოებით 1 მილიონი ადამიანი. ქალაქიდან ჩრდილო-აღმოსავლეთით განლაგებულია დასახლებები, ხოლო სამხრეთ-აღმოსავლეთით ინდუსტრიული ზონებია.

გეოგრაფია

კიგალი მდებარეობს ეკვატორის სამხრეთით, რუანდის ცენტრში. ქალაქი გაშენებულია მთის ფერდოებზე, ზღვის დონიდან საშუალო სიმაღლეა — 1600 მეტრი. ქალაქი კიგალის პროვინციაში მდებარეობს რუანდის ხუთი პროვინციიდან ერთ-ერთში. აღნიშული დაყოფა 2006 წელს შემოიღეს, როგორც ქვეყნის ადგილობრივი ხელისუფლების რესტრუქტურიზაციის ნაწილი. ქალაქს აქვს საზღვრები ჩრდილოეთ, აღმოსავლეთ და სამხრეთ პროვინციებთან. ^[3] იგი დაყოფილია სამ ადმინისტრაციულ ოლქად - სამხრეთ-დასავლეთით ნაიარუგენგე, სამხრეთ-აღმოსავლეთით კისუკირო და გასაბო, რომელიც იკავებს ქალაქის ტერიტორიის ჩრდილოეთ ნაწილს. ქალაქური ტერიტორია მოიცავს მუნიციპალური საზღვრების 70%-ს. ^[4] კიგალი მდებარეობს ციცაბო ბორცვების რეგიონში, ^[5] ხეობებითა და ქედების მთელი რიგით, რომლებიც ციცაბო ფერდობებს უერთდებიან. იგი მდებარეობს კიგალის მთასა და ჯალის მთას შორის, ორივე მათგანს აქვს ზღვის დონიდან 1800 მ-ზე მეტი აბსოლუტური სიმაღლე, ხოლო ქალაქის ყველაზე დაბალ რაიონებს აქვს 1300 მ. სიმაღლე. გეოლოგიურად კიგალი არის გრანიტულ და მეტაცედენტურ რეგიონში, ლატერალური ნიადაგების ბორცვებზე და ხეობებში არის ალუვიური ნიადაგები. ^[6] მდინარე ნიაბარონგო, ნილოსის ზედა სათავეების ნაწილი, ^[7] აყალიბებს ქალაქ კიგალის დასავლეთ და სამხრეთ საზღვრებს, ^[8] თუმცა ეს მდინარე გარკვეულწილად მდებარეობს ქალაქის ტერიტორიის გარეთ. ქალაქის მასშტაბით ყველაზე დიდი მდინარეა მდინარე ნიაბუგგო. ^[9] ნიაბუგგო იკვებება ქალაქის მასშტაბით სხვადასხვა მცირე შენაკადებით, ხოლო მდინარის აუზი შეიცავს კიგალის ტერიტორიის დიდ ნაწილს, სამხრეთით მდებარე ტერიტორიების გარდა, რომლებიც პირდაპირ მიედინება ნიაბარონგოში. მდინარეების გვერდით არის ჭაობები, რომლებიც მოქმედებენ როგორც წყლის საცავი და წყალდიდობისგან იცავენ ქალაქს, თუმცა ეს საფრთხე მაინც ემუქრება სოფლის მეურნეობასა და განვითარებას. ^[10]

კლიმატი

რუანდის დანარჩენი ნაწილების მსგავსად, კიგალი ტროპიკულ სარტყელს ეკუთვნის, სადაც ტემპერატურა უფრო გრილია ვიდრე სხვა ეკვატორულ ქვეყნებში. ^[11] ქალაქის საშუალო დღიური ტემპერატურა 15-დან 27 ° C- მდეა წლის განმავლობაში მცირე ცვალებადობით. წლის განმავლობაში ორი წვიმიანი სეზონი არსებობს: პირველი მიმდინარეობს თებერვლიდან ივნისამდე, ხოლო მეორე - სექტემბრიდან დეკემბრამდე. გამოყოფილია ორი მშრალი სეზონი: ძირითადია ივნისიდან სექტემბრამდე, რომლის დროსაც ხშირად აღარ არის წვიმა და ხანმოკლე, ნაკლებად მწვავე - დეკემბრიდან თებერვლამდე. ^[12] ყველაზე ნოტიო თვეა აპრილი, ნალექის საშუალო ოდენობა - 154 მმ , ხოლო მშრალი თვე ივლისია. გლობალურმა დათბობამ გამოიწვია წვიმიანი სეზონების ცვლილება. სტრატეგიული პროგნოზირების ჯგუფის მიერ გამოქვეყნებული ანგარიშის თანახმად, კლიმატის ცვლილებამ შეამცირა წვიმიანი დღეების რაოდენობა წლის განმავლობაში, მაგრამ ასევე გამოიწვია ძლიერი წვიმების მომატება. ^[13]

ადმინისტრაციული მოწყობა

ქალაქი კიგალი გარეუბნებით მდებარეობს კიგალის პროვინციაში, რუანდის ხუთი პროვინციიდან ერთ-ერთში, რომელიც შეიქმნა 2006 წლის იანვრის დასაწყისში, როგორც დეცენტრალიზაციის სამთავრობო პროგრამის ნაწილი, რომელმაც რეორგანიზება გაუკეთა ქვეყნის ხელისუფლების ადგილობრივი ორგანოების სტრუქტურებს. პროვინცია იყოფა სამ რაიონად (აკარერე): გასაბო, კისუკირო, ნიარუგენგე. რაიონები საერთო ჯამში მოიცავენ 35 სექტორს (იმირენგე), ხოლო ისინი, თავის მხრივ, იყოფიან უფრო დაბალ ადმინისტრაციულ ერთეულებად.

ამასთან, თვითონ ქალაქი კიგალი გარეუბნებით მოიცავს პროვინციის ტერიტორიის 70 %-ს^[14].

დემოგრაფია

რუანდის 2012 წლის აღწერის მონაცემებით, კიგალის მოსახლეობა 1,132,686 ადამიანი იყო, ^[15] აქედან 859,332 იყო ქალაქის მკვიდრი. ^[15] მოსახლეობის სიმჭიდროვე შეადგენდა 1,552 მოსახლე კვადრატულ კილომეტრზე. ^[16] 1962 წელს დამოუკიდებლობის მოპოვებისას, კიგალის ჰყავდა 6000 მოსახლე, რაც ძირითადად ბელგიის კოლონიურ რეზიდენციასთან იყო დაკავშირებული. იგი მნიშვნელოვნად გაიზარდა მას შემდეგ, რაც დამოუკიდებელი ქვეყნის დედაქალაქად დასახელდა, ^[17] მიუხედავად დედაქალაქის სტატუსისა, მაინც პატარა ქალაქად რჩებოდა 1970-იან წლებში მთავრობის პოლიტიკის გამო, რომელიც ზღუდავდა სოფლიდან ურბანულ მიგრაციას. მოსახლეობამ 1978 წლისათვის მიაღწია 115,000 ადამიანს, ხოლო 1991 წლისთვის - 235,000. 1994 წელს გენოციდის შედეგად ქალაქმა დაკარგა თავისი მოსახლეობის დიდი ნაწილი, დაღუპულთა და ქვეყნიდან გაქცეულთა ჩათვლით. 1995 წლიდან ეკონომიკა გაუმჯობესდა და უგანდადან ტუტსი ლტოლვილების დიდი ნაწილი დაბრუნდა. ამ ლტოლვილთა დიდი ნაწილი დასახლდა კიგალიში და სხვა ქალაქებში. შობადობის მატებასთან ერთად, სოფლიდან ქალაქში მიგრაცია გაიზარდა, რაც ნიშნავდა, რომ კიგალიმ საკმაოდ სწრაფად დაიბრუნა თავისი ზომა და დაიწყო უფრო სწრაფად განვითარება, ვიდრე ადრე. მოსახლეობამ 2002 წელს გადააჭარბა 600,000-ს, ხოლო 2012 წლის აღწერისთვის თითქმის გაორმაგდა 1,13 მილიონამდე, ქალაქის საზღვრებიც გაფართოვდა. ^[18]

რაც შეეხება 2012 წლის აღწერის მონაცემებს, მაცხოვრებლების 51,7 % მამაკაცი იყო. რუანდის გარემოს მართვის ორგანიზაციამ გამოთქვა ვარაუდი, რომ მამაკაცებისა და ქალების მაღალი თანაფარდობა გამოწვეული იყო მამაკაცების მიგრაციის ტენდენციით. მამაკაცები სამუშაოდ მიდიოდნენ ქალაქში, ხოლო მათი მეუღლეები სოფლად რჩებოდნენ. მოსახლეობა ახალგაზრდაა: მოსახლეობის 73% 30 წელზე ნაკლები ასაკისაა და 94 % 50 წელზე უფროს ასაკში. ^[19]შობადობასა და 17 წლამდე ასაკის ბავშვებს აქვთ საერთო წილის ისაშუალო მაჩვენებელი, 39.6% - ით, ეროვნული მასშტაბით 47,7% -ით. ^[20] 2014 წელს, ხალხთა წილი, რომლებიც კლასიფიცირებულია როგორც სიღარიბეში მცხოვრები კიგალიში, 15 პროცენტს შეადგენდა, მთლიანი რუანდის 37 პროცენტს. 2012 წლის აღწერის მონაცემებით, კიგალიში მუშაობდა 487,000 ადამიანი. ^[21] ქალაქის ყველაზე დიდი დასაქმების სექტორია სოფლის მეურნეობა, თევზაობა და მეტყევეობა, რომელიც მოიცავს მშრომელთა 24 პროცენტს. კომუნალური და ფინანსური მომსახურება 21 %, ვაჭრობა 20 %, ხოლო სამთავრობო სექტორი - 12 %. ^[21]

როგორც მთლიანად რუანდაში, ასევე კიგალიში, ქრისტიანობა დომინანტი რელიგიაა. 2012 წლის აღწერისას ქალაქის მოსახლეობის 42.1 პროცენტმა პროტესტანტობა მიუთითა საკუთარ რელიგიად, ხოლო ადვენტისტებმა 9.1 % მიიღეს, რომელიც ცალკე იყო კლასიფიცირებული. კათოლიკეები შეადგენდნენ მოსახლეობის 36.8 პროცენტს. ისლამი უფრო მეტად გავრცელებულია კიგალიში, ვიდრე რუანდის დანარჩენ ადგილებში. იეჰოვას მოწმეები ქმნიან 1.2 პროცენტს, ხოლო სხვა სარწმუნოების წარმომადგენლები 0.3 პროცენტს. ისინი, ვინც არც ერთ რელიგიას არ მიაკუთვნებენ თავს 3.0 პროცენტს შეადგენს. ^[22]

ეკონომიკა

ქვეყნის მნიშვნელოვანი სავაჭრო ცენტრია (ყავა, ტყავი, მსხვილი რქოსანი საქონელი). ამუშავებენ ტყავს, ამზადებენ ფეხსაცმელს, ტანსაცმელს, თიხის ჭურჭელს, საოჯახო ნივთებს. კიგალის მიდამოებში გაშენებულია ყავის პლანტაციები, იღებენ კალას.

კულტურა

კოლონიური დედაქალაქის სტატუსის გამო, კიგალი ისტორიულად არ იყო რუანდის კულტურული მემკვიდრეობის კერა. ქვეყნის ტრადიციული ცეკვა, ქორეოგრაფიული რუტინა, შედგება სამი კომპონენტისგან: უმუშაგირირო (ძროხის ცეკვა), ინტორე (გმირების ცეკვა) და დოლის ცემა, რომელიც წარმოიშვა ნიანზას სამეფო კარზე. ^[23] დედაქალაქში დღეს არის მრავალი ჯგუფი, რომლებიც ასრულებენ ცეკვას LEAF–ის საზოგადოების ხელოვნების ჯგუფის ჩათვლით, რომლის დამაარსებლებიც არიან 18 უსახლკარო ბავშვი. დოლს დიდი მნიშვნელობა ენიჭება რუანდის ტრადიციულ მუსიკაში. სამეფო დრამები მაღალი სტატუსით სარგებლობდნენ. ^[24] ტრადიციული მუსიკა და სიმღერები ქალაქის მასშტაბით სრულდება სხვადასხვა ჯგუფების მიერ ^[25] მუსიკალური ინდუსტრია მზარდი პოპულარობით სარგებლობს რუანდაში, განსაკუთრებით გამორჩეულია კიგალი, რომელზეც გავლენას ახდენს აფრიკის დიდი ტბები, კონგო და ამერიკული მუსიკა. ყველაზე პოპულარული ჟანრია ჰიპ-ჰოპი, რეპი, რეგი, R&B- ს და საცეკვაო პოპის ნაზავი. ^[26]

რუანდის გენოციდის შესახებ არაერთი ფილმია გადაღებული კიგალიში, მათ შორის 100 დღე, ერთხელ აპრილში, ძაღლების განადგურება და სალამი ეშმაკს. სხვა ფილმები, მაგალითად სასტუმრო რუანდას ვითარება ქალაქში მიმდინარეობს, მაგრამ გადაღებულია სხვა ქვეყნებში. ^[27][28] კიგალის აქვს ასევე მზარდი შიდა კინოინდუსტრია, რომელიც 2000-იანი წლების დასაწყისში დაიწყო რუანდის კინოცენტრიდან, რომელიც დააარსა ჟურნალისტმა ერიკ კაბერამ. ცენტრის ერთ-ერთი მიზანი იყო რუანდის შესახებ ფილმების გადაღება გენოციდის თემის მიღმა, ქვეყნის სხვა ასპექტების წარმოჩენა. ^[29] 2005 წელს კაბერამ გახსნა რუანდის კინოფესტივალი, რომელიც ყოველწლიურად იმართება დედაქალაქში და სხვა ადგილებში, ^[30] და მისცა მეტსახელი „ჰილივუდი“, რომელიც აერთიანებს რუანდას მეტსახელს „ათასი ბორცვის მიწას“ ჰოლივუდთან. [^[29] ტერმინი ასევე გამოიყენება, ზოგადად, რუანდის კინოინდუსტრიის აღსაწერად. ^[31]

განათლება

2013 წელს მთავრობამ მნიშვნელოვანი ცვლილებები შეიტანა ქვეყნის სახელმწიფო საუნივერსიტეტო სისტემაში, რომელიც მიზნად ისახავდა ეფექტურობის გაუმჯობესებას მსგავსი სასწავლო კურსების ამოღებით და სხვადასხვა სკოლებს შორის სტუდენტთა შეფასებისას შეუსაბამობების აღმოფხვრის გზით. კიგალის დამოუკიდებელი ინსტიტუტები შეუერთეს ქალაქის დანარჩენ სამ ინსტიტუტს. მას აქვს ექვსი კოლეჯი, რომელიც მოიცავს ცხრა კამპუსს, აქედან სამი არის კიგალიში. 2018 წელს კიგალის ჰქონდა 239 დაწყებითი სკოლა, რომელშიც ჩაირიცხა 203,680 მოსწავლე და 143 საშუალო სკოლაში ჩაირიცხა 60,997. შეიმჩნევა მოსწავლეთა შემცირების დიდი ტემპი დაწყებით და საშუალო დონეზე. ^[32] 2019 წლის გამოცდის შედეგების ეროვნულ ცხრილში ქალაქის სამმა ოლქმა დაიკავა მოწინავე პოზიციები, თუმცა ეს წარმატება მეორეხარისხოვან დონეზე ვერ გაიმეორა, რომელშიც სოფლის უბნები საუკეთესო შემსრულებლები იყვნენ. ^[33] ქალაქს აქვს აგრეთვე არაერთი კერძო სკოლა, რომლებიც გათვლილია მდიდარი რუანდელებისა და უცხოელების შვილებზე. ეს სკოლები, რომლებიც მაღალ საფასურს ითხოვენ, თავაზობენ საერთაშორისო პროგრამებს, საშუალო განათლების საერთაშორისო სერტიფიკატს და საერთაშორისო ბაკალავრიატს, რომელიც სტუდენტებს საშუალებას აძლევს, ისწავლონ მსოფლიო უნივერსიტეტებში. ^[34]

ტრანსპორტი

კიგალის გზა

საავტომობილო გზით უკავშირდება ქალაქ ბუჟუმბურას (ბურუნდი), უგანდასა და ტანზანიას.

საზოგადოებრივი ტრანსპორტი სუსტადაა განვითარებული. ის ძირითადად წარმოდგენილია სამარშრუტო ტაქსებით, რომლებიც ასრულებენ რეისებს ქალაქში და სხვა დასახლებულ პუნქტებში. სარელსო ტრანსპორტი ქალაქში არ არსებობს.

ავტობუსები და მინიავტობუსები ნიაბუგოგოს ავტოსადგურზე

კიგალიში ბევრი ტაქსისტია, რომლებსაც გადაჰყავთ კლიენტები მოტოციკლეტებით ეტლის გარეშე. მათი ამოცნობა ადვილია წარწერებიანი მწვანე ჟილეტებით. სამგზავრო გადაყვანები ასევე სრულდება ავტოტრანსპორტის კერძო მფლობელების მიერ.

ავტომობისლისტს გადაჰყავს მგზავრი. ემანუელ კვიზერა

ადგილობრივი მაცხოვრებლები აქტიურად იყენებენ ველოსიპედებს.

აეროპორტები

ქალაქის ცენტრიდან აღმოსავლეთით 7 კმ-ში მდებარეობს კიგალის საერთაშორისო აეროპორტი.^[35] რეისებს ემსახურებიან აფრიკის სხვა სახელმწიფოებიდან (კენიიდან, უგანდიდან, ეთიოპიიდან, ბურუნდიდან, სამხრეთ აფრიკის რესპუბლიკიდან).^[35] ევროპიდან კიგალიში მოხვედრა პირდაპირი რეისით შესაძლებელია მხოლოდ ბრიუსელიდან.

გადაფრენის გავრცელებული მარშრუტია ევროპიდან გადაფრენა კენიამდე (ნაირობი — კენია ეირვეიზის ავიაკომპანია, КLM) და შემდეგ კიგალიმდე (რუანდეირ-ექსპრესის ავიაკომპანია).

კიგალის საერთაშორისო აეროპორტის გადატვირთულობის გამო, მთავრობამ გასცა დავალება ახალი ბუგერსას საერთაშორისო აეროპორტის მშენებლობის შესახებ, კიგალის სამხრეთ-აღმოსავლეთიდან 25 კილომეტრში. მშენებლობა 2017 წელს დაიწყო. როდესაც აეროპორტი გაიხსნება, იგი გახდება ქვეყნის უდიდესი აეროპორტი. ^[36] ეროვნული გადამზიდავი არის რუანდაეარი, ხოლო ქვეყანას შვიდი უცხოური ავიაკომპანია ემსახურება.

ღირსშესანიშნაობები

კიგალიში მდებარეობს რუანდის გენოციდის მსხვერპლთა ხსოვნის მემორიალი, ბელგიელთა ხსოვნის სამხედრო მემორიალი, რომლებიც გენოციდის დროს დაიღუპნენ.^[37]

სახლი, სადაც ცხოვრობდა კოლონიური მთავრობის ადმინისტრატორი, ბუნების მკვლევარი რიჩარდ კანდტი (გერმ. Richard Kandt) (1867—1918 წლები) დღეისათვის მისი სახელობის ბუნების ისტორიის მუზეუმია კიგალიში (Kandt House).^[37]

პრეზიდენტ ჟიუვენალ ჰაბიარიმანას სასახლეში, კანობმეს რაიონში, 2009 წლიდან ასევე მოქმედებს პრეზიდენტის სასახლის მუზეუმი^[38].

ლიტერატურა

• Appiah, Anthony; Gates, Henry Louis (2010) Encyclopedia of Africa. Oxford University Press. ISBN 978-0-19-533770-9. 
• Chrétien, Jean-Pierre (2003). The Great Lakes of Africa: Two Thousand Years of History. MIT Press. ISBN 978-1-890951-34-4. 
• Dallaire, Roméo (2005). Shake Hands with the Devil: The Failure of Humanity in Rwanda. Arrow. ISBN 978-0-09-947893-5. 
• Des Forges, Alison (2011). რედ. David Newbury: Defeat is the only bad news: Rwanda under Musinga, 1896–1931. University of Wisconsin Press. ISBN 978-0-299-28143-4. 
• Dorsey, Learthen (1994). Historical Dictionary of Rwanda, 1, Scarecrow Press. ISBN 978-0-8108-2820-9. fwo
• Linden, Ian; Linden, Jane (1977) Church and Revolution in Rwanda, illustrated, Manchester University Press. ISBN 978-0-7190-0671-5. 
• Louis, William Roger (1963). Ruanda-Urundi, 1884–1919. Clarendon Press. ISBN 978-0-19-821621-6. 
• Mamdani, Mahmood (2002). When Victims Become Killers: Colonialism, Nativism, and the Genocide in Rwanda. Princeton University Press. ISBN 978-0-691-10280-1. 
• Ministry of Education (MINEDUC), Republic of Rwanda. (December 2018) 2018 Education Statistics. ციტირების თარიღი: 11 May 2020.
• National Institute of Statistics of Rwanda (NISR). (2012a)Population size, structure and distribution. ციტირების თარიღი: 1 June 2018.
• National Institute of Statistics of Rwanda (NISR). (2012b)Final Results: Main indicators report. ციტირების თარიღი: 18 May 2020.
• Prunier, Gérard (1999). The Rwanda Crisis: History of a Genocide, 2nd, Fountain Publishers Limited. ISBN 978-9970-02-089-8. 
• Rwanda Environment Management Authority (REMA). (2013)Kigali: State of Environment and Outlook Report 2013. ციტირების თარიღი: 15 May 2018.
• Twagilimana, Aimable (2015). Historical Dictionary of Rwanda, 2, Rowman & Littlefield. ISBN 978-1-4422-5591-3. 

რესურსები ინტერნეტში

• ქალაქის ოფიციალური საიტი (ინგლისური)
• კიგალი – ენციკლოპედია ბრიტანიკა (ინგლისური)

სქოლიო

1. https://www.chronicles.rw/2019/08/17/ex-ur-official-tainted-with-rwf-1billion-tender-fraud-is-new-mayor-of-kigali-city/
2. ↑ კიგალი კოლონიის პერიოდში. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2012-02-22. ციტირების თარიღი: 2015-06-13.
3. „Rwanda redrawn to reflect compass“. BBC News. 3 January 2006. ციტირების თარიღი: 15 May 2018.
4. Kigali at a Glance. City of Kigali. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 28 February 2014. ციტირების თარიღი: 11 May 2020.
5. REMA 2013, pp. 7–8.
6. REMA 2013, p. 5.
7. „Team reaches Nile's 'true source'“. BBC News. 31 March 2006. ციტირების თარიღი: 10 November 2015.
8. REMA 2013, p. 4.
9. REMA 2013, p. 8.
10. REMA 2013, p. 9.
11. Background Note: Rwanda. United States Department of State (2004). ციტირების თარიღი: 12 November 2015.
12. King, David C. (2007). Rwanda (Cultures of the World). Benchmark Books. ISBN 978-0-7614-2333-1. 
13. Blue Peace for the Nile. Strategic Foresight Group (2013). ციტირების თარიღი: 4 November 2015.
14. Ministry of Local Government დაარქივებული 2015-07-14 საიტზე Wayback Machine. (ინგლისური)
15. ↑ NISR 2012a, p. 10.
16. NISR 2012a, p. 15.
17. Tumwebaze, Peterson (26 July 2007). „Kigali, vast area through 100 years“. The New Times. ციტირების თარიღი: 23 May 2018.
18. REMA 2013, p. 21.
19. NISR 2012b, pp. 125–127.
20. Population projections. United Nations Development Programme (2015). დაარქივებულია ორიგინალიდან — 16 მაისი 2018. ციტირების თარიღი: 1 June 2018.
21. ↑ REMA 2013, p. 30.
22. Fourth Population and Housing Census, Rwanda, 2012: Socio-cultural characteristics of the population. National Institute of Statistics of Rwanda (January 2014). დაარქივებულია ორიგინალიდან — 17 ივნისი 2020. ციტირების თარიღი: 5 May 2020.
23. Rwanda Development Gateway. National Ballet – Urukerereza. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 14 March 2012. ციტირების თარიღი: 25 May 2020.
24. Adekunle, Julius (2007). Culture and customs of Rwanda. Westport, Conn.: Greenwood Press. ISBN 978-0-313-33177-0. 
25. Buchan, Kit (11 April 2014). „Rwanda reborn: Kigali's culture, heart and soul“. The Guardian.
26. Mbabazi, Linda (11 May 2008). „Hip Hop Dominating Music Industry“. The New Times. Kigali. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 10 ოქტომბერი 2017. ციტირების თარიღი: 26 May 2020.
27. Fegley, Randall. A History of Rwandan Identity and Trauma: The Mythmakers' Victims. Lexington Books, 18 March 2016. ISBN 978-1-49851944-1. 
28. Milmo, Cahal (29 March 2006). „Flashback to terror: Survivors of Rwandan genocide watch screening of Shooting Dogs“. The Independent. ციტირების თარიღი: 26 May 2020.
29. ↑ Bloomfield, Steve (30 August 2007). „Welcome to Hillywood: how Rwanda's film industry emerged from genocide's shadow“. The Independent. ციტირების თარიღი: 26 May 2020.
30. Briggs, Phillip; Connolly, Sean (2018) Rwanda. Bradt Travel Guides. ISBN 978-1-78477-096-9. 
31. „Hillywood: Telling the Rwandan story on film“. The New Times. 20 October 2012. ციტირების თარიღი: 26 May 2020.
32. Understanding Dropout and Repetition in Rwanda: Full Report. Ministry of Education (Rwanda) and UNICEF (20 September 2017). ციტირების თარიღი: 20 May 2020.
33. Mugisha, Emmanuel Côme (31 December 2019). „National exams: Kigali dominates in primary as rural schools dominate in high school“. The New Times. ციტირების თარიღი: 5 May 2020.
34. „The era of elite international schools is here“. The New Times. 1 May 2013. ციტირების თარიღი: 6 May 2020.
35. ↑ როდესაც შეიძლება კიგალის მონახულება დაარქივებული 2016-03-06 საიტზე Wayback Machine. (ინგლისური)
36. New Bugesera International Airport construction works kick-off. Ministry of Infrastructure (Rwanda) (9 August 2017). დაარქივებულია ორიგინალიდან — 21 February 2018. ციტირების თარიღი: 21 February 2018.
37. ↑ მოკლედ კიგალის შესახებ. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2016-03-07. ციტირების თარიღი: 2015-06-13.
38. Presidential Palace Museum-Kanombe/Kigali. Institute of National Museums of Rwanda. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2014-03-16. ციტირების თარიღი: 2014-03-16.