Казяльцовыя

Казяльцовыя
Казялец едкі (Ranunculus acris)
Навуковая класіфікацыя
Дамен:  Эўкарыёты Царства:  Расліны Аддзел:  Кветкавыя Клас:  Двухдольныя Парадак:  Казяльцовакветныя Сямейства:  Казяльцовыя
Міжнародная навуковая назва
Ranunculaceae Juss., 1789
Тыпавы род
Ranunculus L., 1753 — Казялец
Даччыныя таксоны
Падсямействы: Coptidoideae Tamura, 1968 Glaucidioideae (Tamura) Loconte, 1995 Hydrastidoideae Raf., 1815 Isopyroideae Schrodinger, 1909 Ranunculoideae Arn., 1832
Сістэматыка на Віківідах Выявы на Вікісховішчы ITIS   18410 NCBI   3440 EOL   4377 GRIN   f:944 IPNI   30000277-2 FW   55402

Казяльцовыя^[1] (Ranunculaceae) — сямейства двухдольных адна- і шматгадовых травяністых раслін, радзей кустоў і ліян.

Апісанне

У межах сямейства казяльцовых прасочваецца эвалюцыя ад раслін з кветкамі правільнымі, ацыклічнымі і геміцыклічнымі, з нявызначаным лікам членаў кветкі, да кветак правільных, цыклічных са стабілізацыяй гінецэя да 5 і далей да кветак зігаморфных з далейшай рэдукцыяй гінецэя да 1 (рагулькі палявыя). Характэрна выпрацоўка прыстасаванняў да распаўсюджвання пладоў ветрам; у выніку плод становіцца аднанасенным, нераскрывальным (арэшак) і на ім узнікаюць прыдаткі-валаскі — сон раскрыты (Pulsatilla patens), павойнік (Clematis), княжык (Atragene).

Эвалюцыя кветак ішла ў напрамку прыстасавання да апылення рознымі насякомымі. Некаторыя віды не маюць нектарнікаў (павойнік, пылюшнік, кураслеп, пралеска), насякомых прывабліваюць пылком. Шэраг раслін мае даволі разнастайныя нектарнікі: паглыбленні пры аснове пладалісцікаў у лотаці (Caltha), у выглядзе ямкі ў аснове пялёстка (казялец, мышахвоснік), у выглядзе стамінодыяў (княжык сібірскі), з недаразвітых тычынак, з пялёсткаў (раўнаплоднік (Isopyrum), чэмер (Helleborus), чарнушка (Nigella)). Для распаўсюджання пладоў вадой (гідрахарыя) у некаторых відаў казяльцовых, якія растуць на балотах, семя ахавана ад намакання шчыльным эндакарпам, а пад эпідэрмай знаходзяцца буйныя паветраныя акаркавелыя клеткі, утвараючыя плавальны пояс (казялец даўгалісты (Ranunculus lingua), казялец ядавіты (Ranunculus sceleratus)). У лотаці балотнай (Caltha palustris) насенне разбухае і ператвараецца ў плавальны орган. Іншы раз вадой разносяцца плады, прыстасаваныя для пераносу ветрам. У многіх казяльцовых плады прыстасаваны да пераносу жывёламі на іх знешніх покрывах. Кручкаватыя і казяльца едкага (Ranunculus acris) і іншых з’яўляюцца органамі прымацавання да футра жывёл, пер’я птушак, адзення людзей (заахарыя, антрапахарыя). У казяльцовых назіраецца распаўсюджанне зачаткаў раслін жывёламі, птушкамі, якія з’ядаюць плады і насенне і распаўсюджваюць з экскрэментамі (эндазаахарыя). У многіх лясных відаў насенныя зачаткі раслін распаўсюджваюцца мурашкамі (мірмекахарыя).

Арэал

На тэрыторыі Беларусі 18 родаў, каля 50 відаў, найбольш пашыраныя казялец, пылюшнік, кураслеп, рагулькі^[2].

Роды

Паводле даных GRIN у сямейства Казяльцовыя ўваходзяць роды^[3]:

• Aconitum — Боцікі
• Actaea — Варанец
• Adonis — Адоніс
• Anemone — Кураслеп
• Anemonopsis
• Aphanostemma
• Aquilegia — Ворлікі
• Archiclematis
• Arcteranthis
• Asteropyrum
• Barneoudia
• Beesia
• Calathodes
• Callianthemoides
• Callianthemum
• Caltha — Лотаць
• Ceratocephala
• Clematis — Павойнік
• Consolida
• Coptis
• Delphinium — Рагулькі
• Dichocarpum
• Enemion
• Eranthis
• Garidella
• Glaucidium Siebold & Zucc., манатыпны род шматгадовых раслін з адзіным відам Glaucidium palmatum Siebold & Zucc. Назва гэтага роду раслін дакладна супадае з назвай роду птушак Glaucidium Boie.
• Hamadryas
• Helleborus — Чэмер
• Hydrastis L.
• Isopyrum — Раўнаплоднік
• Knowltonia
• Komaroffia
• Krapfia
• Kumlienia
• Laccopetalum
• Leptopyrum
• Megaleranthis
• Metanomone
• Myosurus — Мышахвоснік
• Naravelia
• Nigella — Чарнушка
• Oreithales
• Paraquilegia
• Paroxygraphis
• Peltocalathos
• Ranunculus — Лютик
• Semiaquilegia
• Thalictrum — Пылюшнік
• Trautvetteria
• Trollius — Пярэсна
• Urophysa
• Xanthorhiza

Значэнне і выкарыстанне

Казяльцовыя — расліны багатыя алкалоідамі, гліказідамі, з-за чаго некаторыя з іх — важныя лекавыя, а таксама ядавітыя. Большасць казяльцовых раслін ядавітыя. Выкарыстоўваюцца ў медыцыне адоніс вясновы^[4], боцікі і інш. Сярод казяльцовых ёсць дэкаратыўныя з прыгожымі кветкамі, фарбавальныя і пустазельныя віды. Дэкаратыўныя віды: ворлікі, боцікі, рагулькі, чарнушка. У травастоі лугоў расліны сямейства казяльцовых — непажаданы кампанент па прычыне ўтрымання ядавітых алкалоідаў і ў сувязі з гэтым іх не ядуць сельскагаспадарчыя жывёлы.

Зноскі

1. Киселевский А. И. Латино-русско-белорусский ботанический словарь. — Мн.: «Наука и техника», 1967. — С. 147. — 160 с. — 2 350 экз.
2. Беларуская ССР: Кароткая энцыклапедыя. Т. 2. — Мн.: БелСЭ. 1979.
3. Гл. спасылку GRIN у картцы расліны.
4. Адоніс // Беларуская энцыклапедыя: У 18 т. Т. 1: А — Аршын / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў і інш. — Мн. : БелЭн, 1996. — Т. 1. — 552 с. — 10 000 экз. — ISBN 985-11-0035-8. — ISBN 985-11-0036-6 (т. 1). — С. 126.

Літаратура

• Сапегін Л. М. Батаніка. Сістэматыка вышэйшых раслін. 2-е выд. — Мінск, 2011.