Адоніс вясновы

Адоніс вясновы
Навуковая класіфікацыя
прамежныя рангі Дамен:  Эўкарыёты Царства:  Расліны Аддзел:  Кветкавыя Клас:  Двухдольныя Парадак:  Казяльцовакветныя Сямейства:  Казяльцовыя Падсямейства:  Казяльцовыя Трыба:  Adonideae Род:  Адоніс Від:  Адоніс вясновы
Міжнародная навуковая назва
Adonis vernalis L., 1753[1]
Сінонімы
Adonanthe vernalis (L.) Spach Adoniastrum vernale (L.) Schur Adonis dahurica Ledeb. ex Rchb. Adonis helleborus Crantz Adonis parviflora Janka ex Nyman Adonis pratensis Ledeb. Anemone consiligo Baill. Chrysocyathus vernalis (L.) Holub
Сістэматыка на Віківідах Выявы на Вікісховішчы ITIS   18727 NCBI   46985 EOL   595629 IPNI   305359-2 TPL   kew-2623208

Адо́ніс вясновы^[2], Гарыцвет, Жаўтацвет вясенні^[3], Чараквет^[4] (Adonis vernalis) — від кветкавых раслін з роду Адоніс (Adonis) сямейства Казяльцовыя (Ranunculaceae).

Батанічнае апісанне

Батанічная ілюстрацыя Якаба Штурма з кнігі «Deutschlands Flora in Abbildungen», 1796

Шматгадовая травяністая расліна вышынёй 15—30 см з кароткім, тоўстымі каранямі буравата-чорнага колеру^[2]. Сцёблы нешматлікія, галінастыя ад сярэдзіны, прамастойныя. Лісце чаргаванае па даўжыні сцябла, складанае, рассечанае на лінейныя ніткападобныя долі. Кветкі бледна-жоўтага колеру, буйныя (да 5 см і больш у дыяметры^[5]). Плод — шматарэшак. Арэшкі валасістыя, з падобным на кручок носікам^[2].

Распаўсюджанне і экалогія

Еўраазіяцкі від раслін, пераважна распаўсюджаны ў стэпавай і лесастэпавай зонах. Святлолюбівая расліна, ксерафіт і мезафіт, мезатроф і эўтроф^[5]. Цвіце ў красавіку—маі, плады паспяваюць у чэрвені^[2].

Фармакалагічныя ўласцівасці і выкарыстанне

Лекавая, дэкаратыўная і фарбавальная расліна. Расліна ядавітая^[5].

Па характары ўздзеяння прэпараты адоніса вясновага належаць да групы сардэчных гліказідаў і займаюць прамежкавае месца паміж страфанцінам і наперстаўкай. Адоніс вясновы мае кардыятанічнае дзеянне^[6], запавольвае рытм сэрца, падаўжае дыясталу, ўзмацняе сісталу, павялічвае ўдарны аб’ём крыві, умерана тармозіць ўнутранасардэчную праводнасць. Дзеянне адоніса вясновага адбываецца хутчэй, але яно карацей і слабей дзеяння дыгіталіса. Прэпараты адоніса вясновага паказаны пры сардэчнай недастатковасці, якая суправаджаецца парушэннем праводнасці, таму што дыгіталіс у такіх выпадках можа выклікаць з’явы сардэчнага блоку. Прэпараты адоніса вясновага, у параўнанні з іншымі гліказідамі, маюць больш выяўленае седатыўнае і дыўрэтычнае дзеянне. Апошняе звязана з утрыманнем у расліне цымарыну, які мае высокую біялагічную актыўнасць. Характар дзеяння цымарыну блізкі да страфанціну, але ён мае болей выяўленыя кумулятыўныя ўласцівасці. У параўнанні з наперстаўкай кумулятыўныя ўласцівасці гліказідаў адоніса вясновага значна меншыя. Адоніс вясновы выкарыстоўваецца пры функцыянальных неўрозах сэрца, вегета-сасудзістай дыстаніі, інфекцыйных захворваннях, што праходзяць з паслабленнем сардэчнай дзейнасці пры нервова-псіхічных хваробах, нырачных захворваннях са з’явамі недастатковасці сардэчна-сасудзістай сістэмы і пры вострых прыступах глаўкомы. Гарыцвет вясновы — старажытны народны сродак лячэння сардэчных і нырачных захворванняў. Яго выкарыстоўвалі пры ацёках сардэчнага паходжання, як заспакаяльны сродак пры сутаргах, кашлі, асабліва пры коклюшы, як болесуцішальны сродак — пры рэўматычных болях у суставах і мышцах. Гарыцвет вясновы ўжывалі і пры эмфізэме, запаленні і сухотах лёгкіх, пры ліхаманцы, вадзянцы, жаўтусе, тыфе, грыпе і шкарлятыне, а ў выглядзе прысыпак — пры раненнях.

Зноскі

1. Linnaeus C. Species Plantarum: Exhibentes plantas rite cognitas ad genera relatas — 1753. — Т. 1. — С. 547.
   <a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q21856106"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q1043"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q21856050"></a>
2. Энцыклапедыя прыроды Беларусі. У 5-і т. Т. 1. Ааліты — Гасцінец / Рэдкал. І. П. Шамякін (гал. рэд.) і інш. — Мн.: БелСЭ імя Петруся Броўкі, 1983. — 575 с., іл. — 10 000 экз.
3. Киселевский А. И. Латино-русско-белорусский ботанический словарь. — Мн.: «Наука и техника», 1967. — С. 9. — 160 с. — 2 350 экз.
4. Ганчарык М. М. Беларускія назвы раслін. Праца навуковага таварыства па вывучэнню Беларусі, т. II і IV. Горы-Горки, 1927
5. Адонис весенний: інфармацыя пра таксон у праекце «Плантариум» (вызначальнік раслін і ілюстраваны атлас відаў). (руск.)
6. кардыятанічныя прэпараты

Літаратура

• Кухарава Л. В. Адоніс // Энцыклапедыя прыроды Беларусі. У 5-і т. Т. 1. Ааліты — Гасцінец / Рэдкал. І. П. Шамякін (гал. рэд.) і інш. — Мн.: БелСЭ імя Петруся Броўкі, 1983. — С. 39. — 575 с., іл. — 10 000 экз.
• Адонис // Лесная энциклопедия: В 2-х т. / Гл. ред. Воробьёв Г. И.; Ред. кол.: Анушин Н. А., Атрохин В. Г., Виноградов В. Н. и др. — М.: Сов. энциклопедия, 1985. — Т. 1. — С. 17—18. — 563 с. (руск.)

Спасылкі

• Адонис весенний: інфармацыя пра таксон у праекце «Плантариум» (вызначальнік раслін і ілюстраваны атлас відаў). (руск.)
• Губанов И. А., Киселёва К. В., Новиков В. С., Тихомиров В. Н. 579. Adonis vernalis L. [Chrysocyathus vernalis (L.) Holub] — Адонис (Горицвет) весенний // Иллюстрированный определитель растений Средней России. В 3-х томах. — М.: Т-во науч. изд. КМК, Ин-т технолог. иссл, 2003. — Т. 2. Покрытосеменные (двудольные: раздельнолепестные). — С. 194. — ISBN 9-87317-128-9.
• Adonis vernalis L. (Горицвет весенний, Желтоцвет весенний, Адонис весенний) у базе біяразнастайнасці на сайце інфармацыйна-аналітычнай сістэмы «ООПТ России». (руск.) (Праверана 18 мая 2023)