Аһылай (Әбйәлил районы)

Ауыл
Аслаево башҡ. Аһылай
Ил	РәсәйРәсәй
Федерация субъекты	Башҡортостан
Муниципаль район	Әбйәлил
Ауыл биләмәһе	Байым ауыл Советы
Координаталар	53°51′11″ с. ш. 58°48′47″ в. д.^HGЯO
Беренсе мәртәбә телгә алынған	1730 йылдан билдәле
Халҡы	↘397[1] кеше (2010)
Этнохороним	аслайҙар
Сәғәт бүлкәте	UTC+6
Телефон коды	+7 34772
Почта индексы	453611
Һанлы танытмалар
Автомобиль коды	02, 102
ОКАТО коды	80 201 813 002
ОКТМО коды	80 601 413 106
Рәсми булмаған атамалары	Өскүл, Назаркин
Аслаево

Аһылай — Башҡортостандың Әбйәлил районындағы ауыл, Байым ауыл Советына ҡарай. 2010 йылдың 14 октябренә ҡарата халыҡ һаны 397 кеше^[2]. Почта индексы — 453611, ОКАТО коды — 80201813002.

Географик урыны

• Район үҙәгенә тиклем (Асҡар): 85 км
• Ауыл советы үҙәгенә тиклем (Байым):18 км
• Яҡындағы тимер юл станцияһы (Ташбулат): 20 км

Аһылай ауылы Кесе Ҡыҙыл йылғаһы ҡушылдығы Биҙгенде йылғаһы буйында, район үҙәге Асҡар ауылынан төньяҡ-көнсығышҡа табан 85 километр һәм тимер юл станцияһы Ташбулаттан төньяҡҡа табан 20 километр алыҫлыҡта урынлашҡан^[3].

Ауыл тарихы

Аһылай ауылына Нуғай даруғаһы Күбәләк улусы башҡорттары үҙҙәренең аҫаба ерҙәрендә нигеҙ һалған. Ауыл 1730 йылдан билдәле була.

Балапандың 1752 йылда тыуған улы Аслай кантондан Ырымбур сик буйы һыҙығына һәм кире кантонға хәрби команданы ҡабул итеү һәм сығарыу буйынса дистанция начальнигы булып хеҙмәт иткән. Ауыл халҡы йәйләүгә барыуын дауам иткән. Йәйләү урындары Ҡартыҡан, Ярымбай, Ҡабайтам, Ҡумыш таш йылғалары буйлап урынлашҡан. Эре мөгөҙлө мал үрсетеү халыҡтың төп шөғөлө тип иҫәпләнһә лә, уның хәле ауыр булған. 169 кеше йәшәгән 27 йортта 57 ат, 46 һыйыр һәм 7 һарыҡ була. Әммә игенселекте ауыл халҡы үҙләштереп етмәгән әле. XIX быуаттың 40-сы йылдар башында бөтә ауылға 42 бот ужым һәм 288 бот яҙғы иген сәселгән. Шуға ҡарамаҫтан, Биҙгенде йылғаһы янында өс тирмән эшләгән^[4].

V рәүиз мәғлүмәттәре буйынса Аслай ауылындағы 13 йортта 96 кеше йәшәгән. 1859 йылда 30 хужалыҡта 158 кеше йәшәгән. Малсылыҡ, игенселек менән шөғөлләнгәндәр. Мәсет булған.

Ауылда 1920 йылда 56 йортта 265 кеше йәшәгән^[5][6].

Халыҡ һаны

Халыҡ иҫәбе
2002[7]	2009[7]	2010[1]
402	↗429	↘397

Милли составы

2002 йылғы иҫәп алыуға ярашлы, халыҡтың күпселеге — башҡорттар (100 %)^[7].

Бөтә Рәсәй һәм Бөтә Союз халыҡ иҫәбе алыу мәғлүмәттәре буйынса халыҡ һаны (кеше)

Иҫәп алыу йылы һәм көнө	Бөтә халыҡ	Ир-егеттәр	Ҡатын-ҡыҙҙар	Ир-егеттәр өлөшө (%)	Ҡатын-ҡыҙҙар өлөшө (%)
1897 йыл 9 февраль (26 ғинуар)	182
1900 йыл	182
1920 йыл 26 август	265
1926 йыл 17 декабрь
1939 йыл 17 ғинуар	214
1959 йыл 15 ғинуар	311
1970 йыл 15 ғинуар
1979 йыл 17 ғинуар
1989 йыл 12 ғинуар	353
2002 йыл 9 октябрь	402
2010 йыл 14 октябрь	397	214	183	53,9	46,1

Халыҡ һаны буйынса аңлатма төрлө йылдарҙа иҫәп алыу тәртибенең айырмалығы булыу сәбәпле халыҡ һанының үҙенсәлегенә иғтибар итегеҙ.

1939 йыл — бар булған халыҡ һаны.

1989, 2002, 2010 йылдарҙа — даими йәшәгән урыны булып иҫәпләнгән халыҡ һаны

Халыҡ һаны буйынса сығанаҡтар

Ауылдағы халыҡ һаны буйынса мәғлүмәтте халыҡ иҫәбе буйынса алыу урынлы. Бөтә ил күләмендә үткән 1897, 1920, 1939, 1959, 1970, 1979, 1989, 2002, 2010 йылғы халыҡ иҫәбе буйынса мәғлүмәттәр бар һәм асыҡ ҡулланыуҙа табырға була. Ҡайһы бер китаптарҙы электрон төрҙә асып ҡарап була. 1926 йылғы халыҡ иҫәбе буйынса һәр ауыл тураһында мәғлүмәт осрағаны юҡ әле. Унан башҡа Өфө виләйәтендә 1865, 1879, 1886 йылдарҙа урындағы халыҡ иҫәбе алынған. Тағы ла ревиз яҙмалары аша мәғлүмәт бар.

• 1859 һәм 1865 йыл — Населенные пункты Башкортостана. Ч.I. Уфимская губерния, 1877. — Уфа:Китап, 2002. — 432 с. ISBN 5-295-03188-8 (ч. I). ISBN 5-295-03133-0.

Өфө виләйәте ауылдарында халыҡ һаны буйынса мәғлүмәт 1859 һәм 1865 йылдарға ҡарата бар.

• 1866 йыл — Список населенных мест. Ч. II. Оренбургская губерния, 1866. — Уфа: Китап, 2006. — 260 с. ISBN 5-295-03815-7 (ч. II). ISBN 5-295-03133-0.

Ырымбур виләйәте ауылдарында халыҡ һаны буйынса мәғлүмәт 1866 йылға ҡарата бар.

• 1897 йыл — Перепись населения. т.45 кн.01 Уфимская губерния. Н.А.Тройницкий (ред.)(С.-Петербург, 1901)

Был китапта Өфө виләйәте ауылдары буйынса мәғлүмәт бар. 500 кешенән күберек булған ауылдар исемлеге.

• 1920 йыл — Населенные пункты Башкортостана. Ч.III. Башреспублика, 1926. — Уфа. Китап, 2002. — 400 с. ISBN 5-295-03091-1 (ч. III). ISBN 5-295-03133-0.

Был китап 1926 йылға ҡарата төҙөлгән, әммә халыҡ иҫәбе 1920 йылға ҡарата бирелгән.

• 1939 йыл — БАССР. Административно-территориальное деление на 1 июня 1940 года – Уфа:Государственное издательство, 1941. – 387 с.

Был китапта 1939 йылғы иҫәп алыу буйынса һәр ауыл буйынса мәғлүмәт бар.

• 1989 һәм 2002 йылдар — Башҡортостан Республикаһы ауылдарында 1989 һәм 2002 йылғы халыҡ иҫәбен алыу мәғлүмәттәре буйынса халыҡ һаны.
• 2010 йыл — Численность и размещение населения Республики Башкортостан по данным Всероссийской переписи населения 2010 года. Статистический сборник.  (рус.)
• Население Башкортостана: XIX-XXI века: статистический сборник / Территориальный орган Федеральной службы государственной статистики по Республики Башкортостан. — Уфа:Китап, 2008. — 448 с.: ил. ISBN 978-5-295-04439-7

1897 йылғы халыҡ иҫәбенән башлап ҡалалар, ҡала төрөндәге ҡасабалар, райондар, район үҙәктәре буйынса халыҡ һаны бар.

Аһылай ауылында төп мәктәп, фельдшер-акушерлыҡ пункты, клуб, китапхана, мәсет бар^[8].

Билдәле кешеләр

• Ғайсин Айрат Рәшит улы (9.04.1962) — башҡорт композиторы, йәмәғәт эшмәкәре. Башҡортостан Республикаһы Композиторҙар союзының 2009-2013 йылдарҙағы рәйесе^[9].

Урамдары

• Дуҫлыҡ урамы (рус.  Дружбы (улица)
• Кинйә Арыҫланов урамы (рус.  Кинзи Арсланова (улица)
• Комсомол урамы (рус.  Комсомольская (улица)
• Тыныслыҡ урамы (рус.  Мира (улица)
• Муса Мортазин урамы (рус.  Мусы Муртазина (улица)
• Яр буйы урамы (рус.  Набережная (улица)
• Яңы урамы (рус.  Новая (улица)
• Еңеү урамы (рус.  Победы (улица)
• Салауат Юлаев урамы (рус.  Салавата Юлаева (улица)
• Суҡтал урамы (рус.  Суктал (улица)
• Үҙәк урамы (рус.  Центральная (улица)
• Ямангир урамы (рус.  Ямангира (улица)^[10]

Ауыл ваҡытлы матбуғатта

• Аһылайҙы ниндәй яҙмыш көтә? / Кәримә УСМАНОВА. "Башҡортостан" гәзите(недоступная ссылка)

Һылтанмалар

• Аһылай (Әбйәлил районы) // Башҡорт энциклопедияһы. — Өфө: БР ДАҒУ «Башҡорт энциклопедияһы», 2015—2024. — ISBN 978-5-88185-143-9.
• Асфандияров А. З. История сёл и деревень Башкортостана и сопредельных территорий. — Өфө: Китап, 2009. — С. 42. — ISBN 978-5-295-04683-4. 42 б.

Иҫкәрмәләр

1. Всероссийская перепись населения 2010 года. Численность населения по населённым пунктам Республики Башкортостан  (билдәһеҙ). Дата обращения: 20 август 2014. Архивировано 20 август 2014 года.
2. Численность и размещение населения Республики Башкортостан по данным Всероссийской переписи населения 2010 года. Статистический сборник.  (рус.)
3. Аһылай (Әбйәлил районы) // Башҡорт энциклопедияһы. — Өфө: БР ДАҒУ «Башҡорт энциклопедияһы», 2015—2024. — ISBN 978-5-88185-143-9.
4. Асфандияров А. З. История сёл и деревень Башкортостана и сопредельных территорий. — Өфө: Китап, 2009. — С. 42. — ISBN 978-5-295-04683-4.
5. НА УНЦ РАН. Ф. 3. Оп. 12. Л. 51-а. Крестьянская война на территории Башкирии. С. 99, 138, 139, 143, 177; Гвоздикова И. М. Салават Юлаев. Уфа, 1982. С. 31, 149. РГАДА. Ф. 248. Оп. 3. Кн. 143. Л. 8.
6. Асфандияров А. З. История сёл и деревень Башкортостана и сопредельных территорий. — Өфө: Китап, 2009. — С. 42. — ISBN 978-5-295-04683-4. 42 б.
7. Единый электронный справочник муниципальных районов Республики Башкортостан ВПН-2002 и 2009
8. Аһылай (Әбйәлил районы) // Башҡорт энциклопедияһы. — Өфө: БР ДАҒУ «Башҡорт энциклопедияһы», 2015—2024. — ISBN 978-5-88185-143-9.
9. Оставаясь верным музыкальным традициям народа (К 55-летию композитора Айрата Гайсина). , 2017, 9 апрель (рус.) (Тикшерелеү көнө: 10 апрель 2017)
10. Улицы

• Административно-территориальное устройство Республики Башкортостан. — Справочник. Уфа: ГУП РБ "Издательство "Белая Река", 2007. — 416 с. :илл. ISBN 978-587691-038-7

Һылтанмалар