Enderûnlu Fâzıl (d. 1757, Safed - 1810, Kostantiniyye), 18. yüzyılda yaşamış olan divanşairidir. Enderûn mektebinde yetiştiği için bu lakabı almıştır. Açık bir eşcinsel olan şairin eserleri Osmanlı İmparatorluğu'nda eşcinsel edebiyatıyla ilgili en bilinen örneklerden bazılarını oluşturur.[1]
Hayatı
Enderûnlu Fâzıl muhtemelen 1759'da Safed, Filistin'de (günümüzde İsrail) doğdu. Medine asıllıydı ve asıl adı Hüseyin'dir. I. Abdülhamid döneminde Osmanlı Devleti'ne başkaldıran Akkâ muhafızı Tâhir Ömer’in torunudur. Babası Ali Ömer bu isyanın bastırılması sırasında öldürüldü ve 1776'da Fazıl, kardeşi Hasan Kamil, amcaları ile birlikte Kaptan-ı derya Cezayirli Gazi Hasan Paşa tarafından İstanbul’a getirildi.[2]
Hükümdarın fermanı ile kendisi Enderun’da hazine koğuşuna ve kardeşi kiler koğuşuna alındı. Sefahate düşkünlüğü ve aşk maceraları dolayısıyla 1784'te saraydan çıkarıldı. Son aşk macerası sarayda "Şahlevendim" lakabı ile bilinen meşhur hanande Hafız Abdullah Ağa ile olup saraydan ayrılmasına neden olan bu macerayı Fazıl manzum olarak "Defter-i Aşk" adlı eserinde anlatır.[2]
İstanbul'da sokaklarda, meyhane köşelerinde on iki yıl serseri ve sıkıntılı bir hayat sürdü. Daha sonra Sultan III. Selim'e ve devlet büyüklerine yazdığı övgü dolu kasidelerle memurluk talep etti. Önce Rodos'ta tevliyat görevi verildi; sonra Halep defterdarlığı ve çeşitli yerlerde teftiş memuriyeti gibi yüksek olmayan devlet memuriyetlerinde Anadolu'da çalıştı. Hicivlerinden rahatsız olanlarca şikayet edildi ve 1799’da Rodos’a sürüldü. Rodos’ta iken gözlerini kaybetti. Daha sonraki on yılını yatakta geçirdi. Ölmeden bir-iki yıl önce gözlerinin açıldığı belirtilmektedir. 1810'da İstanbul'da ölmüştür. Mezarı Eyüpsultan'dadır.[2]
1842'de Bulak, Kahire, Mısır'da ve sonra İstanbul'da Osmanlıca olarak basılmıştır. 447 tane şiiri içermekte olup bunlar arasında 84 tane kaside; 165 tane gazel; 4 tane müstezat; 3 tane müseddes; 6 tane terkibibent; 9 tane terciibent; 2 tane mesnevi ve (26 adedi murabba, 2 adedi muhammes ve 4 adedi museddes tarzda) 32 tane şarkı bulunmaktadır. Devrin büyüklerine övgüler ve yine delikanlılar için yazılmış şiirlerle doludur. Fâzıl bu şiirlerle kendisine özgü bir
tarz yaratır. O güne kadar kimsenin yayınlamaya cesaret edemediği bazı ifadeleri açıkça kullanır.
1840 ile 1870'te İstanbul'da Osmanlıca basılmıştır. Şairin yaşadığı aşk maceralarını nazım şekilde mesnevi olarak anlatır. Şâir, başından geçen aşk mâceralarını hikâye eder. Saraya alınışını, Enderûn'daki bazı delikanlılara aşık olunca kovuluşunu, sefâletini ve bir Çingene genciyle olan gönül ilişkisine yer verir.
Dünyanın çeşitli uluslarına mensup delikanlıların cinsel ve fiziksel özelliklerini anlatır. Sevgilisi, diğer ülkelerin güzel erkeklerini de öğrenmek istediğini söyler ve Fâzıl bu isteği yerine getirmek için kaleme sarılır.
Osmanlı döneminde toplatılan ilk kitap olan Zenanname'nin bir nüshası.
İngiliz ve Rus kadınlarını birbirinden ayıran cinsel özelliklerden, kadınlar hamamında nasıl kavga edildiğine ve İstanbul’da kaç çeşit kadın yaşadığına ilişkin çarpıcı bilgiler yer almaktadır. Kadınlar hamamı, mahalle baskını gibi konular orijinal olup ilgi çekicidir. Sadrazam Koca Mustafa Reşid Paşa bu eserdeki bazı parçaları müstehcen buldugu için eserin basılı nüshalarını toplatmıştır. Böylece bu kitap Osmanlı döneminde cinsellikle ilgili toplatılan ilk basılı kitap olmuştur.[3]
Rakkâsnâme diye de bilinir. İstanbul'un ünlü köçekleri isimleri verilip hünerleri anlatılır.
Dış kaynaklar
Koç, Mustafa (1999) "Fazıl (Enderunlu)" Yaşamları ve Yapıtlarıyla Osmanlilar Ansiklopedisi Cilt:1 sayfa:438-439, İstanbul: Yapi Kredi Kültür Sanat Yayıncılık, ISBN 975-08-0071-0
Dış bağlantılar
Küçük, Sabahattin (1995), "Enderunlu Fazıl", Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. c.11 say. 188-189 Online: [2] 1 Ekim 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
