Kaside

Kaside (Arapça: قصيدة), genellikle din ve devlet büyüklerini övmek amacıyla yazılan bir şiir formudur. Ancak kaside biçiminin şiirin farklı konuları için de kullanıldığı vakidir. Kaside sanatı, öncelikli olarak Araplar tarafından geliştirilmiştir. Kaside, klasik Arap şiirinin en yüksek hali kabul edilmektedir. Eski Arap edebiyatında kasideler birkaç farklı dahili kısımdan oluşacak şekilde nazmedilmiştir.^[1]

Türk edebiyatına 13. yüzyılda Araplardan geçmiş bir nazım şeklidir. Türk edebiyatında Kaside şairlerine kaside-gü (kaside söyleyen), kaside-sera ya da kaside-perdaz (kaside yazan) denir.

Özellikleri

• Nazım birimi beyittir.
• Beyit sayısı en az 15-30-33 ile en çok 99 arasında değişir.
• Kasidenin ilk beyitine "matla beyit", son beyitine "makta beyit" denir.^[2]
• Kasidenin ikinci beytine "hüsn-i matla"; sondan bir önceki beytine "hüsn-i makta" denir.^[3]
• Şâir kasidesi içinde matlayı tekrar ederse tecdid-i matla denir.
• Matlayı birden çok tekrar ederse bu zat-ül metali veya zül metalidir.
• Şairin mahlasının bulunduğu beyite taç beyit denir.
• Kasidenin en güzel beyiti beyt-ül kasid olarak isimlendirilir.
• Aruz ölçüsüyle yazılır.
• Kafiye düzeni gazelle aynıdır. Yani aa, ba, ca, da, ea, fa ... Ancak gazelden daha uzun bir nazım şeklidir.^[4]

İsimlendirilmesi

Konularına göre

Kasidenin methiye bölümünden bahsedilene göre kasideler sınıflandırılır.

• Allah'ın birliğinden bahsediliyorsa tevhid,
• Konusu Allah'a yakarış ise münacaat,
• Muhammed'i övmek amacıyla yazılmışsa naat,
• Devlet büyüklerini övmek için yazılmışsa methiye,
• Birini yermek için yazılmışsa hicviye,
• Birinin ölümü anlatılmışsa mersiye adını alır.

Başlangıcına göre

Kaside, nesip (teşbib) bölümünde anlatılana göre isimler alır. Baharın tasviri yapılıyorsa: Bahariye, Kışın tasviri yapılıyorsa: Şitaiye, Temmuzun tasviri yapılıyorsa: Temmuziye, Ramazanın tasviri yapılıyorsa: Ramazaniye, Atın tasviri yapılıyorsa: Rahşiye, Hamamın tasviri yapılıyorsa: Hamamiye vb.

Redifine göre

Kaside, redifindeki harf ya da kelimeye göre isimler alır. Lamiyye, su kasidesi, Kerem kasidesi, Güneş kasidesi gibi

Kasidenin bölümleri

Nesip (Teşbib)

• Kasidenin ilk bölümüdür, şiir yönünden en ağır bölümdür.
• Genelde 15-20 beyit olur.
• Şair bu bölümde betimleme yapar. Kadın, kış, at, bahar vs. Bu bölüm, mevsim betimlemesi içeriyorsa teşbib adını alır. Diğer durumlarda nesip denir.
• Ramazan tasvirleri yapılır.

Girizgâh

• Nesip bölümünden methiye bölümüne geçerken söylenen ve basamak görevinde olan beyitlerdir.
• Şair bu bölümde övgüye başlayacağını haber verir.
• 1-2 beyitten oluşur.

Rahîl

• Rahîl, şairin çölde devesi veya atıyla çıktığı yolculuğu anlattığı kısımdır.^[5]

Methiye

• Kasidenin sunulduğu kişinin övüldüğü bölümdür.
• Şiir yönü çok zayıf, dil yönü diğer bölümlere göre çok ağırdır.
• Bu bölümde abartılı bir anlatım göze çarpar.
• el-Mutenebbî, el-Ahtal ve Hassân b. Sâbit önemli methiye şairlerindendir.

Tegazzül

• Gazel söyleme anlamına gelir, bütün kasidelerde yoktur.
• Şair zaman zaman monotonluğunu kırmak için kasidenin içinde, aynı ölçü ve uyakla gazeller yazar.

Fahriye

• Şairin kendini övdüğü bölümdür.
• Nefi'nin bazı kasideleri sadece fahriyeden oluşur.
• Alkame b. Abade'nin şiirlerinde Fahriye bölümlerine rastlamak mümkündür.^[6]

Taç beyit

• Şairin kendisi hakkındaki yeni düşüncelerini söylediği bölümdür.
• İki üç beyit bulunur.
• Taç şairin isminin geçtiği beyittir.

Dua

• Kasidenin son bölümüdür.
• Birkaç beyit olur.
• Şair burada övdüğü kişinin başarılı, uzun ömürlü, talihinin iyi olması yönünde dua eder.

Kaside ve tarihsel önemi

Kasideler, sosyal ve kültür tarihi araştırmacısı için önemli bir belge ve bilgi kaynağı olarak değerlendirilebilirler. Resmî tarihi vesikalar kadar, edebî metinlerin de tarih araştırmacısı için önemli bir belge olduğunu ispatlayacak mühim kaynaklar arasındadır.

Kasideler, ideal devlet adamı profili çizme, sosyal ve ekonomik konularda devrin özelliklerini yansıtma, sosyal hayatın değişik sahnelerini anlatma, tarihî şahsiyetlerin biyografik bilgilerine katkıda bulunma, siyasal ve kültürel tarihin pek çok değişik safhası için yazılmış edebi eserlerdir. Namık Kemal'in Hürriyet Kasidesi buna örnek verilebilir.

Kaynakça

1. Ayyildiz, Esat (31 Aralık 2020). "'Alkame b. 'Abede el-Fahl ve İki Kasidesi". İSTEM (36): 389-415. doi:10.31591/istem.836393. ISSN 1304-0618. 14 Ocak 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Mart 2021. 
2. "Makta-şiir". 1 Nisan 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Nisan 2023. 
3. "hüsnü matla". Nedir Ne Demek. 2 Şubat 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Şubat 2024. 
4. "Dilbilimi.net" websitesinde Divan Edebiyatı Nazım Biçimleri ve Türleri Online: [1] 29 Mart 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., Erişim tarihi: 31 Mayıs 2016
5. Esat Ayyıldız, Klasik Arap Şiirinde Rahîl Bölümleri 8 Şubat 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., Muasır Filoloji ve Edebiyat Tetkikleri, İksad Publishing House, 2020, s. 5-34.
6. Esat Ayyıldız, "‘Alkame b. ‘Abede el-Fahl ve İki Kasidesi" 10 Kasım 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. İSTEM / 36 (Aralık 2020): 389-415 . https://doi.org/10.31591/istem.836393

Bibliyografya

• Pala, İskender (1999 27.bas. 2016), Ansiklopedik Divan Şiiri Sözlüğü, İstanbul:Kapı Yayınları, ISBN 9758950218, Sayfa
• Dilçin, Cem (1983) Örneklerle Türk Şiir Bilgisi, Ankara:Türk Dil Kurumu Yayınları ISBN 9789751604897
• İpekten, Haluk (1994, 14.bas.2011), Eski Türk Edebiyatı Nazım şekilleri ve Arûz, İstanbul:dergâh Yayınları, ISBN 9759953539
• Muallim Nâci, (haz. M. A. Yekta Saraç), (2004) Edebiyat Terimleri: Istılahât-ı Edebiyye, İstanbul:
• Tural, Sadık Kemal (ed.) (2001, 2003, 2004, 2005, 2006), Türk Dünyası Edebiyat Terimleri ve Kavramları Ansiklopedik Sözlüğü 5 Cilt, Atatürk Kültür Merkezi Yayınları, ISBN 3990000025722
• İsen, Mustafa; Macit, Mahsun; Horata, Osman; Kılıç, Filiz; ve Aksoyak, İ. Hakkı, (2002) Eski Türk Edebiyatı El Kitabı, İstanbul:Grafiker Yayınları ISBN 9786054512232

Dış bağlantılar

• Pala, İskender, (2010) "Kaside. Türk Edebiyatı ", Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. c.24 say. 564-566 Online: [2] 29 Mart 2018 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.