Jest to największa gmina powiatu suskiego, ale ze względu na jej górzyste położenie średnia gęstość zaludnienia jest tutaj najniższa. Większa część ludności zamieszkuje w dolinie. Aż 65% powierzchni gminy stanowią lasy.
Według danych z 1 stycznia 2013 r. powierzchnia gminy wynosiła 128,78 km²[3]. Gmina stanowi 18,78% powierzchni powiatu.
Według danych z roku 2002 gmina Zawoja ma obszar 128,8 km², w tym: użytki rolne 32%, użytki leśne 66%[4].
Piramida wieku mieszkańców gminy Zawoja w 2014 roku[1].
Historia
Teren dzisiejszej gminy należał od XIV wieku do końca XVIII wieku do starostwa lanckorońskiego. To właśnie ono prowadziło akcję osadniczą na tych terenach pod koniec XVI wieku. Z 1593 pochodzą pierwsze wzmianki o wsi Skawica. Charakterystyczną formą osadnictwa były tu tzw. zarębki. Osadnicy lokowani byli na porośniętym lasem terenie około 24 mórg, który musieli wykarczować, tworząc sztuczne leśne polany. Później zarębki te przekształcił się w większe osiedla – przysiółki, nazywane tutaj „rolami”.
XVI i XVII wiek to okres osadnictwa wołoskiego, których śladem jest współczesne nazewnictwo geograficzne w tym obszarze. Sama Zawoja, o której pierwsza wzmianka pochodzi z 1646[6], była zasiedlona przez Wołochów. Nazwa ta (pierwotnie Zawoje) oznacza „podmokły las nad urwistym zakolem rzeki”. Obok nazwy wołoskiej funkcjonowało jeszcze określenie Górna Skawica. Dopiero od 1836 obowiązującą nazwą jest Zawoja. Od tej pory obie osady uznawane są za oddzielne wsie.
Obie wsie, stanowiące królewszczyznę, były dzierżawione szlachcie, tworząc z innymi wsiami tzw. klucz makowski. Sytuacja chłopów była ciężka, tak że niekiedy dochodziło do wystąpień przeciwko właścicielom ziemskim. Największy z nich miał miejsce w 1699, a na jego czele stanął wójt Skawicy Jakub Śmietana. Bunt został jednak wkrótce stłumiony, a jego przywódca ścięty. W tym też okresie działali miejscowi zbójnicy, nazywani tutaj „beskidnikami”.
Po I rozbiorze Polski obszar gminy zajęty został przez Austriaków. Wkrótce okoliczne dobra zajęte został przez skarb austriacki. W 1839 nabył je hrabia Filip Saint Genois d’Anneaucourt[7], który rozwijał tu m.in. hutnictwo żelaza. Upadek tego drobnego przemysłu sprawił, że w 1878 jego syn sprzedał te dobra Habsburgom z Żywca. Pogorszenie sytuacji zmusiło mieszkańców do migracji zarobkowych. Pod koniec XIX wieku obie wsie zamieszkiwało już blisko 6,5 tys. mieszkańców. W Zawoi istniała szkoła i urząd pocztowy.
W połowie XIX wieku turyści odkrywają tę okolicę. Zawoja staje się ważną miejscowość letniskową, do której zmierzają turyści z Krakowa i całej Galicji. Na przełomie XIX i XX wieku powstała nowa droga łącząca Zawoję z Makowem. Zawoja rozwija się jeszcze szybciej po 1918; wówczas przybywało tu rocznie nawet do 5 tysięcy wczasowiczów. Wieś otrzymała regularne połączenie autobusowe z Krakowem. W 1924 część zawojskich lasów znalazło się w posiadaniu Polskiej Akademii Umiejętności, którym dobra przekazali Habsburgowie żywieccy[7]. Walory turystyczne wsi znalazły potwierdzenie w przyznanym w 1927 statusie miejscowości klimatycznej.
24 kwietnia 1936 w Warszawie delegacja gminy Zawoja wręczyła ówczesnemu ministrowi spraw wojskowych generałowi dywizji Tadeuszowi Kasprzyckiemu dyplom honorowego obywatelstwa gminy. Jednym z delegatów był wójt gminy, porucznik w stanie spoczynku Antoni Woliński[8][9].
Rozwój tego obszaru zatrzymała II wojna światowa. Po 1945 przystąpiono do kolejnej rozbudowy bazy turystycznej gminy. Do dziś turystyka jest podstawą lokalnej ekonomii.
Turystyka
Szczyt Babiej Góry
Cała gmina, a zwłaszcza Zawoja, są odwiedzane przez turystów już od 2. połowy XIX wieku. Szczególnym punktem na mapie turystycznej gminy jest szczyt Babiej Góry (1725 m n.p.m.). Inne wysokie szczyty to Polica (1369 m), Gówniak (1617m) oraz Jałowiec (1111 m).
Baza noclegowa liczy ponad 2,5 tys. miejsc noclegowych w kilkudziesięciu obiektach hotelowych i gospodarstwach agroturystycznych. Dla turystów górskich przygotowane są pola namiotowe i schroniska. Ciągle rozbudowana jest infrastruktura turystyczna. Przez gminę przebiegają liczne górskie szlaki turystyczne. Zaproponowanych jest także kilka szlaków tematycznych, m.in. szlak architektury drewnianej czy szlak owocowy.
Dorocznie organizowane są liczne imprezy plenerowe, do najciekawszych zaliczyć można Babiogórską Jesień, Wielką Majówkę oraz wyścigi na nartach po wyciągach w Zawoi. Publiczność przyciągała także występy lokalnych zespołów ludowych, przedstawiających folklor Babiogórców.
Obszar – integralne części miejscowości, przysiółki
Skawica Centrum
U Steca, Limów, Rotnia, U Ficków Dolnych, U Ficków Górnych, Frontowo, U Wiechcia, U Małysy, U Szarleja, U Fiedora, U Majerza, U Wojtyczka, U Kocura, U Pacygi, U Buby Dolnego, U Buby Górnego,U Barana, U Zemlika, U Skuty, Sołtystwo, U Migasa, U Czarnego, U Sitarza, U Franczaka, U Palucha, U Żurka
Skawica Sucha Góra
Budowna, Hucisko, Malicka, Na Biskupce, Na Dzwonku, Na Madejce, Na Matusowej, Na Pabisce, Na Potoręcznej, Na Tokarnem, Oblica, Pod Grapą[12], Pod Polaną, Sitarka, Sucha Góra, U Bartonków, U Kani, U Kocurków, U Kowali, U Orawców, U Rusina, U Sarleja, U Sołtysa, U Warty, U Wiechcia, U Zaręby, W Małysim Potoku
Należy zaznaczyć, że podane wyżej nazwy „Ryżowana” i „Podryżowana” (jako osiedla Zawoi Górnej) są błędne, stanowiąc wynik niefortunnej urzędniczej "korekty". Nazwy prawidłowe to „Ryzowana” i „Podryzowana”[13].
↑ abUchwała Nr XIII/97/2011 Rady Gminy Zawoja z dnia 25 października 2011 r. ws. uchwalenia Statutów Sołectw Gminy Zawoja (Dz. Urz. Woj. Małopolskiego z 2011 r. Nr 586 poz. 6781)
↑ abcw gminie Zawoja są 3 przysiółki o nazwie Pod Grapą, z czego 2 są osobnymi częściami wsi Zawoja
↑ abcdefghipodczas okupacji 1939–45 włączono do III Rzeszy (rejencja katowicka); nawias oznacza gminę zniesioną w GG (w III Rzeszy obowiązywały gminy jednostkowe)
