Województwo inowrocławskie

Województwo inowrocławskie

Palatinatus Iunivladislaviensis

— województwo —
XIV wiek – 1772
Herb
Sentencja: Sine delectum iustum[1]
Państwo	I Rzeczpospolita
Prowincja	wielkopolska
Data powstania	XIV wiek
Siedziba wojewody	Inowrocław
Wojewoda	zobacz: wojewodowie inowrocławscy
Siedziba sejmiku	Radziejów
Popis	pod Inowrocławiem, ziemia dobrzyńska pod Lipnem[2]
Powierzchnia	2 900 km²
Populacja (1790[3]) • liczba ludności	51 507
Podział administracyjny
Liczba powiatów 5
Liczba reprezentantów
Liczba senatorów 2
Położenie na mapie Rzeczypospolitej

Województwo inowrocławskie (początkowo gniewkowskie) – jednostka terytorialna Korony Królestwa Polskiego, później Rzeczypospolitej Obojga Narodów istniejące od XIV wieku do 1772, tworząca prowincję wielkopolską. Obejmowała powierzchnię 2 900 km²^{[potrzebny przypis]} i miała 2 powiaty. Siedzibą wojewody był Inowrocław, a sejmiki ziemskie odbywały się razem z woj. brzeskokujawskim w Radziejowie.

Herb był taki sam jak województwa brzeskokujawskiego, to jest pół orła czarnego i pół lwa czerwonego, grzbietami do siebie obróconych i zwieńczonych jedną koroną na polu złotym.^{[potrzebny przypis]}

Historia

Województwo inowrocławskie utworzono w XIV w. początkowo zwane było gniewkowskim.^{[potrzebny przypis]}

Terytorium

Było to jedno z najmniejszych województw I Rzeczypospolitej – liczyło tylko 2 900 km².^{[potrzebny przypis]}

W skład województwa inowrocławskiego wchodziła m.in. Bydgoszcz, będąc w 1. poł. XVII w. jego największym miastem (niecałe 5 tys. mieszk.), która jednak nie odgrywała roli administracyjnej.^{[potrzebny przypis]}

Powiaty woj. inowrocławskiego i ziemi dobrzyńskiej wg Adolfa Pawińskiego^[4]

Województwo/ziemia	Powiat	Powierzchnia w mil²	Powierzchnia w km²
województwo bez z. dobrzyńskiej	powiat bydgoski	30,10	1657,68
	powiat inowrocławski	23,01	1267,18
	Razem Σ	53,11	2924,75
ziemia dobrzyńska	powiat dobrzyński	9,59	528,35
	powiat lipnowski	22,74	1252,28
	powiat rypiński	21,27	1100,43
	Razem Σ	53,60	2952,38
województwo inowrocławskie z ziemią dobrzyńską Σ		106,71	5877,13

Urzędy

Województwo posiadało dwóch senatorów większych, którymi byli: wojewoda i kasztelan inowrocławscy; oraz jednego senatora mniejszego – kasztelana bydgoskiego. Sejmiki ziemskie odbywały się wspólnie dla województw inowrocławskiego i brzeskokujawskiego w Radziejowie.

Wojewodowie inowrocławscy

• Maciej Kobiela (od 1268)^[5]
• Bogusław ze Służewa i Oporowa (1439–1453)
• Hieronim Radomicki (1630–1651)
• Jakub Hieronim Rozdrażewski (1652-1662)
• Paweł Ludwik Szczawiński herbu Prawdzic^[6] (1669-1679)^[7][8]

Ziemia dobrzyńska

Ziemię dobrzyńską wcielono ostatecznie do Korony w 1466 r. Powierzchnia wynosiła ok. 54 mil². Dzieliła się na 3 powiaty: dobrzyński, rypiński i lipnowski (ustanowiony w miejsce dawnego słońskiego). Sejmiki odbywały się w Lipnie, gdzie obierano dwóch posłów na sejm, deputata na trybunał i komisarza na komisję radomską. Senatorów mniejszych było 3, tj. kasztelanowie: dobrzyński, rypiński i słoński. Starostwo grodowe bobrownickie, niegrodowe: dobrzyńskie, lipnowskie, rypińskie i inne. Herb jej wyobraża głowę sędziwego człowieka z dwiema koronami, jedną na głowie z rogami bawolimi, a drugą na szyi.

Przypisy

1. Stefan Krzysztof Kuczyński, Polskie herby ziemskie. Geneza, treści, funkcje, Warszawa 1993, s. 214.
2. Antoni Sozański, Wykład politycznej geografii, rządu i administracyi dawnej Polski przy końcu istnienia całego państwa (1648–1772), Kraków 1889, s. 8–9.
3. Tabela: Summaryusz Generalny wszelkich dochodów Rzeczypospolitey tak w Koronie iako i w Litwie z kalkulacyą mil kwadratowych, tak со do dymów, podatków, iako i ludzi, w: Dziennik rządowo-ekonomiczno handlowy. Zaymuiący różne Wiadomości, Rządowe, Handlowe, Ekonomiczne, Fabryczne, Kontraktowe na Dobra, Summy, i Produkta. Zajmujący 3 miesiące kwiecień may czerwiec 1790. R.5. T. II. Warszawa 1790.
4. Adolf Pawiński: Polska XVI wieku pod względem geograficzno-statystycznym. T. 1: Wielkopolska. Warszawa: Gebethner i Wolff, 1883, s. 50.
5. Błażej Śliwiński: Ziemomysł inowrocławski. Kraków 2017, s. 71.
6. Wymieniony jako wojewoda inowrocławski w bitwie Obrona Zbaraża 11 lipca 1649, Bitwa pod Beresteczkiem 28–30 czerwca 1651.
7. Swawolna Kompanija - Oficjalna Pagina Szlacheckiej Gry Fabularnej „Dzikie Pola” [online], www.valkiria.net [dostęp 2017-11-27] [zarchiwizowane z adresu 2016-08-11] .
8. M. Czajka, M. Kamler, W. Sienkiewicz: Leksykon Historii Polski, Warszawa 1995, s. 732

Bibliografia

• Gloger Z., Geografia historyczna ziem dawnej Polski, Kraków 1903; rozdział: Województwo Inowłocławskie z ziemią Dobrzyńską

Linki zewnętrzne

• Corona Regni Poloniae. Mapa w skali 1:250 000 (mapa kartograficzna I Rzeczypospolitej z II połowy XVI wieku), autorzy, Instytut Historii im. Tadeusza Manteuffla Polskiej Akademii Nauk i Pracownia Geoinformacji Historycznej Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego, Lublin: Atlas Fontium: (1) http://atlasfontium.pl/index.php?article=corona (mapa i indeks do pobrania); (2) http://hgisb.kul.lublin.pl/azm/pmapper-4.2.0/map_default.phtml?config=korona&language=pl&resetsession=ALL

Encyklopedie internetowe (województwo Królestwa Polskiego):

• Britannica: place/Inowroclaw-historical-province-Poland