Należał do ważnych bóstw staroitalskich. Być może obecny też w plemiennych wierzeniach Sabinów, najpewniej był przejętym przez Rzymian odpowiednikiem Voltumny, uważanego przez Warrona za głównego boga Etrurii, czczonego przede wszystkim w Wolsiniach[1].
Na gruncie ludowej etymologii[2] uznawano go za boga przemian i pór roku oraz dojrzewania wszelkich plonów. Przekonanie, iż posiada zdolność przybierania rozmaitych postaci[3], znalazło u Rzymian odbicie w powiedzeniu o ludziach niestałych jako „urodzonych pod znakiem Wertumnusa”[4].
Według mitologicznego przekazu, zakochany w Pomonie, bogini sadów, owoców i kwiatów, dla jej uwiedzenia przybierał rozmaite postacie (starej kobiety, wojaka, rybaka, ogrodnika, oracza, żniwiarza itp.), pozyskując ją ostatecznie we własnej postaci – młodego boga.
Kult i ikonografia
Zachowało się niewiele jego wyobrażeń. Zazwyczaj przedstawiano go jako młodzieńca bądź brodatego mężczyznę z wieńcem kłosów (albo liści) na głowie, trzymającego róg obfitości z owocami. Święto ku jego czci – Vertumnalia, obchodzono 13 sierpnia. W ofierze składano mu pierwsze owoce, pąki kwiatów, kłosy pszenicy. Przeniesiony w 265 p.n.e. ze zdobytych i zburzonych Wolsiniów posąg Wertumnusa znajdował się w dzielnicy etruskiej (Vicus Tuscus) Rzymu, a na Awentynie miał on wspólną świątynię z Pomoną[5].
