W latach 1867–1954 w granicach administracyjnych gminy Tursko (natenczas dzieliła się na: wioskę, osadę szkatułową i folwark); a w granicach obecnej gminy Połaniec dopiero od 1 stycznia 1973 roku po reaktywacji gmin w miejsce gromad.
Historia
Wieś Tursko była widownią jednej z ważniejszych walk z Tatarami, a mianowicie w 1241 roku, po zajęciu i zniszczeniu Sandomierza dnia 13 lutego, zwrócili się Tatarzy ku południowi, z zamiarem zajęcia grodu w Połańcu. W tym celu rozłożyli się obozem pod Turskiem. Hufiec małopolski, pod wodzą Włodzimierza wojewody krakowskiego, napadł niespodzianie na obóz tatarski i sprawił wielki zamęt. Korzystając z tego liczni jeńcy porozbiegali się, szukając schronienia w przyległych lasach puszczy strzegomskiej. Tatarzy widząc szczupłe siły atakujących, nabrali otuchy i utrzymali się na swoich stanowiskach, dzięki niekarności rycerstwa polskiego, którego część zajęła się zabieraniem łapów z taboru tatarskiego. Mężną śmiercią zginął między innemi Michał Przedwojowicz. Opowiadanie Długosza o bitwie pod Turskiem opiera się w części na relacyi katalogu biskupów krakowskich, w części na nieznanych źródłach[6]. Tu mamy dylemat historyczny, kiedy dokładnie dokonał się podział na Tursko większe i mniejsze. Bowiem król Kazimierz pozwala Bokszy (Boxae) z Janowic i bratu Janowi przenieść wieś Tursko Małe na prawo niemieckie[7]. „Bogssa” ten był świadkiem sprzedaży części wsi Zdanowa w roku 1362. Tenże Boksza podpisał się na akcie z roku 1371[7] i z roku 1381[7]. Ponadto w Spisie Beneficjów... w tomie II Tursko mniejsze wchodzi w skład ówczesnej parafii Połaniec jako samodzielna wioska. A obie wsie (tj. odpowiednio Tursko: minor i major, czyli mniejsze i większe) są starożytnemi osadami, położonemi przy starym trakcie handlowym i brodzie przez Wisłę, pomiędzy dwoma grodziskami pogranicznemi (w Osieku i Połańcu)[6].
TURSKO MAŁE, wieś i folwark nad rzeką Wisłą, z lewego brzegu, o 2 wiorsty na zachód-południowy od Turska Wielkiego, należy do parafii Połaniec (o 4 wiorsty na zachód), ma 57 domów, 542 mieszkańców. W roku 1827 było (tu) 58 domów, 398 mieszkańców. Brzegi Wisty są obwałowane dla ochrony niziny nadbrzeżnej od wylewów. Obie wsi (tj. Trusko: minor i major, czyli Tursko: mniejsze i większe) są starożytnemi osadami, położonemi przy starym trakcie handlowym i brodzie przez Wisłę, pomiędzy dwoma grodziskami pogranicznemi (w Osieku i Połańcu). (...) Tursko Małe, w parafii Połaniec, własność Noska i Spytka herbu Janina, miało 9 łanów kmiecych, 2 folwarki rycerskie, z których dziesięcinę, wartości 2 grzywien, płacono plebanowi w Połańcu (Długosz, L. B., II, 324, 325, 450). (...) Tursko Małe w roku 1508 wraz z innemi płaciło gr. 22 (poboru). Część Turska należąca do Jana Turskiego płaciła 1 grzywnę (i). 1½ gr. W roku 1578 wieś Tursko (Małe) w parafii Połaniec, własność kasztelana radomskiego Stanisława Tarnowskiego, miało 14 osadników, 3 łany, 8 zagrodników z rolą, 4 zagrodników (bez roli), 5 komorników, 2 rzemieślników (Pawiński, Małp., 169, 458, 459).
Tursko Małe wieś nad rz. Wisłą, gm. Tursko Wlk. – dm. 61, mk. 386, w tem 6 wyzn. mojż. Posiada 1-kl. Szkołę Powsz. Jest to starożytna osada. W pobliżu był bród przez Wisłę. W połowie XV w. własność Noska i Spytka h. Janina, zaś w połowie XVI wieku Jana Turskiego. Był tu zamek z kaplicą, z którego nic nie pozostało jedynie figura św. Michała przed kościołem w Niekrasowie (ob). We wsi znajduje się oryginalna kapliczka drewniana.
Tursko Małe folw. gm. Tursko Wlk. – dm. 4. mk.126, w tem 9 wyzn. mojż. Należy do dóbr ks. Radziwiłła.
Wacław Skarbimir Laskowski, Słownik krajoznawczy miejscowości powiatu sandomierskiego[9].
Demografia
Współczesna struktura demograficzna wioski Tursko Małe na podstawie danych z lat 1995-2009 według roczników GUS, z prezentacją danych z 2002 roku[10]:
Tabela 1.1 Poziom populacji wioski w przedziałach wiekowych
WYSZCZEGÓLNIENIE
J. m.
POPULACJA MIESZKAŃCÓW (w przedziałach wiekowych w 2002 roku)
OGÓŁEM
0-9
10-19
20-29
30-39
40-49
50-59
60-69
70-79
80+
I.
OGÓŁEM
os.
205
23
42
30
15
38
15
12
25
5
–
odsetek
%
100
11,2
20,5
14,6
7,3
18,5
7,3
5,9
12,2
2,5
1.
WEDŁUG PŁCI
A.
Mężczyzn
os.
100
10
22
13
6
21
9
5
13
1
–
odsetek
%
48,8
4,9
10,7
6,3
2,9
10,2
4,4
2,6
6,3
0,5
B.
Kobiet
os.
105
13
20
17
9
17
6
7
12
4
–
odsetek
%
51,2
6,3
9,8
8,3
4,4
8,3
2,9
3,3
5,9
2
Rysunek 1.1 Piramida populacji – struktura płci i wieku wioski
Tabela 1.2 Poziom populacji wioski w grupach wiekowych
WYSZCZEGÓLNIENIE
J. m.
POPULACJA MIESZKAŃCÓW (w grupach wiekowych w 2002 roku)
OGÓŁEM
Mężczyzn
Kobiet
I.
OGÓŁEM
os.
205
100
105
–
odsetek
%
100
48,8
51,2
1.
W WIEKU
A.
Przedprodukcyjnym
os.
54
26
28
–
odsetek
%
26,4
12,7
13,7
B.
Produkcyjnym
os.
111
57
54
–
odsetek
%
54,1
27,8
26,3
a.
mobilnym
os.
77
37
40
–
odsetek
%
37,5
18
19,5
b.
niemobilnym
os.
34
20
14
–
odsetek
%
16,6
9,8
6,8
C.
Poprodukcyjnym
os.
40
17
23
–
odsetek
%
19,5
8,3
11,2
Dawne części wsi – obiekty fizjograficzne
W latach 70. ubiegłego wieku przyporządkowano i opracowano spis lokalnych części integralnych dla Turska Małego zawarty w tabeli 1[11].
Tabela 1. Wykaz urzędowych nazw miejscowych i obiektów fizjograficznych
Nazwa wsi – miasta
Nazwy części wsi – miasta
Nazwy obiektów fizjograficznych – charakter obiektu
↑ abcMonumenta medii aevi historica res gestas poloniae illustrantia. Tomus X. Continet: Codicis diplomatici poloniae minoris. Partem tertiam. 1333 – 1386. Editionum Collegii Historici Academiae Literarum Cracoviensis Nr. 37. Cracoviae: Sumptibus Academiae Literarum Cracoviensis. E typographia “Czas”, Francisci Kluczycki et Soc. Provisore Josepho Łakociński, 1887, s. 90-91, 253, 337.
↑Połaniec, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. VIII: Perepiatycha – Pożajście, Warszawa 1887, s. 705.
Bronisław Chlebowski (red. naczelny), Władysław Walewski (red.): Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich. Według planu Filipa Sulimierskiego i z pomocą zgromadzonych przez niego materyałów. Nakładem Władysława Walewskiego do końca tomu X. Od tomu XI, z zasiłku Kasy pomocy dla osób pracujących na polu naukowem imienia D-ra Mianowskiego. T. VIII. Warszawa: Druk „WIEKU” Nowy-Świat Nr. 61, 1887, s. 706.
↑Wacław Skarbimir Laskowski: Słownik krajoznawczy miejscowości powiatu sandomierskiego. Wydane z częściowej zapomogi wydziału powiatowego. Sandomierz: Odbito w Diecezjalnym Zakładzie Graficzno-Drukarskim w Sandomierzu, 1929, s. 62-63.
↑Leon Kaczmarek (red. nauk. zeszytu), Witold Taszycki (red. nauk. wyd.): Urzędowe Nazwy miejscowości i obiektów fizjograficznych. 33. Powiat staszowski województwo kieleckie. Komisja ustalania nazw miejscowości i obiektów fizjograficznych (do użytku służbowego). Z: 33. Warszawa: Urząd Rady Ministrów. Biuro do Spraw Prezydiów Rad Nadzorczych, 1970, s. 66, 77-96.
Bibliografia
Kaczmarek Leon (red. nauk. zeszytu), Taszycki Witold (red. nauk. wyd.): Urzędowe Nazwy miejscowości i obiektów fizjograficznych. 33. Powiat staszowski województwo kieleckie. Komisja ustalania nazw miejscowości i obiektów fizjograficznych (do użytku służbowego). Z: 33. Warszawa: Urząd Rady Ministrów. Biuro do Spraw Prezydiów Rad Nadzorczych, 1970. Brak numerów stron w książce
