Sworoń

Sworoń

wieś
Państwo	Polska
Województwo	świętokrzyskie
Powiat	staszowski
Gmina	Osiek
Sołectwo	Sworoń[2]
Wysokość	150,8 m n.p.m.
Liczba ludności (2021)	199[3]
Strefa numeracyjna	15
Kod pocztowy	28-221[4]
Tablice rejestracyjne	TSZ
SIMC	0802260[5]
Położenie na mapie gminy Osiek Sworoń
Położenie na mapie Polski Sworoń
Położenie na mapie województwa świętokrzyskiego Sworoń
Położenie na mapie powiatu staszowskiego Sworoń
50°28′57″N 21°25′46″E[1]
Strona internetowa

Sworoń – wieś w Polsce położona w województwie świętokrzyskim, w powiecie staszowskim, w gminie Osiek^[5][6].

W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa tarnobrzeskiego. W bezpośrednim sąsiedztwie wsi przebiegają wały wiślane, z kolei po przeciwległej stronie przebiega szerokotorowa linia kolejowa nr 65 (tzw. LHS); a przez wieś biegną cztery drogi gminne, tj. nr 4233023 do Trzcianki, nr 4233018 do Trzcianki-Kolonii, nr 4233034 do Matiaszowa i nr 4233025 do Nakola.

Na tym terenie funkcjonowała szkoła podstawowa już w okresie międzywojennym, ale głównie dla osadników (kolonistów) niemieckich, z kolei w okresie II wojny światowej też dla dzieci polskich poddanych intensywnej germanizacji (uczonych tylko przez nauczyciela Niemca, w tym też religii i katechezy). Po wojnie przekształcono ją w szkołę początkową, później VIII–klasową szkołę podstawową, która funkcjonowała do 2008 roku. Jednak z początkiem nowego tysiąclecia ze względu na ujemny przyrost demograficzny, rozpoczęto proces jej całkowitej likwidacji (początkowo z jej dalszego utrzymywania zrezygnowała gmina Osiek, zapewne powodem tego były zbyt wysokie koszty); rodzice jednak powołali stowarzyszenie przyjaciół szkoły (w celu zachowania szkoły niepublicznej w wiosce). Jednak po spadku liczby uczniów po niżej 5, utrzymywanie tegoż stowarzyszenia stało się zbyt kosztowne dla rodziców, jak i gminy, która też subsydiował to stowarzyszenie; a tańszym rozwiązaniem okazało się dowożenie przeniesionych uczniów z rejonem szkolnym do Publicznej Szkoły Podstawowej w Ossali. Budynek szkoły wraz z salą gimnastyczną z końca lat 90. XX wieku postanowiono przeznaczyć na Dom Opieki dla samotnych osób w podeszłym wieku.

Historia

Wieś pojawia się pod koniec XVI wieku - nie wymieniona w regestrze poborowym województwa sandomierskiego z 1578 roku, za to wzmiankowana w inwentarzu z roku 1589 wchodzącego w skład Archiwum Skarbu Koronnego (LVI, S 5/II, s. 326) jako leżąca na prawym brzegu Wisły. Późniejsze dokumenty mówią o zmianie przebiegu Wisły przez co Sworoń został odłączony od wsi Przykop i znalazł się na lewym brzegu Wisły. Jako że Przykop należał do klucza osieckiego, tłumaczy to dlaczego Sworoń włączono do parafii Osiek podczas gdy wszystkie sąsiadujące z nim wsie na lewym brzegu Wisły należały do parafii Niekrasów.

Wieś wymieniana w Słowniku geograficznym Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich pod koniec XIX wieku.

SWOROŃ, (w) roku 1662 Swaroń, wieś włościańska, nad rzeką Wisłą, powiat sandomierski, gmina Tursko, parafia Osiek. odległość od Sandomierza 33 wiorst, ma 25 domów, 168 mieszkańców, 142 mórg. W 1827 roku było (tu) 25 domów, 103 mieszkańców. Nie wymieniona w spisach poborowych z XVI wieku, pojawia się dopiero w spisie z 1662 roku (w parafii Osiek), liczy 60 głów^[7].

Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, t. XI.

Na podstawie ww. informacji z 1890 roku – Sworoń, to wieś włościańska nad rzeką Wisłą, w ówczesnym powiecie sandomierskim, w gminie Tursko, ale w parafii Osiek, a nie w parafii Niekrasów. Leży w odległości 33 wiorst od Sandomierza. Ma 25 domów, 168 mieszkańców i 142 morgi rozległości ogółem. W 1827 roku było tu 25 domów i 103 mieszkańców.

W 1886 roku parafia Osiek należy do dekanatu sandomierskiego i liczy 3 895 dusz^[8].

Kolejna wzmianka o Sworoniu z 1867 roku, wskazuje, że wchodził on w skład gminy Tursko, z urzędem gminy w Strużkach. Wówczas to sądem okręgowym dla gminy był IV Sąd Okręgowy w Staszowie (tam też była stacja pocztowa). Gmina miała 8 781 mórg rozległości ogółem (w tym 5 083 mórg włościańskich) i 4 613 mieszkańców (w tym 1,4 proc. pochodzenia żydowskiego, tj. 63 żydów). W skład gminy wchodziły jeszcze: Antoszówka, Dąbrowa, Luszyca, Matyaszów, Nakol, Niekrasów, Niekurza, Okrągła, Ossala, Pióry, Rudniki, Szwagrów, Strużki, Trzcianka, Tursko Małe, Tursko Wielkie, Tursko Wola, Zaduska Kępa i Zawada^[9].

W 1986 roku rozpoczęto budowę Kopalni Siarki Osiek, na złożu siarki rodzimej w obrębie sołectw: Mikołajów – Trzcianka – Sworoń. W wyniku tych działań, tj. od roku 1992 do 2006, całkowicie zlikwidowano tylko jedno sołectwo Mikołajów z niewielkimi zmianami terytorialnymi dla Sworonia.

Demografia

Współczesna struktura demograficzna wioski Sworoń na podstawie danych z lat 1995–2009 według roczników GUS-u, z prezentacją danych z 2002 roku^[10]:

Tabela 1.1 Poziom populacji wioski w przedziałach wiekowych^[10]

WYSZCZEGÓLNIENIE					J. m.	POPULACJA MIESZKAŃCÓW (w przedziałach wiekowych w 2002 roku)
						OGÓŁEM	0-9	10-19	20-29	30-39	40-49	50-59	60-69	70-79	80 +
I.	OGÓŁEM				os.	126	12	19	18	15	15	13	18	12	4
	—	odsetek			%	100	9,5	15,1	14,3	11,9	11,9	10,4	14,1	9,6	3,2
	1.	WEDŁUG PŁCI
		A.	Mężczyzn		os.	65	4	11	12	9	8	7	8	5	1
			—	odsetek	%	51,6	3,2	8,8	9,5	7,1	6,3	5,6	6,3	4	0,8
		B.	Kobiet		os.	61	8	8	6	6	7	6	10	7	3
			—	odsetek	%	48,4	6,3	6,3	4,8	4,8	5,6	4,8	7,8	5,6	2,4

Rysunek 1.1 Piramida populacji — struktura płci i wieku wioski^[10]

Tabela 1.2 Poziom populacji wioski w grupach wiekowych^[10]

WYSZCZEGÓLNIENIE						J. m.	POPULACJA MIESZKAŃCÓW (w grupach wiekowych w 2002 roku)
							OGÓŁEM	Mężczyzn	Kobiet
I.	OGÓŁEM					os.	126	65	61
	—	odsetek				%	100	51,6	48,4
	1.	W WIEKU
		A.	Przedprodukcyjnym			os.	27	14	13
			—	odsetek		%	21,4	11,1	10,3
		B.	Produkcyjnym			os.	69	41	28
			—	odsetek		%	54,8	32,6	22,2
			a.	mobilnym		os.	48	29	19
				—	odsetek	%	38,1	23	15,1
			b.	niemobilnym		os.	21	12	9
				—	odsetek	%	16,7	9,6	7,1
		C.	Poprodukcyjnym			os.	30	10	20
			—	odsetek		%	23,8	7,9	15,9

Dawne części wsi – obiekty fizjograficzne

W latach 70. ubiegłego wieku przyporządkowano i opracowano spis lokalnych części integralnych dla Sworonia zawarty w tabeli 1.

Tabela 1. Wykaz urzędowych nazw miejscowych i obiektów fizjograficznych^[11]

Nazwa wsi — miasta	Nazwy części wsi — miasta	Nazwy obiektów fizjograficznych — charakter obiektu
I. Gromada TURSKO WIELKIE
Sworoń	Za Wałem	Pastwiska — pole, łąka Pod Baranem — pole Rzeka Nakolska — rzeczka Rzeka Sworońska — rzeczka Za Wałem — łąka

Zobacz też

• Kościół Nawiedzenia NMP w Niekrasowie
• Parafia Nawiedzenia NMP w Niekrasowie

Przypisy

1. Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 5 listopada 2023, identyfikator PRNG: 133975
2. Przemysław Rękas: Wykaz sołectw Gminy Osiek. [w:] Władze / Osiedle w Osieku i sołectwa [on-line]. Osiek, 2005-07-13, Biuletyn Informacji Publicznej Urzędu Miasta i Gminy Osiek [dostęp 2010-06-21]. (pol.).
3. Wieś Sworoń w liczbach [online], Polska w liczbach [dostęp 2022-10-22] , liczba ludności na podstawie danych GUS.
4. Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2013, s. 1224 [zarchiwizowane z adresu 2014-02-22] .
5. GUS. Wyszukiwarka TERYT
6. Rozporządzenie w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części (Dz.U. z 2013 r. poz. 200)
7. Por. Sworoń, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XI: Sochaczew – Szlubowska Wola, Warszawa 1890, s. 728 .
8. Por. Osieck (11), [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. VII: Netrebka – Perepiat, Warszawa 1886, s. 626 .
9. Por. Tursko, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XII: Szlurpkiszki – Warłynka, Warszawa 1892, s. 656 .
10. Baza Demograficzna – Tablice predefiniowane – Wyniki badań bieżących; Stan i struktura ludności; Ludność według płci i miast. GUS, 2011, demografia.stat.gov.pl [dostęp 2011-03-10]. (pol.).
11. Por. Leon Kaczmarek (red. nauk. zeszytu), Witold Taszycki (red. nauk. wyd.): Urzędowe Nazwy miejscowości i obiektów fizjograficznych. 33. Powiat staszowski województwo kieleckie. Komisja ustalania nazw miejscowości i obiektów fizjograficznych (do użytku służbowego). Z: 33. Warszawa: Urząd Rady Ministrów. Biuro do Spraw Prezydiów Rad Nadzorczych, 1970, s. 65, 77-96.

Literatura

• Bielec Jan (red.), Szwałek Stanisława: Wykaz urzędowych nazw miejscowości w Polsce. Ministerstwo Administracji, Gospodarki Terenowej i Ochrony Środowiska. T. III: P - Ż. Warszawa: GUS, 1982. Brak numerów stron w książce
• Chlebowski Bronisław (red. naczelny), Walewski Władysław (red.): Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich. Według planu Filipa Sulimierskiego i z pomocą zgromadzonych przez niego materyałów. Nakładem Władysława Walewskiego. T. XI. Warszawa: Druk „WIEKU” Nowy-Świat Nr. 61, 1890. Brak numerów stron w książce
• Kaczmarek Leon (red. nauk. zeszytu), Taszycki Witold (red. nauk. wyd.): Urzędowe Nazwy miejscowości i obiektów fizjograficznych. 33. Powiat staszowski województwo kieleckie. Komisja ustalania nazw miejscowości i obiektów fizjograficznych (do użytku służbowego). Z: 33. Warszawa: Urząd Rady Ministrów. Biuro do Spraw Prezydiów Rad Nadzorczych, 1970. Brak numerów stron w książce
• Sulimierski Filip (red. naczelny), Chlebowski Bronisław (red.), Walewski Władysław (red.): Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich. Nakładem Władysława Walewskiego. T. VII. Warszawa: Druk „WIEKU” Nowy-Świat Nr. 61, 1886. Brak numerów stron w książce
• Sulimierski Filip (red. naczelny), Chlebowski Bronisław (red.): Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich. Nakładem Władysława Walewskiego do końca tomu X. Od tomu XI, z zasiłku Kasy pomocy dla osób pracujących na polu naukowem imienia D-ra Mianowskiego. T. XII. Warszawa: Druk „WIEKU” Nowy-Świat Nr. 61, 1892. Brak numerów stron w książce