Tarnów (gmina wiejska)

Tarnów

gmina wiejska
Siedziba Urzędu Gminy Tarnów. Ulica Krakowska.
Herb Flaga
Państwo	Polska
Województwo	małopolskie
Powiat	tarnowski
TERC	1216092
Siedziba	Tarnów
Wójt	Grzegorz Kozioł
Powierzchnia	82,7[1] km²
Populacja (31.12.2023) • liczba ludności	26 374[2]
• gęstość	319 osób/km²[1] os./km²
Nr kierunkowy	(+48) 14
Tablice rejestracyjne	KTA
Adres urzędu: ul. Krakowska 19 33-100 Tarnów
Szczegółowy podział administracyjny
Liczba sołectw 15[3] Liczba miejscowości 14[3]
Położenie na mapie województwa małopolskiego Tarnów
Położenie na mapie Polski Tarnów
50°01′N 20°59′E
Strona internetowa
Biuletyn Informacji Publicznej

Tarnów – gmina wiejska w województwie małopolskim, w powiecie tarnowskim. W latach 1975–1998 gmina położona była w województwie tarnowskim.

Do gminy wiejskiej Tarnów nie należy jej siedziba – miasto Tarnów, stanowiące oddzielną gminę miejską Tarnów.

Według danych z 31 grudnia 2023^[4] gminę zamieszkiwało 26 374 osób, tym samym była 3. najludniejszą gminą wiejską w województwie małopolskim^[5].

Historia

Przed wiekami, jak wynika z badań archeologicznych, prowadzonych m.in. przez archeologa z Tarnowca, Jerzego Okońskiego, teren obecnej gminy Tarnów, był miejscem pierwszego osadnictwa w tym rejonie. W Zawadzie odkryto największe w Polsce południowej wczesnośredniowieczne grodzisko, a w Tarnowcu miejsce, na którym pierwotnie znajdowała się osada Tarnów Mały. Z czasem, miasto Tarnów powstało na obecnie zajmowanym terenie. Z terenem gminy graniczy także średniowieczny zamek Leliwitów Tarnowskich, którego ruiny znajdują się na północnych zboczach Góry Św. Marcina. O bogatej historii tej ziemi świadczą jednak nie tylko liczne stanowiska archeologiczne, ale także wspaniałe zabytki, zaskakujące różnorodnością stylów, począwszy od gotyku, przez barok po klasycyzm, co szczególnie przejawia się w architekturze budowli sakralnych.

Zabytki

Zabytki gminy Tarnów

Kościół św. Marcina Biskupa w Zawadzie

Kościół Świętych Apostołów Piotra i Pawła w Porębie Radlnej

Kościół Matki Boskiej Nieustającej Pomocy w Woli Rzędzińskiej

Kościół Podwyższenia Krzyża Świętego w Zbylitowskiej Górze

Dwór w Zbylitowskiej Górze

Dwór w Radlnej

Dwór w Zgłobicach

Cmentarz wojenny nr 175 w Porębie Radlnej

Cmentarz wojenny nr 180 w Tarnowcu

Cmentarz wojenny nr 198 w Błoniu

Cmentarz wojenny nr 196 w Koszycach Małych

Las Buczyna w Zbylitowskiej Górze

Obiekty wpisane do rejestru zabytków województwa małopolskiego^[6]:

Zabytki sakralne

Kościół św. Marcina Biskupa w Zawadzie

Gotycki, drewniany kościół w Zawadzie, zbudowany w XV wieku, a następnie przebudowany w XVI wieku. Świątynia konstrukcji zrębowej, kryta gontem^[7]. We wnętrzu świątyni znajdują się m.in. barokowy ołtarz z 16-wiecznym obrazem przedstawiającym św. Marcina, późnogotyckie płaskorzeźby oraz krucyfiks z XVI wieku.

Kościół Świętych Apostołów Piotra i Pawła w Porębie Radlnej

Murowany z cegły, neogotycki i neoromański kościół w Porębie Radlnej, zbudowany w latach 1904–1905. Świątynia z trójnawową orientowaną bazyliką z transeptem oraz trójbocznie zamkniętym prezbiterium. Wnętrze urządzone jest głównie w stylu neogotyckim^[8].

Kościół Podwyższenia Krzyża Świętego w Zbylitowskiej Górze

Kościół w Zbylitowskiej Górze ufundowany przez Mikołaja Zbylitowskiego w 1464. Doszczętnie zniszczony podczas ostrzału w czasie I wojny światowej. Odbudowany w latach 1916–1922 z wykorzystaniem zachowanych murów prezbiterium, zakrystii i kaplicy. Najcenniejszym zabytkiem wyposażenia kościoła jest alabastrowa płyta nagrobna z XVI w., z leżącą postacią jednego ze Zbylitowskich. Przy kościele wolno stojąca, murowana dzwonnica z półkolistymi arkadami w wyższej kondygnacji^[9].

Dwory

Dwór w Zbylitowskiej Górze

W skład zespołu dworsko-parkowego w Zbylitowskiej Górze wchodzą dwór, oranżeria, oficyna oraz park. Murowany dwór w stylu klasycystycznym został wybudowany dla Franciszka Moszczeńskiego po roku 1830, później był siedzibą rodu Żabów^[10]. Obiekt parterowy, dwutraktowy z portykiem o sześciu filarach od frontu. Na zwieńczeniu widoczne są kartusze z herbami Nałęcz i Szreniawa.

Dwór w Zgłobicach

Dwór w Zgłobicach otoczony jest parkiem z aleją dojazdową obsadzoną kasztanami^[11]. Dwór w stylu klasycystycznym zbudowano w XIX wieku, jest to budynek murowany, parterowy, w części podpiwniczony. W skład zespołu dworsko-parkowego wchodzą też dwie oficyny z XIX wieku.

Cmentarze wojenne

Z okresu I wojny światowej

• cmentarz wojenny nr 175 w Porębie Radlnej
• cmentarz wojenny nr 180 w Tarnowcu
• cmentarz wojenny nr 196 w Koszycach Małych
• cmentarz wojenny nr 198 w Błoniu
• cmentarz wojenny nr 204 w Woli Rzędzińskiej
• cmentarz wojenny nr 205 w Jodłówce-Wałkach

Z okresu II wojny światowej

• cmentarz wojenny Buczyna – miejsce masowych egzekucji i pochówku ofiar zbrodni wojennej. Cmentarz znajduje się w lesie Buczyna w Zbylitowskiej Górze. W 1998 roku urządzono tu ścieżkę upamiętniającą tragiczne wydarzenia z czasów II wojny światowej^[12].

Plebania w Zbylitowskiej Górze

Budynek plebanii parafii w Zbylitowskiej Górze. Murowany dwukondygnacyjny budynek nakryty dwuspadowym dachem wzniesiony na przełomie XV i XVI wieku^[13]. Na początku XVIII wieku w budynku działał zbór braci polskich^[14].

Położenie geograficzne

Ukształtowanie terenu gminy jest bardzo zróżnicowane, gdyż jej południowa część znajduje się na obszarze Pogórza Karpackiego, natomiast część północna – na obszarze równinnej Kotliny Sandomierskiej. Granicą między tymi regionami geograficznymi są międzynarodowe trakty: droga nr 4 i równoległą do niej trakcja kolejowa, łączące wschodnią i zachodnią granice Polski^[15].

Struktura powierzchni

Według danych z roku 2002^[16] gmina Tarnów ma obszar 82,81 km², w tym:

• użytki rolne: 71%
• użytki leśne: 13%

Gmina stanowi 5,85% powierzchni powiatu.

Demografia

Płeć i gęstość zaludnienia

Dane z 31 grudnia 2017 roku^[17]

Opis	Ogółem		Mężczyźni		Kobiety
Jednostka	osób	%	osób	%	osób	%
Populacja	25 909	100	13 136	50,7	12 773	49,3
Gęstość zaludnienia [mieszk./km²]	311		158		153

Liczba ludności

• 1995 – 19 578
• 1996 – 19 734
• 1997 – 20 045
• 1998 – 20 298
• 1999 – 21 205
• 2000 – 21 403
• 2001 – 21 679
• 2002 – 21 914
• 2003 – 22 233
• 2004 – 22 676
• 2005 – 22 945
• 2006 – 23 180
• 2007 – 23 384
• 2008 – 23 492
• 2009 – 23 788
• 2010 – 24 070
• 2011 – 24 541
• 2012 – 24 844
• 2013 – 25 052
• 2014 – 25 254
• 2015 – 25 557
• 2016 – 25 709
• 2017 – 25 909
• 2018 – 26 028
• 2019 – 26 202
• 2020 – 26 224
• 2021 – 26 405
• 2022 – 26 359
• 2023 – 26 417 ^[18]

Wykres zmian liczby ludności

Piramida wieku mieszkańców gminy Tarnów w 2014 roku^[19]

Miejscowości i sołectwa

W gminie Tarnów znajduje się 14 miejscowości i 15 sołectw. Są to:

• Biała,
• Błonie,
• Jodłówka-Wałki,
• Koszyce Małe,
• Koszyce Wielkie,
• Łękawka,
• Nowodworze,
• Poręba Radlna,
• Radlna,
• Tarnowiec,
• Wola Rzędzińska (2 sołectwa),
• Zawada,
• Zbylitowska Góra,
• Zgłobice.

Do gminy Tarnów nie należy miasto Tarnów, stanowiące oddzielną gminę miejską Tarnów.

Sąsiednie gminy

Z gminą Tarnów sąsiadują następujące gminy:

• miasto Tarnów,
• Czarna,
• Lisia Góra,
• Pleśna,
• Skrzyszów,
• Tuchów,
• Wierzchosławice,
• Wojnicz,
• Żabno.

Transport publiczny

Na terenie gminy Tarnów kursuje 10 linii autobusowych. Do Białej kursuje linia nr 3 (miejska), a pozostałe są obsługiwane w ramach Gminnej Komunikacji Publicznej. System GKP na terenie gminy składa się z 9 linii autobusowych: T08, T10, T13, T22, T24, T25, T27, T29 oraz T39.

Przypisy

1. Gmina Tarnów w liczbach [online], Polska w liczbach [dostęp 2017-11-27] , liczba ludności na podstawie danych GUS.
2. Ludność. Stan i struktura ludności oraz ruch naturalny w przekroju terytorialnym. Stan w dniu 31.12.2019. GUS, 2020. [dostęp 2020-10-17]. Brak numerów stron w książce
3. Urząd statystyczny w Krakowie
4. Gmina Tarnów (małopolskie) » mapy, GUS, nieruchomości, noclegi, szkoły, regon, kody pocztowe, wypadki drogowe, bezrobocie, wynagrodzenie, zarobki, tabele, edukacja, demografia, przedszkola [online], Polska w liczbach [dostęp 2024-06-26]  (pol.).
5. Lista gmin w Polsce (spis gmin, mapa gmin, liczba ludności, wyszukiwarka, gminy miejskie, wiejskie i miejsko-wiejskie) [online], Polska w liczbach [dostęp 2024-06-26]  (pol.).
6. Wykaz obiektów wpisanych do rejestru zabytków nieruchomych województwa małopolskiego z uwzględnieniem podziału na powiaty i gminy [online], Wojewódzki Urząd Ochrony Zabytków w Krakowie .
7. MarekM. Sztorc MarekM., Zawada, kościół św. Marcina [online], www.tarnowskiekoscioly.net [dostęp 2017-09-09]  (pol.).
8. MarekM. Sztorc MarekM., Poręba Radlna, kościół śś. Piotra i Pawła [online], tarnowskiekoscioly.net [dostęp 2017-09-09]  (pol.).
9. MarekM. Sztorc MarekM., Zbylitowska Góra, kościół Podwyższenia Krzyża Świętego [online], tarnowskiekoscioly.net [dostęp 2017-09-09]  (pol.).
10. Zbylitowska Góra – dwór Żabów [online], eksploratorzy.com.pl [dostęp 2017-09-09]  (pol.).
11. Historia Dworu w Zgłobicach, „Hotel Dwór Prezydencki w Zgłobicach” [dostęp 2017-09-09]  (pol.).
12. Las Buczyna – miejsce egzekucji i pochówku ofiar Zagłady [online], www.sztetl.org.pl [dostęp 2017-09-09]  (pol.).
13. Ciąg dalszy dobrych informacji - odnowa zabytków za rządowe pieniądze [online], www.gmina.tarnow.pl [dostęp 2024-01-12] .
14. MarekM. Kołdras MarekM., Góra Zbylitowskich i Żabów [online], 6 grudnia 2023 [dostęp 2024-01-12]  (pol.).
15. http://www.gmina.tarnow.pl/sesje/2008/strategia_2008-15.pdf.
16. Portal Regionalny i Samorządowy REGIOset. regioset.pl. [dostęp 2010-09-14]. (pol.).
17. Gmina Tarnów w liczbach [online], Polska w liczbach [dostęp 2019-12-13] , liczba ludności na podstawie danych GUS.
18. Gmina Tarnów w liczbach, - Polska w liczbach [dostęp 2019-04-07 liczba ludności na podstawie danych GUS.
19. Gmina Tarnów w liczbach [online], Polska w liczbach [dostęp 2016-03-15] , liczba ludności na podstawie danych GUS.