Dwór w Zgłobicach

Dwór w Zgłobicach

nr rej. A-421 z 1.03.1974[1].
Dwór Prezydencki w Zgłobicach
Państwo	Polska
Województwo	małopolskie
Miejscowość	Zgłobice
Adres	Dworska 1, 33-113 Zgłobice
Typ budynku	Dwór
Styl architektoniczny	Eklektyzm
Kondygnacje	2
Rozpoczęcie budowy	II poł XIX wieku
Ważniejsze przebudowy	2010-2014
Pierwszy właściciel	Aleksandra Lanckorońska
Kolejni właściciele	Jan Zborowski, Zofia Turnau i Adam Marszałkowicz
Położenie na mapie gminy wiejskiej Tarnów Dwór w Zgłobicach
Położenie na mapie Polski Dwór w Zgłobicach
Położenie na mapie województwa małopolskiego Dwór w Zgłobicach
Położenie na mapie powiatu tarnowskiego Dwór w Zgłobicach
49°58′29″N 20°54′09″E
Strona internetowa

Dwór w Zgłobicach (Dwór Prezydencki) – XIX-wieczny dwór szlachecki, znajdujący się w miejscowości Zgłobice, w gminie Tarnów w powiecie tarnowskim województwa małopolskiego.

Historia dworu

Dwór zniszczony przez pocisk moździerzowy 10. 05. 1915

Dwór zlokalizowany jest na wywyższeniu rozległej skarpy nad rzeką Dunajec. W miejscu historycznie związanym z lokalizacją dawnego grodziska i zamku z XIV wieku^[2]. W XIX w. zgłobicki majątek należał do hrabiny Aleksandry Lanckrońskiej i jest prawdopodobne, iż istniejący dwór ona właśnie zbudowała, a przebudowali nieco później Turnauowie^[3]. Na planie katastralnym z 1848 r. był już zaznaczony zespół dworsko-parkowy pochodzący z pierwszej połowy XIX wieku. W drugiej połowie XIX wieku na miejscu drewnianego wzniesiono murowany dwór i zasadzono nowe drzewa (aleję kasztanową). Wprowadzono też niewielkie zmiany w rozplanowaniu parku. W 1886 r. właścicielem Zgłobic był hrabia Jan Zborowski, którego żoną od 1896 r. była Helena Zborowska, pisarka powieści historycznych i młodzieżowych, z których kilka powstało właśnie w Zgłobicach.

Po rodzinie Zborowskich właścicielami posiadłości byli Turnauowie^[3]. W trakcie I wojny światowej dwór, który pierwotnie był budynkiem dwukondygnacyjnym w wyniku bombardowania stracił dach. Podczas odbudowy nie odtworzono w pełni funkcji poddasza^[4].

Dwór w latach 30. XX wieku

Okres międzywojenny i II wojna światowa

Jerzy Adam Marszałkowicz z wizytą w dawnym domu rodzinnym 2018 r.

W 1922 r. Zofia Turnau dostała Zgłobice od swojego ojca Jerzego Turnaua, założyciela uczelni Wyższe Kursy Ziemiańskie we Lwowie. W 1924 r. Zofia Turnau wyszła za Adama Marszałkowicza, z którym zarządzała majątkiem Zgłobice aż do 1945 r. W domu mieszkały także ich dzieci: Teresa, Andrzej, Helena, Jan, Maria, Jerzy i Anna oraz wielu gości. W tamtych czasach dwór stale gościł kogoś z bliższej lub dalszej rodziny oraz przyjaciół. Odwiedziny trwały zwykle minimum kilka dni. Goście najczęściej mieszkali w willi na wzgórzu. Dwór był typowym podmiejskim majątkiem, który utrzymywał się z działalności rolniczej. Niemal codziennie wozy zawoziły płody rolne na tarnowski rynek.

Adam Marszałkowicz z Brzezia, herbu Zadora był w latach 1933–1934 pierwszym prezydentem Tarnowa^[5]. Z uwagi na ten fakt dwór nosi obecną nazwę „Dwór Prezydencki”.

Tu także urodził się i wychował Jerzy Adam Marszałkowicz – syn Zofii Turnau i Adama Marszałkowicza, polski duchowny katolicki^[6] i założyciel Towarzystwa Pomocy im. Św. Brata Alberta, które pomaga ubogim i bezdomnym.

W czasie II wojny światowej w piwnicy wilii na wzgórzu obok dworu została uruchomiona produkcja granatów ręcznych tzw. Sidolówek na użytek AK, prowadzona przez Jana Dębskiego, działacza Stronnictwa Ludowego „Piast”, posła i wicemarszałka Sejmu RP, ukrywanego przed okupantem w Zgłobicach. O skali produkcji świadczy fakt, że materiały do produkcji przywożone były ciężarówkami, a ich rozprowadzaniem zajmował się cały zespół ludzi^[3][7]. Produkcja odbywała się w pełnej konspiracji. „Linia produkcyjna” w willi była ukrywana pod suszącymi się liśćmi tytoniu, który był uprawiany specjalnie po to, aby jego dużymi i intensywnie pachnącymi liśćmi maskować fabryczkę granatów. W czasie produkcji syn Adama Marszałkowicza – Andrzej stał na czatach, aby informować o ewentualnych nieproszonych gościach. Jedną z form wywożenia granatów z dworu było ich ukrywanie na dnie baniek wypełnionych mlekiem.

Już po wojnie Adam Marszałkowicz opowiadał, jak to Niemcy zatrzymali go kiedyś wiozącego na rowerze kosz z granatami przykrytymi jabłkami. Zapytali go, co wiezie, zostali poczęstowani jabłkami, po czym z granatami pojechał dalej.

Okres powojenny i czasy współczesne

Recepcja Hotelu

Z lotu ptaka

Działalność Adama Marszałkowicza i jego rodziny (w wytwórni pracowały też najstarsze dzieci Zofii i Adama Marszałkowiczów), a w szczególności pełniona przez niego funkcja Powiatowego Delegata Rządu Londyńskiego z ramienia AK stały się przyczyną bezprawnego przejęcia na cele reformy rolnej majątku Zgłobice. Zgłobice zabrano 23 lutego 1945 r, ale Zofia Marszałkowicz złożyła odwołanie, w którym wykazała, że majątek Zgłobice nie przekraczał 50 ha. Majątek został zmierzony przez mierniczego powiatowego i 4 maja 1945 r. Prezes Wojewódzkiego Urzędu Ziemskiego w Krakowie zawiadomił Zofię Marszałkowicz, że nieruchomość nie podpada pod działanie przepisów art. 2, ust.1 pkt e Dekretu PKWN. 1 sierpnia 1945 r. Zgłobice zostały zwrócone prawowitej właścicielce, a nowi nabywcy rozparcelowanych gruntów zwrócili dobrowolnie dokumenty nadania ziemi. Później jeszcze kilkakrotnie majątek zabierano i oddawano. Formalne upaństwowienie nastąpiło aktem w 1959 r^[2]. W dworku po wojnie mieściła się szkoła podstawowa, a później Ośrodek Doradztwa Rolniczego^[8][3]. W 1974 r. dwór z założeniem parkowym oraz dwoma oficynami został wpisany jest do rejestru zabytków. W latach 1976–1978 budynek przeszedł kapitalny remont^[9].

W 1991 r. zapadła decyzja o zwrocie majątku prawowitej właścicielce^[10]. Reprywatyzacja stała się przyczyną długoletniego sporu prawnego między Gminą Tarnów a rodziną Marszałkowiczów. Opuszczony dwór został rozszabrowany i zdewastowany^[11]. Ostateczną decyzję o zwrocie majątku Zgłobice Ministerstwo Rolnictwa wydało 10 kwietnia 2007 r. Trzy lata później dwór wraz z parkiem nabył Tadeusz Rzońca – tarnowski biznesmen, właściciel rodzinnej sieci hoteli i restauracji „Cristal Park”. Generalny remont zakończony został w 2014 r. W obiekcie, nazwanym dla upamiętnienia Adama Marszałkowicza „Dworem Prezydenckim”, prowadzona jest działalność w branży hotelarsko-gastronomicznej.

Przypisy

1. Wykaz obiektów wpisanych do Rejestru Zabytków Nieruchomych Województwa Małopolskiego z uwzględnieniem podziału na powiaty i gminy [online], wuoz.malopolska.pl [dostęp 2024-01-01] .
2. Zabytek.pl [online], zabytek.pl [dostęp 2023-01-04]  (pol.).
3. Historia Dworu [online], Hotel Dwór Prezydencki w Zgłobicach [dostęp 2022-12-14]  (pol.).
4. Zgłobice [online], Polskie Zabytki [dostęp 2022-12-16] .
5. Adam Marszałkowicz [online], Tarnów [dostęp 2022-12-21]  (pol.).
6. Koło Bielickie TPBA – Życiorys [online], www.albertbielice.org.pl [dostęp 2022-12-15] .
7. Zgłobice [online], Polskie Zabytki [dostęp 2022-12-16] .
8. Zabytek.pl [online], zabytek.pl [dostęp 2022-12-16]  (pol.).
9. Zabytek.pl [online], zabytek.pl [dostęp 2023-01-07]  (pol.).
10. Protokół ze wspólnego posiedzenia Komisji Stałych Rady Gminy Tarnów w dniu 29 sierpnia 2013.
11. 6 kadencja, 63 posiedzenie, 1 dzień – Poseł Józef Rojek (wypowiedź niewygłoszona) [online], orka2.sejm.gov.pl [dostęp 2022-12-28] .