Share to: share facebook share twitter share wa share telegram print page

Tango (dramat)

Tango
Autor

Sławomir Mrożek

Typ utworu

dramat

Wydanie oryginalne
Miejsce wydania

Kraków

Język

polski

Data wydania

1973

Wydawca

Wydawnictwo Literackie

Cytaty w Wikicytatach

Tango – dramat Sławomira Mrożka, opublikowany po raz pierwszy w 11. numerze „Dialogu” w roku 1964. Po raz pierwszy wystawiony w 1965 w Bydgoszczy. Wydany w 1973 w 2. tomie Utworów scenicznych[1].

Okoliczności powstania i publikacja

3 czerwca 1963 r. Mrożek opuścił Polskę i udał się do Włoch[2] (oficjalnie był to wyjazd wakacyjny, jednak dramaturg planował to jako próbę emigracji lub emigrację – i tym wyjazd stał się w istocie)[3]. Tango było pierwszą sztuką, jaką napisał po opuszczeniu kraju[4].

Premiera sceniczna utworu odbyła się w 1965 r., niemal jednocześnie w trzech miastach – w Belgradzie, Bydgoszczy i Warszawie[5].

Fabuła

Bohaterem sztuki jest Artur, syn awangardowego artysty Stomila i Eleonory. Rodzice burzyli się przeciwko tradycji, szokowali i burzyli stary porządek. Artur dorasta więc w świecie pozbawionym ładu, hierarchii i moralnego porządku. On sam nie ma więc możliwości buntowania się przeciwko konwencji i uzyskania w ten sposób dojrzałości.

Aby nadać rzeczom znaczenie, postanawia posłużyć się tragedią. W tym celu namawia Stomila, aby zabił kochanka swojej żony, Edka. Tragedia jednak zmienia się w farsę – Stomil co prawda wchodzi z pistoletem do pokoju, w którym jest Edek, jednak zamiast zabójstwa, odbywa się w nim przyjazna gra w karty, w której biorą udział również niedoszła ofiara i niedoszły morderca.

Artur postanawia więc narzucić wszystkim tradycyjne role rodzinne, za pomocą tradycyjnej ceremonii ślubnej. Postanawia ożenić się ze swoją kuzynką Alą, odgrywając przy tym wszelkie tradycje – oświadczyn, błogosławieństwa, orszaku ślubnego itp. Zmuszona przez Artura, Ala przystaje na oświadczyny. Jednak do małżeństwa nie dochodzi – Artur dochodzi do wniosku, że rodzina nie może być ośrodkiem, wokół którego odbudowany zostanie tradycyjny ład. Postanawia ośrodkiem takim uczynić przemoc i terror. W tym celu sięga po pomoc grubiańskiego, prymitywnego Edka. Kiedy jednak odkrywa, że Edek jest kochankiem Ali, rzuca się na niego i w starciu z nim ginie. Edek przejmuje jego rolę i plan wprowadzenia porządku za pomocą terroru i siły. Miejsce Artura, intelektualisty-idealisty zajmuje Edek, uosobienie prostackiej siły i to on wprowadza porządek w świecie. Kończy dramat, tańcząc z Eugeniuszem tango La cumparsita[6][7].

Bohaterowie dramatu

  • Artur – syn Eleonory i Stomila
  • Ala – kuzynka i narzeczona Artura
  • Edek – czyli „partner z wąsikiem”, kochanek Eleonory, stały bywalec w domu Stomilów
  • Eugeniusz – wuj Artura i brat Eugenii
  • Eugenia – babcia Artura
  • Eleonora – matka Artura
  • Stomil – ojciec Artura

Interpretacje

Według Haliny Stephan ukazany w Tangu humorystyczny konflikt pokoleń, w którym młode pokolenie staje w obronie tradycji, a starsze – po stronie buntu, służy pokazaniu zjawisk zachodzących we współczesnej kulturze, w której dochodzi do erozji wartości. Zjawisko to rozpoczęło się od międzywojennych ruchów awangardowych, a wzmocnione zostało przez II wojnę światową i późniejsze przemiany społeczne. Przypominająca śmietnik przestrzeń mieszkania, zagracona przedmiotami z przeszłości (katafalk, suknia ślubna) reprezentuje chaos pozostawiony przez ruchy awangardowe (reprezentowane w utworze przez Stomila), które skupione były na destrukcji i wolności i nie pozostawiły następnemu pokoleniu niczego poza chaosem ideowym. Walka pomiędzy zwolennikami powrotu dawnego stanu rzeczy i odzyskania porządku (reprezentowanymi przez Artura), a jego burzycielami (Stomil), kończy się zwycięstwem opartej na prymitywnej sile dyktatury, reprezentowanej przez Edka. Bowiem przemoc jest jednym, co może powstrzymać rozchwianie świata pozbawionego wartości i hierarchii[8][9].

Stephan wskazuje także, że możliwym, choć rzadko wykorzystywanym w konkretnych realizacjach, sposobem odczytania Tanga, jest potraktowanie go jako sztuki o seksie, zazdrości i o traktowaniu kobiet. Badaczka zwraca uwagę, że Artur uzasadnia swoje działania motywami wywiedzionymi z intelektu, ale w rzeczywistości punkty zwrotne powiązane są z motywacjami erotycznymi – to niewierność Ali pcha go do przegranej konfrontacji z Edkiem, a romans matki z lokajem rodziny powoduje, że nasila kontrolę nad rodziną. Stephan wskazuje, że Ala zdradza Artura celowo, aby załamać jego plany, ponieważ jest przez niego traktowana instrumentalnie, pchana w niechciany ślub i poświęcenie dla idei[10].

Badaczka przywołuje też interpretację Tanga w kontekście biografii duchowej Mrożka – Artur reprezentowałby w niej tęsknotę dramaturga za światem opartym na porządku i wartościach. Jednak taka tęsknota grozi autorowi stagnacją, Mrożek musi więc zabić Artura w sztuce i Artura w sobie[11].

Według Krzysztofa Wolińskiego Tango jest dramatem o rozpadzie etosu mieszczańskiego, na którym to etosie opierał się ład i bezpieczeństwo kultury Zachodu[9].

Z kolei Martin Esslin czyta dramat Mrożka jako opowieść o dynamice rewolucji, która zaczyna się jako ruch burzycielski, pod którego naporem zniszczeniu ulega tradycyjny ład, następnie jednak traci motywację idealistyczną i przechodzi w konformizm, a w końcu – prymitywną walkę o władzę i korupcję[12].

Według Anny Krajewskiej, Tango można czytać w kontekście lęku przed ideą czy władzą brutalnie narzuconą[13]. Ale badaczka proponuje też inne odczytanie – tango wyraża tęsknotę za indywidualizmem, za światem, w którym nie trzeba opowiadać się albo za tradycją, albo za awangardą, ani za zrównującym wszystko chaosem, ani sztywną formą. Sztuka może być wyrazem osobistej ekspresji i nie musi się ani niczemu sprzeciwiać, ani niczego negować[14]. Z kolei Dariusz Piotr Klimczak, w książce Tango śmierci. Sławomira Mrożka rzeczy ostateczne, proponuje wpisać sztukę w uniwersalny kod Absurdystycznego Misterium Mortis, dowodząc, iż jest to współczesny moralitet, a tango to rodzaj absurdalnego danse macabre – tańca śmierci[15].

Tango wobec tradycji literackiej

Tango stanowi parodię dramatu rodzinnego – podejmuje temat walki pokoleń, buntu młodego człowieka przeciwko rodzinie, ale schemat ten jest odwrócony – u Mrożka to młodsze pokolenie upomina się o tradycję i konserwatywne wartości, a pokolenie rodziców reprezentuje awangardę i burzenie ustalonych porządków[16]. Z kolei stosunek rodziny Stomila, reprezentującej lewicującą inteligencję, do reprezentującego lud Edka, są parodią chłopomanii z Wesela Stanisława Wyspiańskiego. Podobnie jednak jak w dramacie Wyspiańskiego, ogarnięta chłopomanią inteligencja nie rozumie innej warstwy społecznej, lekceważy jej inność i widzi ją zgodnie ze swoimi idealistycznymi wyobrażeniami[17].

Tango jest groteskową tragikomedią – wypowiedzi postaci są nieadekwatne do sytuacji (zbyt poważne do komicznej sytuacji lub zbyt komiczne w sytuacji poważnej), świat przedstawiony jest na opak, styl wysoki i niski zderzają się ze sobą[18].

Utwór Mrożka (jak i wiele innych tego autora) jest zaliczany do teatru absurdu (choć sam Mrożek odżegnywał się od tego pojęcia, wskazując, że jego sztuce jest znacznie bliżej do realizmu)[19].

Wybrane adaptacje

Odbiór

Tango jest najsłynniejszym utworem Sławomira Mrożka[20] i jego najczęściej wystawianą (również poza Polską) sztuką[29]. W roku premiery odniósł sukces sceniczny, w Teatrze Współczesnym Tango w reżyserii Erwina Axera od 7 lipca 1965 r. zagrano 350 razy (zawsze z pełną widownią). Podobny sukces odniosło w Krakowie (Teatr Kameralny, reż. Jerzy Jarocki, premiera 17 grudnia 1965), gdzie grano je ponad 200 razy, a przedstawieniom towarzyszyły entuzjastyczne reakcje publiczności[20]. Sztukę zdjęto ze scen polskich w 1968 r., po tym, jak cenzura zakazała jej wystawiania – była to reakcja na opublikowany przez Mrożka list w Le Monde i Kulturze, w którym to liście pisarz wypowiedział się przeciwko interwencji wojsk polskich w Czechosłowacji[2][30].

Utwór został przetłumaczony na języki obce: włoski, angielski, węgierski, japoński, francuski, norweski, fiński, szwedzki, portugalski, rumuński, grecki, słoweński, czeski, słowacki, duński, estoński, rosyjski, niemiecki, hiszpański i esperanto[1]. Powodzeniem cieszyły się adaptacje sceniczne za granicą – Erwin Axer grał swoją wersję Tanga dla publiczności w Düsseldorfie, gdzie odbyło się ponad 200 przedstawień, a także m.in. na Berlińskim Festiwalu Teatralnym i Festiwalu Teatralnym we Florencji. Sukcesem sztuka była także w Nowym Jorku, gdzie przedstawienie w reżyserii Heinza Engelsa grano Tango przez 2 lata, a także w Helsinkach, Genui, Hajfie i Londynie (grane przez Royal Shakespeare Company w 1966 r.). Popularność zagraniczna utrzymywała się również w latach 90. XX wieku – w pierwszej połowie tamtej dekady prawa do wystawienia Tanga udzielono 24 teatrom poza Polską[5].

W 1970 r. Tango zostało przez hiszpańskich krytyków nagrodzone nagrodą za najlepszą sztukę zagranicznego autora[2]. W 1972 otrzymało natomiast Austriacką Państwową Nagrodę Literacką[31].

Przypisy

  1. ↑ a b Literatura polska XX wieku. Przewodnik encyklopedyczny, wyd. 1, popr., t. 2, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2003, s. 216, ISBN 83-01-13027-X, OCLC 174651174.
  2. ↑ a b c Stephan 1996 ↓, s. 10.
  3. ↑ Stephan 1996 ↓, s. 138.
  4. ↑ Stephan 1996 ↓, s. 130.
  5. ↑ a b Halina Stephan, Mrożek, wyd. 1, Kraków: Wydawnictwo Literackie, 1996, s. 137, ISBN 83-08-02650-8 [dostęp 2018-11-26].
  6. ↑ Stephan 1996 ↓, s. 131–133.
  7. ↑ Krajewska 1996 ↓, s. 90–92.
  8. ↑ Stephan 1996 ↓, s. 131.
  9. ↑ a b Halina Stephan, Mrożek, wyd. 1, Kraków: Wydawnictwo Literackie, 1996, s. 135, ISBN 83-08-02650-8.
  10. ↑ Halina Stephan, Mrożek, wyd. 1, Kraków: Wydawnictwo Literackie, 1996, s. 133–134, ISBN 83-08-02650-8 [dostęp 2018-11-26].
  11. ↑ Halina Stephan, Mrożek, wyd. 1, Kraków: Wydawnictwo Literackie, 1996, s. 136, ISBN 83-08-02650-8 [dostęp 2018-11-26].
  12. ↑ Martin Esslin, Mrożek, Beckett i teatr absurdu, NaGłos 1991 nr 3. Cyt za: Anna Krajewska, Dramat i teatr absurdu w Polsce, Poznań: Wydawnictwo Naukowe UAM, 1996, s. 89, ISBN 83-232-0794-1.
  13. ↑ Anna Krajewska, Dramat i teatr absurdu w Polsce, Poznań: Wydawnictwo Naukowe UAM, 1996, s. 94, ISBN 83-232-0794-1.
  14. ↑ Anna Krajewska, Dramat i teatr absurdu w Polsce, Poznań: Wydawnictwo Naukowe UAM, 1996, s. 94–95, ISBN 83-232-0794-1.
  15. ↑ Klimczak, Dariusz Piotr, 1973-, Tango śmierci: Sławomira Mrożka rzeczy ostateczne, wyd. 1, Warszawa, ISBN 978-83-61714-32-3, OCLC 721447774 [dostęp 2020-04-02].
  16. ↑ Ewa Wiegandtowa, To tylko Edek, [w:] Bożena. Chrząstowska, Literatura współczesna „źle obecna” w szkole. Antologia tekstów literackich i pomocniczych dla klas maturalnych, Wrocław: Zakład Narod. im. Ossolińskich, 1990, s. 317, ISBN 83-04-03698-3, OCLC 25016615 [dostęp 2018-11-28].
  17. ↑ Ewa Wiegandtowa, To tylko Edek, [w:] Bożena. Chrząstowska, Literatura współczesna „źle obecna” w szkole. Antologia tekstów literackich i pomocniczych dla klas maturalnych, Wrocław: Zakład Narod. im. Ossolińskich, 1990, s. 318, ISBN 83-04-03698-3, OCLC 25016615 [dostęp 2018-11-28].
  18. ↑ Ewa Wiegandtowa, To tylko Edek, [w:] Bożena. Chrząstowska, Literatura współczesna „źle obecna” w szkole. Antologia tekstów literackich i pomocniczych dla klas maturalnych, Wrocław: Zakład Narod. im. Ossolińskich, 1990, s. 319, ISBN 83-04-03698-3, OCLC 25016615 [dostęp 2018-11-28].
  19. ↑ Anna Krajewska, Dramat i teatr absurdu w Polsce, Poznań: Wydawnictwo Naukowe UAM, 1996, s. 30, ISBN 83-232-0794-1.
  20. ↑ a b c d Krajewska 1996 ↓, s. 87.
  21. ↑ Tymon Terlecki. Teatr–Feniks. „Kochany kłamca” w Londynie. „Wiadomości”. Nr 41 (1019), s. 5, 10 października 1965. 
  22. ↑ Ogłoszenie. „Wiadomości”. Nr 49 (1027), s. 5, 5 grudnia 1965. 
  23. ↑ Fascynujące przedstawienie fascynującej sztuki. „Tango” Sławomira Mrożka w Teatrze Polskim w Londynie. „Wiadomości”. Nr 51/52 (1029/1030), s. 17, 19–26 grudnia 1965. 
  24. ↑ Pawlak 2004 ↓, s. 375.
  25. ↑ a b Tango, Maciej Englert (reż.) [dostęp 2018-11-21] (pol.).
  26. ↑ Tango, Jerzy Jarocki (reż.), Dziennik Teatralny [dostęp 2018-11-21].
  27. ↑ Tango, Mateusz Przyłęcki (reż.), Dziennik Teatralny [dostęp 2018-11-21].
  28. ↑ Tango, Piotr Ratajczak (reż.), Dziennik Teatralny [dostęp 2018-11-21].
  29. ↑ Stephan 1996 ↓, s. 136.
  30. ↑ Krajewska 1996 ↓, s. 88.
  31. ↑ Staatspreis für Europäische Literatur – Kunst und Kultur im Bundeskanzleramt Österreich [online], www.kunstkultur.bka.gv.at [dostęp 2018-11-22] [zarchiwizowane z adresu 2019-03-30] (niem.).

Bibliografia

  • Anna Krajewska, Dramat i teatr absurdu w Polsce, Poznań: Wydawnictwo Naukowe UAM, 1996, ISBN 83-232-0794-1.
  • Grażyna Pawlak, Literatura polska w Teatrze Telewizji w latach 1953–1993, Warszawa: Wydawnictwo Instytutu Badań Literackich PAN, 2004.
  • Halina Stephan, Mrożek, wyd. 1, Kraków: Wydawnictwo Literackie, 1996, ISBN 83-08-02650-8.
  • Literatura polska XX wieku. Przewodnik encyklopedyczny, wyd. 1, popr., t. 2, Warszawa: PWN, 2003, ISBN 83-01-13027-X, OCLC 174651174.
Kembali kehalaman sebelumnya