Teatr absurdu – nowatorski[według kogo?] nurt w dramacie współczesnym, zapoczątkowany w latach 80. XIX wieku we Francji, mający swój renesans w latach 1950-1965, potem odżywający i przekształcany w kolejnych pokoleniach pisarzy. Charakterystyczną cechą teatru absurdu jest widzenie świata polegające na godzeniu sprzeczności. W teatrze absurdu zostają odwrócone tradycyjne role przypisane tragizmowi i komizmowi – tragizm staje się nośnikiem treści komicznych, a komizm – tragicznych. Równocześnie zostaje zakwestionowane jedno ontologiczne rozstrzygnięcie świata. Głównymi tematami w dramacie absurdu jest niepewność prawdziwości wszystkiego, co otacza współczesnego człowieka; to tragiczny bohater komicznej gry pozorów istnienia.
Działania człowieka w świecie pozbawionym metafizycznego sensu naznaczone są chaosem, a społeczna rzeczywistość bywa często zakłamana przez język i politykę totalitarnego państwa. Co prawda wizja przypadkowego istnienia człowieka w świecie zawierała się w np. tragediach greckich, ale tam odnosiła się do uznanego metafizycznego porządku, natomiast teatr absurdu neguje istnienie takiego porządku. Absurd w tym znaczeniu można traktować nie tylko jako pojęcie estetyczne, ale także jako wyraz pewnej metafizycznej refleksji wobec świata[1].
W dramatach absurdystów silnie eksponowana jest sztuczność, teatralność; często pojawiają się motywy masek, luster i snu. Postacie dramatu często zestawione są w parach, np. kat – ofiara, gruby – chudy itp., lub też w układach trójkowych, np. dwóch na jednego. Wprowadzany jest także motyw sobowtórów. Absurdyści korzystają chętnie z tradycyjnych motywów farsowych, np. poślizgnięcie się na skórce od banana (WdowyMrożka).
Historia pojęcia „Teatr absurdu”
Pojęcie absurd oznacza w muzyce brak harmonii w logicznej i racjonalnej kompozycji dzieła, natomiast w logice odnosi się do twierdzenia reductio ad absurdum (p∧~p). W myśli filozoficznej słowo absurd pojawiło się po raz pierwszy u Sørena Kierkegaarda (Bojaźń i drżenie – sytuacja biblijnego Abrahama), następnie zostało rozwinięte przez egzystencjalistów (relacja między człowiekiem a światem).
Określenie „teatr absurdu” wyparło wcześniejsze, funkcjonujące wśród krytyków terminy, takie jak: antydramat, czarna literatura, awangarda paryska lat pięćdziesiątych, nowy teatr, teatr logik modalnych, dramat kreacyjny, teatr szyderczy.
Teatr absurdu w Polsce
W Polsce historia teatru absurdu jest chronologicznie dwuznaczna: premiera teatralna Iwony, księżniczki BurgundaWitolda Gombrowicza była bowiem zaplanowana na wrzesień 1939 roku, i gdyby doszła do skutku, to prawdopodobnie zostałaby uznana przez późniejszych krytyków i historyków literatury oraz teatru za pierwszą na świecie sztukę mieszczącą się w ramach pojęcia teatr absurdu. Po II wojnie światowej, w latach pięćdziesiątych polski teatr absurdu nie mógł się rozwijać, ponieważ w tamtym czasie w Polsce Ludowej obowiązywała już wyłącznie doktryna realizmu socjalistycznego.