Miron Białoszewski

Miron Białoszewski

Miron Białoszewski (1960)
Data i miejsce urodzenia	30 czerwca 1922 Warszawa
Data i miejsce śmierci	17 czerwca 1983 Warszawa
Narodowość	polska
Dziedzina sztuki	literatura piękna
Epoka	literatura współczesna
Ważne dzieła
Pamiętnik z powstania warszawskiego

Miron Białoszewski (pierwszy z lewej w dolnym rzędzie) ze Stanisławem Swenem Czachorowskim i kolegami w czasie okupacji (1942)

Poeta w kwietniu 1983

Tablica pamiątkowa z popiersiem poety dłuta Wiktora Gajdy na ścianie domu przy ul. Tarczyńskiej 11 w Warszawie, w którym działał Teatr na Tarczyńskiej

Tablica MSI Dreptak Mirona Białoszewskiego na bocznej ścianie budynku przy placu Dąbrowskiego 7, w którym w latach 1958–1975 mieszkał poeta

Miroławka na placu Dąbrowskiego

Blok przy ul. Lizbońskiej 2, w którym w mieszkaniu nr 62 w ostatnich latach życia mieszkał Miron Białoszewski. Fragment Chamowa

Grób Mirona Białoszewskiego na cmentarzu Powązkowskim

Miron Białoszewski (ur. 30 czerwca 1922 w Warszawie, zm. 17 czerwca 1983 tamże)^[1] – polski poeta, prozaik, dramatopisarz i aktor teatralny.

Życiorys

Urodził się i dorastał w Warszawie w kamienicy przy ul. Leszno 99^[2]. Był jedynym synem urzędnika pocztowego Zenona Białoszewskiego (1900–1979) i Kazimiery z Perskich (1901–1980)^[3][4].

W okresie okupacji niemieckiej złożył egzamin dojrzałości na tajnych kompletach w IV Państwowym Gimnazjum Męskim im. Adama Mickiewicza^[5]. Rozpoczął studia polonistyczne na (również tajnym) Uniwersytecie Warszawskim, których jednak nie ukończył.

W 1942 wraz z matką wprowadził się do mieszkania w oficynie kamienicy przy ul. Chłodnej 40, o które wystarał się jego ojciec po wyłączeniu z warszawskiego getta w grudniu 1941 terenu na zachód od ul. Żelaznej^[6][7][8]. W czasie okupacji prowadził w latach 1942–1944 razem ze Stanisławem Swenem Czachorowskim konspiracyjny Teatr Swena.

Powstanie warszawskie przeżył wśród ludności cywilnej^[9]. W czasie godziny „W” 1 sierpnia 1944 znajdował się na ul. Chłodnej, skąd po kilku dniach wraz z ludnością uciekającą przed Niemcami atakującymi od strony Woli znalazł się na Starym Mieście. Krótko przed kapitulacją tej dzielnicy przeszedł kanałami z placu Krasińskich na ul. Warecką, a później do Śródmieścia Południowego. Po kapitulacji powstania trafił do obozu w Pruszkowie, skąd wraz z ojcem został wywieziony do obozu tymczasowego w Lamsdorf (obecnie Łambinowice)^[10]. Tam zgłosili się do budowy gazowni w Opolu, skąd uciekli do Częstochowy i wrócili do Warszawy w lutym 1945^[11].

W 1945 wraz z rodziną został zakwaterowany w kamienicy przy ul. Poznańskiej 37, w mieszkaniu nr 5^[12] (po rozwodzie rodziców mieszkał tam sam, z sublokatorem odgrodzonym drewnianą ścianką, do 1958)^[13]. Podjął pracę na Poczcie Głównej (przy ul. Nowogrodzkiej). Następnie pracował jako dziennikarz kolejno w: „Kurierze Codziennym”, „Wieczorze Warszawy” i „Świecie Młodych”^[14]. W „Świecie Młodych“ współpracował z Wandą Chotomską, wspólnie pisane teksty podpisywali pseudonimem Wanda Miron^[15]. W 1947 w dwutygodniku „Warszawa“ opublikował wiersz Chrystus Powstania, a w tygodniku „Walka Młodych“ opowiadanie Ostatnia lekcja^[14]. Zakończył pracę dziennikarza w 1951^[14].

Należał do tzw. pokolenia „Współczesności”. Wiosną 1955 wraz z Lechem Emfazym Stefańskim, Ludwikiem Heringiem i Bogusławem Choińskim założył eksperymentalny Teatr na Tarczyńskiej, gdzie wystawiał swoje cztery programy sceniczne, zawierające m.in. sztuki Wiwisekcja i Osmędeusze. W inscenizacjach tych brał również udział osobiście (jako aktor) wraz z Ludmiłą Murawską. Teatr działał przez cztery lata w mieszkaniu Lecha Emfazego Stefańskiego przy ul. Tarczyńskiej 11^[16].

Debiutował w krakowskim „Życiu Literackim” w 1955 w ramach Prapremiery pięciu poetów obok wierszy m.in. Herberta, a pierwszy tom jego wierszy, Obroty rzeczy, ukazał się w 1956^[1]. Następnie wydał tomy poetyckie: Rachunek zachciankowy (1959), Mylne wzruszenia (1961) oraz Było i było (1965). W tym czasie zdobył duży rozgłos. Dzięki temu i dzięki staraniom wpływowych przyjaciół i protektorów otrzymał mieszkanie przy pl. Dąbrowskiego 7 m. 13, w którym mieszkał w latach 1958–1975 wraz ze swoim partnerem życiowym, malarzem Leszkiem Solińskim^[17][18]. Soliński i Białoszewski poznali się w czasach „małopolsko-krakowskich”. Ich związek homoseksualny był powodem wyrzucenia Białoszewskiego w 1953 z redakcji „Świata Młodych” za rzekome naruszenie obyczajów^[19].

Po rozpadzie Teatru na Tarczyńskiej założył z Murawską i Heringiem w swoim mieszkaniu przy pl. Dąbrowskiego Teatr Osobny, który działał do 1963^[14].

W 1970 zasłynął jako prozaik – po wydaniu tomu Pamiętnik z powstania warszawskiego, w którym 26 lat po koszmarach wojennych spisał swe przeżycia powstańcze. Niebawem ukazały się dalsze tomy prozy: Donosy rzeczywistości (1973), Szumy, zlepy, ciągi (1976) oraz Zawał (1977).

W 1976 po raz ostatni zmienił miejsce zamieszkania. Przeprowadził się do wielkiego bloku mieszkalnego na Saskiej Kępie przy ul. Lizbońskiej 2, do mieszkania nr 62^[20][21]. Zostało ono formalnie przyznane jego partnerowi^[22]. Przeprowadzka miała duże następstwa literackie^[20]. Korytarz na 11 piętrze bloku był miejscem jego wędrówek i przestrzenią do przemyśleń^[23]. Powrócił wtedy do poezji i wydał nowe tomy wierszy. Impresje z doznań z roku od zamieszkania w mrówkowcu przy ul. Lizbońskiej zawarł w Chamowie^[22]. Tytuł utworu pochodził od nazwy, jaką mieszkańcy najstarszej części Saskiej Kępy określali zasiedlane przypadkowymi lokatorami nowe wysokie bloki mieszkalne w rejonie ul. Ateńskiej, al. Stanów Zjednoczonych, ul. Międzynarodowej i ul. Lizbońskiej^[22]. Białoszewski nie był autorem tej nazwy, ale przeniósł ją do literatury^[22].

Zmarł 17 czerwca 1983 po kolejnym zawale serca. Został pochowany na cmentarzu Powązkowskim (kwatera 163, rząd I, miejsce 5)^[24].

Dorobek literacki

Po każdym tytule i roku wydania podany jest w kwadratowym nawiasie numer tomu wydawanych od 1987 przez PIW Utworów zebranych Mirona Białoszewskiego, w którym znalazły się utwory pierwotnie opublikowane w danej książce.

Tomy poetyckie:

• Obroty rzeczy (Warszawa: PIW 1956) [1]
• Rachunek zachciankowy (Warszawa: PIW 1959) [1]
• Mylne wzruszenia (Warszawa: PIW 1961) [1]
• Było i było (Warszawa: PIW 1965) [1]
• Wiersze (Warszawa: PIW 1976) [7]
• Poezje wybrane (Warszawa: Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza 1976) [7]
• Miron Białoszewski [w serii Poeci Polscy] (Warszawa: Czytelnik 1977) [7]
• Odczepić się (Warszawa: PIW 1978) [7]
• Wiersze wybrane i dobrane (Warszawa: Czytelnik 1980) [7]
• Trzydzieści lat wierszy (Warszawa: PIW 1982) [7]
• Oho (Warszawa: PIW 1985 – pośmiertnie) [10]
• Polot nad niskimi sferami (Warszawa: PIW 2017 – pośmiertnie) [13]
• Świat można jeść w każdym miejscu (Warszawa: PIW 2017 – pośmiertnie) [14]

Tom dramatów:

• Teatr Osobny: 1955–1963 (Warszawa: PIW 1971) [2]

Tomy wierszy i prozy:

• Rozkurz (Warszawa: PIW 1980) [8]
• Stara proza. Nowe wiersze (Warszawa: Czytelnik 1984) [9, 10]
• Obmapywanie Europy. Aaameryka. Ostatnie wiersze (Warszawa: PIW 1988 – pośmiertnie) [9, 10]

Tomy prozatorskie:

• Pamiętnik z powstania warszawskiego (Warszawa: PIW 1970) [3]
• Donosy rzeczywistości (Warszawa: PIW 1973) [4]
• Szumy, zlepy, ciągi (Warszawa: PIW 1976) [5]
• Zawał (Warszawa: PIW 1977) [6]
• Przepowiadanie sobie (Warszawa: PIW 1981) [9]
• Konstancin (Warszawa: PIW 1991 – pośmiertnie) [9]
• Chamowo (Warszawa: PIW 2009 – pośmiertnie) [11]
• Tajny dziennik (Kraków: Znak 2012 – pośmiertnie)
• Proza stojąca, proza lecąca (Warszawa: PIW 2015 – pośmiertnie) [12]
• Na każdym rogu ta sama truskawka. 1946−1950 (Wydawnictwo Dowody na Istnienie Warszawa 2022 – pośmiertnie)

Utwory zebrane:

• Tom 1: Obroty rzeczy. Rachunek zachciankowy. Mylne wzruszenia. Było i było, Państwowy Instytut Wydawniczy, ISBN 978-83-64822-30-8
• Tom 2: Teatr osobny, wyd. 2 PIW, Warszawa 2015, ISBN 978-83-64822-28-5
• Tom 3: Pamiętnik z powstania warszawskiego, wyd. 2, PIW, Warszawa 2014, ISBN 978-83-06-03364-9
• Tom 4: Donosy rzeczywistości, wyd. 2, PIW, Warszawa 2013, ISBN 978-83-06-03355-7
• Tom 5: Szumy, zlepy, ciągi, wyd. 2, PIW, Warszawa 2014, ISBN 978-83-06-03358-8
• Tom 6: Zawał, wyd. 2 PIW, Warszawa 2014, ISBN 978-83-06033-63-2
• Tom 7: Odczepić się i inne wiersze, wyd. 2 PIW, Warszawa 2016, ISBN 978-83-64822-42-1
• Tom 8: Rozkurz, wyd. 2 PIW, Warszawa 2015, ISBN 978-83-64822-29-2
• Tom 9: Małe i większe prozy, wyd. 2 PIW, Warszawa 2017, ISBN 978-83-64822-91-9
• Tom 10: „Oho” i inne wiersze, PIW, Warszawa 2017, ISBN 978-83-06-03375-5
• Tom 11: Chamowo, PIW, Warszawa 2009, ISBN 978-83-06032-26-0
• Tom 12: Proza stojąca, proza lecąca, PIW, Warszawa 2015, ISBN 978-83-64822-04-9
• Tom 13: Polot nad niskimi sferami, PIW, Warszawa 2017, ISBN 978-83-64822-73-5
• Tom 14: Świat można jeść w każdym miejscu, PIW, Warszawa 2017, ISBN 978-83-06-03375-5

Odznaczenia i nagrody

• Laureat Nagrody Warszawy (1980)^[3]
• Nagroda Ministra Kultury i Sztuki II stopnia^[3]

Upamiętnienie

• Imię Mirona Białoszewskiego noszą ulice m.in. w Częstochowie, Garwolinie, Gdańsku^[25], Tarnowie^[26] i Wrocławiu^[27].
• Tablica upamiętniająca Teatr na Tarczyńskiej z popiersiem Mirona Białoszewskiego odsłonięta w 1999 przy ul. Tarczyńskiej 11 w Warszawie^[28]. Autorem rzeźby był Wiktor Gajda^[16],
• Tablica pamiątkowa przy ul. Poznańskiej 37 w Warszawie^[29].
• W 2005 powstał film Parę osób, mały czas w reżyserii Andrzeja Barańskiego. Jest to historia znajomości Mirona Białoszewskiego z niewidomą poetką Jadwigą Stańczakową. Główne role w filmie zagrali Andrzej Hudziak i Krystyna Janda.
• W październiku 2012 obiektowi miejskiemu zlokalizowanemu pomiędzy ul. Marszałkowską a placem Jana Henryka Dąbrowskiego nadano nazwę Dreptak Mirona Białoszewskiego^[30]
• W czerwcu 2013 na placu Dąbrowskiego, w pobliżu budynku pod numerem 7, w którym mieszkał Miron Białoszewski, odsłonięto rzeźbę w kształcie ławki – Miroławkę. Została ona wykonana z drewna pochodzącego z rosnącej pod oknem poety^[31] do 2010 topoli, którą opisał on m.in. w Szumach, zlepach, ciągach^[32].
• W czerwcu 2019 na korytarzu na 11. piętrze bloku mieszkalnego przy ul. Lizbońskiej 2 odsłonięto instalację w postaci abstrakcyjnej rzeźby w gablocie, zaprojektowaną przez Wojciecha Bąkowskiego; została ona jednak kilka dni później zniszczona przez nieznanych sprawców^[23]. W tym samym miesiącu na budynku odsłonięto tablicę pamiątkową^[33].
• 30 czerwca 2022 do obiegu wszedł znaczek pocztowy z wizerunkiem Mirona Białoszewskiego. Autorem projektu jest Piotr Myszka.^[34]

Zobacz też

Miron Białoszewski czyta "Osmędeuszy"

Miron Białoszewski – spotkanie na ASP w Warszawie

• Parę osób, mały czas
• Poezja lingwistyczna
• Warszawa w literaturze

Przypisy

1. Encyklopedia Warszawy. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1994, s. 58. ISBN 83-01-08836-2.
2. Łukasz Bukowiecki: Miejsca pamięci o Mironie Białoszewskim [w:] Tętno pod tynkiem. Warszawa Mirona Białoszewskiego. Warszawa: Lampa i Iskra Boża, 2013, s. 22. ISBN 978-83-89603-73-9.
3. Laureaci Nagród Warszawy za 1980 rok. Miron Białoszewski. „Kronika Warszawy”. 4 (48), s. 131, 1981. 
4. MironM. Białoszewski MironM., Tajny dziennik, Kraków: Wydawnictwo Znak, 2012, ISBN 978-83-240-1888-8  (pol.). Brak numerów stron w książce
5. Olgierd Budrewicz: Zdumiewająca Warszawa. Warszawa: Wydawnictwo Interpress, 1968, s. 294.
6. Miron Białoszewski: Pamiętnik z powstania warszawskiego. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 2013, s. 5, 12. ISBN 978-83-06-03127-0.
7. Igor Piotrowski: Alef. Ulica Chłodna jako pustka i złudzenie [w:] Tętno pod tynkiem. Warszawa Mirona Białoszewskiego. Warszawa: Lampa i Iskra Boża, 2013, s. 38. ISBN 978-83-89603-73-9.
8. Paweł E. Weszpiński, Mapa 1. Getto warszawskie. Granice przed wielką akcją likwidacyjną, [w:] Barbara Engelking, Jacek Leociak: Getto warszawskie. Przewodnik po nieistniejącym mieście. Warszawa: Stowarzyszenie Centrum Badań nad Zagładą Żydów, 2013. ISBN 978-83-63444-27-3. Brak numerów stron w książce
9. Jadwiga Sawicka. Przestrzenie Mirona Białoszewskiego. „Kronika Warszawy”. 2(58), s. 22, 1984. 
10. Miron Białoszewski: Pamiętnik z powstania warszawskiego. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 2013, s. 200. ISBN 978-83-06-03127-0.
11. Miron Białoszewski: Pamiętnik z powstania warszawskiego. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 2013, s. 205. ISBN 978-83-06-03127-0.
12. Paweł Gawlik: Warszawa Mirona Białoszewskiego: Przy Poznańskiej pokoje nabite cielskami ciasno. [w:] Gazeta Stołeczna [on-line]. warszawa.wyborcza.pl, 26 lutego 2016. [dostęp 2021-02-26].
13. Piotr Wierzbicki. Wielka przyszłość Poznańskiej. „Skarpa Warszawska”, s. 13, styczeń 2021. 
14. Laureaci Nagród Warszawy za 1980 rok. Miron Białoszewski. „Kronika Warszawy”. 4 (48), s. 132, 1981. 
15. Joanna Rolińska: Ale jest Warszawa. Rozmowy. Warszawa: The Facto, 2014, s. 80. ISBN 978-83-61808-37-4.
16. Anna Małgorzata Pycka: Powróćmy do rozmowy... 12 spotkań z Warszawą w tle. Łomianki: Wydawnictwo LTW, 2015, s. 278. ISBN 978-83-7565-422-6.
17. WYTRĄCIĆ MACZUGĘ – Witryna Czasopism.pl
18. Łukasz Bukowiecki: Miejsca pamięci o Mironie Białoszewskim [w:] Tętno pod tynkiem. Warszawa Mirona Białoszewskiego. Warszawa: Lampa i Iskra Boża, 2013, s. 19. ISBN 978-83-89603-73-9.
19. Miron Białoszewski – listy od poety
20. Jadwiga Sawicka. Przestrzenie Mirona Białoszewskiego. „Kronika Warszawy”. 2(58), s. 31, 1984. 
21. Paweł Gawlik: Warszawa Mirona Białoszewskiego: Chcę się wyprowadzić z tych mrówek. wyborcza.pl, 2016-03-11. [dostęp 2016-03-13].
22. Paweł Dunin-Wąsowicz: Praski przewodnik literacki. Warszawa: Fundacja Hereditas, 2018, s. 202. ISBN 978-83-951050-2-9.
23. Arkadiusz Gruszyński. Wandale na korytarzu Mirona. „Gazeta Stołeczna”, s. 2, 25 czerwca 2019. 
24. Łukasz Bukowiecki: Miejsca pamięci o Mironie Białoszewskim [w:] Tętno pod tynkiem. Warszawa Mirona Białoszewskiego. Warszawa: Lampa i Iskra Boża, 2013, s. 17. ISBN 978-83-89603-73-9.
25. Uchwała nr XXIII/452/12 Rady Miasta Gdańska z dnia 23 lutego 2012 r. w sprawie nadania nazwy ulicy (Mirona Białoszewskiego). [w:] Dziennik Urzędowy Województwa Pomorskiego nr 1080 [on-line]. 16 marca 2012. [dostęp 2020-02-29].
26. Uchwała nr IX/90/2011 Rady Miejskiej w Tarnowie z dnia 27 kwietnia 2011 r. w sprawie nadania nazw ulicom, placowi i mostowi w mieście Tarnowie. [w:] Dziennik Urzędowy Województwa Małopolskiego nr 292 poz. 2409 [on-line]. 2 czerwca 2011. [dostęp 2020-02-29].
27. Łukasz Bukowiecki: Miejsca pamięci o Mironie Białoszewskim [w:] Tętno pod tynkiem. Warszawa Mirona Białoszewskiego. Warszawa: Lampa i Iskra Boża, 2013, s. 18. ISBN 978-83-89603-73-9.
28. Stanisław Ciepłowski: Wpisane w kamień i spiż. Inskrypcje pamiątkowe w Warszawie XVII–XX w.. Warszawa: Argraf, 2004, s. 308. ISBN 83-912463-4-5.
29. Stanisław Ciepłowski: Wpisane w kamień i spiż. Inskrypcje pamiątkowe w Warszawie XVII–XX w.. Warszawa: Argraf, 2004, s. 233. ISBN 83-912463-4-5.
30. Uchwała nr XLV/1210/2012 Rady Miasta Stołecznego Warszawy z dnia 18 października 2012 r. w sprawie nadania nazwy obiektowi miejskiemu w Dzielnicy Śródmieście m.st. Warszawy. [w:] Dziennik Urzędowy Województwa Mazowieckiego nr 7306 [on-line]. edziennik.mazowieckie.pl, 6 listopada 2012. [dostęp 2017-01-13].
31. Jadwiga Sawicka. Przestrzenie Mirona Białoszewskiego. „Kronika Warszawy”. 2(58), s. 29, 1984. 
32. Marta Chodorska, Tomasz Chodorski: Warszawa 2013. Najciekawsze realizacje roku. Warszawa: Wydawnictwo Horn, 2014, s. 73. ISBN 978-83-932396-4-1.
33. Miron upamiętniony!. [w:] Urząd Dzielnicy Praga-Południe [on-line]. pragapld.waw.pl, 28 czerwca 2019. [dostęp 2019-09-12].
34. Miron Białoszewski. "Filatelista" 2022, nr 8, s. 469

Bibliografia

• Stanisław Barańczak: Język poetycki Mirona Białoszewskiego. Warszawa: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1974. Brak numerów stron w książce
• Stanisław Burkot: Miron Białoszewski. Warszawa: 1982. Brak numerów stron w książce
• Jacek Kopciński: Gramatyka i mistyka. Wprowadzenie w teatralna "osobność" Mirona Białoszewskiego. Warszawa: IBL PAN, 1997. Brak numerów stron w książce

Linki zewnętrzne

• Dokładane treści (fragmenty dziennika). kwartalnik.art.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2008-03-29)].

Kontrola autorytatywna (osoba):

• ISNI: 0000000121214700
• VIAF: 14786907
• LCCN: n50011157
• GND: 11886078X
• LIBRIS: nl038f36050vcm7
• BnF: 120373477
• SUDOC: 028562631
• SBN: MILV011005
• NKC: jn20000700170
• DBNL: bial001
• BNE: XX5088997
• NTA: 070283931
• PLWABN: 9810610276605606
• NUKAT: n93080266
• J9U: 987007258657505171
• CANTIC: a11169217
• LNB: 000228939
• CONOR: 11947619

Encyklopedie internetowe:

• PWN: 3877096
• ETP: 19150
• Treccani: miron-bialoszewski
• SNL: Miron_Białoszewski
• DSDE: Miron_Bia?oszewski
• Hrvatska enciklopedija: 7426