Zbigniew Zapasiewicz

Zbigniew Zapasiewicz

Zbigniew Zapasiewicz (2008)
Data i miejsce urodzenia	13 września 1934 Warszawa
Data i miejsce śmierci	14 lipca 2009 Warszawa
Zawód	aktor, reżyser
Współmałżonek	Mirosława Dubrawska, Krystyna Maciejewska, Iwona Słoczyńska, Olga Sawicka.
Lata aktywności	1956–2009
Zespół artystyczny
Teatr Młodej Warszawy (1955–1957) Teatr Klasyczny w Warszawie (1957–1959) Teatr Współczesny w Warszawie (1959–1966, 1993–2000) Teatr Dramatyczny w Warszawie (1966–1983, 1987–1990) Teatr Powszechny w Warszawie (1983–1987, 2000–2009) Teatr Polski w Warszawie (1990–1993)
Odznaczenia

Grób Zbigniewa Zapasiewicza na warszawskim Cmentarzu Komunalnym (d. Wojskowym) na Powązkach, zaprojektowany przez Krzysztofa Ostrzeszewicza

Gwiazda Zbigniewa Zapasiewicza w Alei Gwiazd w Łodzi (2006)

Zbigniew Jan Zapasiewicz (ur. 13 września 1934 w Warszawie, zm. 14 lipca 2009 tamże^[1]) – polski aktor, reżyser i pedagog^[2].

Życiorys

Do liceum chodził na Żoliborzu^[3]. Studia wyższe rozpoczął w 1951 roku na Wydziale Chemicznym Politechniki Warszawskiej. Przerwał je po roku, po przyjęciu na Wydział Aktorski w PWST. Studiowanie zakończył w 1956 roku, a jego wykładowcami byli, m.in.: Jan Kreczmar, Marian Wyrzykowski, Bohdan Korzeniewski, Zofia Małynicz, Stanisława Perzanowska, Maria i Edmund Wiercińscy^[3]. Od 1969 do 1971 roku był prodziekanem Wydziału Aktorskiego; od 1979 roku docentem na Wydziale Reżyserii tej uczelni, w latach 1981–1984 dziekanem tego wydziału, a w latach 1984–1987 prodziekanem. W 1992 roku otrzymał nominację na profesora sztuk teatralnych^[4].

Aktorski debiut to rola Ewarysta Galois w Ostatniej nocy według Leopolda Infelda w Teatrze Młodej Warszawy w 1956 roku. Na ekranie zadebiutował w 1963 roku.

Grał kolejno w teatrach: Młodej Warszawy i Klasycznym (1956–1959), Współczesnym (1959–1966), Dramatycznym (1966–1983). Powszechnym (1983–1987). W latach 1987–1990 był dyrektorem naczelnym i artystycznym Teatru Dramatycznego, gdzie m.in. zwolnił z pracy aktora Jerzego Janeczka^[5]. Następnie pracował w zespole Teatru Polskiego w Warszawie. W ostatnich latach życia ponownie związał się z Teatrem Powszechnym w Warszawie. Był stałym współpracownikiem krakowskiego Teatru STU.

Dwukrotny laureat Nagrody im. Tadeusza Boya-Żeleńskiego, za wybitne kreacje aktorskie (1973) oraz za kreacje aktorskie w „Kosmosie” Witolda Gombrowicza w reżyserii Jerzego Jarockiego w Teatrze Narodowym i „Zapasiewicz gra Becketta” w Teatrze Powszechnym w reżyserii Antoniego Libery (2006).

Jako aktor był współpracownikiem Teatru Polskiego Radia^[6].

Życie prywatne

Syn Zbigniewa Zapasiewicza, lewicującego działacza społecznego i Marii z domu Kreczmar, nauczycielki matematyki^[3]. Jego rodzina była związana z teatrem: wuj Jan Kreczmar był aktorem, a wuj Jerzy Kreczmar – reżyserem teatralnym.

Zapasiewicz był trzykrotnie żonaty z aktorkami^[7]: Krystyną Maciejewską, Iwoną Słoczyńską (później przyjęła nazwisko Sydor) i Olgą Sawicką^[8].

Zmarł na raka wątroby. Zgodnie z jego ostatnią wolą urna z jego prochami została pogrzebana 22 lipca 2009 roku w Alei Zasłużonych na Cmentarzu Wojskowym na Powązkach w Warszawie (kwatera BII30-tuje-1)^[9].

Zainteresowanie ze strony Służby Bezpieczeństwa

W październiku 1984 roku Służba Bezpieczeństwa rozpoczęła rozpracowanie Zbigniewa Zapasiewicza w ramach Sprawy Operacyjnego Rozpracowania krypt. „Zapas”^[10]. Powodem zainteresowania SB osobą aktora była jego negatywna postawa wobec oficjalnej propagandy, inicjatywy o charakterze politycznym oraz kontakty z dysydentami czeskimi i ośrodkami polonijnymi. O jego działalności SB była informowana w donosach tajnych współpracowników, którzy byli obecni nawet podczas jego wyjazdów zagranicznych, np. do Wielkiej Brytanii w 1984^[11]. 5 grudnia 1988 roku SB podejmuje decyzję o zakończeniu prowadzeniu sprawy i przekazaniu materiałów do archiwum. Obecnie znajdują się w Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej pod sygnaturą AIPN 01322/3793^[12].

Filmografia

• 1963 Wiano jako ksiądz
• 1964 Spotkanie ze szpiegiem jako Kres
• 1965 Sposób bycia jako ojciec
• 1966 Ktokolwiek wie... jako blondyn
• 1966 Bariera jako niewidomy
• 1967–1968 Stawka większa niż życie jako Karpinski w odc. 18
• 1970 Szansa
• 1971 Za ścianą jako docent
• 1971 Kłopotliwy gość jako przewodniczący komisji z elektrowni
• 1972 Ocalenie
• 1972 Wyspy szczęśliwe
• 1973 Nocleg
• 1973 Drzwi w murze jako dramaturg
• 1974 Ziemia obiecana jako Kessler
• 1974 Urodziny Matyldy jako aktor Konrad
• 1975 Skazany jako adwokat
• 1975 Mazepa jako Jan II Kazimierz
• 1975 Dzieje grzechu jako ksiądz Jutkiewicz
• 1976 Ostatnie takie trio jako Cygan
• 1976 Tylko Beatrycze jako brat Andrzej
• 1976 Con amore jako neurolog
• 1976 Barwy ochronne jako docent Jakub Szelestowski
• 1977 Lalka (serial telewizyjny) jako aktor Rossi
• 1977 Pasja jako Jan Józef Tyssowski
• 1977 Akcja pod Arsenałem jako ojciec Rudego
• 1977 Polskie drogi jako nauczyciel i antykwariusz Paweł Krajewski
• 1978 Szpital przemienienia jako doktor Rygier
• 1978 Koty to dranie
• 1978 Bez znieczulenia jako Jerzy Michałowski
• 1979 Doktor Murek jako Paweł Junoszyc
• 1979 Drogi pośród nocy jako Amadei
• 1979 Panny z Wilka jako mąż Julci
• 1979 Kung-fu jako docent Kwaśniak
• 1980 W biały dzień jako „Siwy”
• 1980 Kontrakt
• 1980 Gorączka jako ojciec Leona
• 1981 Przypadek jako Adam
• 1981 Dziecinne pytania jako więzień
• 1981 Z dalekiego kraju jako Mieczysław Kotlarczyk
• 1982 Matka Królów jako doktor Wiktor Lewen
• 1982 Imperatyw jako psychiatra
• 1982 Choinka strachu jako pisarz
• 1984 Rok spokojnego słońca jako Szary
• 1984 Idol jako urzędnik
• 1984 Baryton jako Antonio Taviatini
• 1985 C.K. Dezerterzy jako kapitan Wagner
• 1985 …jestem przeciw jako ojciec Jacka
• 1986 Maskarada jako Michał Barczewski
• 1987 Krótki film o zabijaniu jako przewodniczący komisji
• 1988 Dekalog V
• 1988 Mistrz i Małgorzata jako Poncjusz Piłat
• 1989 Po upadku. Sceny z życia nomenklatury jako Ratajczak
• 1990 Le Retour jako doktor
• 1992 Psy jako Wencel
• 1992 Skąpiec jako Harpagon
• 1992 Listopad (Novembre)
• 1992 Enak jako John Gilette
• 1993 Obcy musi fruwać jako krytyk Przywilej
• 1997 Piękna twarz jako narrator
• 1997 Ambasador jako ambasador
• 1997 Układanie życia jako lektor^[13]
• 1998 Urok wszeteczny (Opowieści weekendowe) jako hrabia
• 1998 O wielkim wstydzie jako narrator
• 1998 Garby jako narrator
• 1998 Wojna z rzeczami jako narrator
• 1998 O sławnym człowieku jako narrator
• 1998 Czerwona łata jako narrator
• 1998 Ogniem i mieczem jako lektor prologu i epilogu
• 1998 Demony wojny według Goi jako minister
• 1999 O największej kłótni jako narrator
• 1999 Jak Gyom został starszym panem jako narrator
• 1999 Jak bóg Maior utracił tron jako narrator
• 1999 O zabawkach dla dzieci jako narrator
• 1999 Egzekutor jako mecenas
• 2000 Oburzające dropsy jako narrator
• 2000 Człowiek, jakich wielu (L’homme des foules) jako Wladimir
• 2000 Życie jako śmiertelna choroba przenoszona drogą płciową jako Tomasz
• 2001 Suplement jako doktor Tomasz
• 2001 Marszałek Piłsudski jako Józef Piłsudski
• 2002 Sesja kastingowa
• 2003 Defekt jako Piwnicki
• 2005 Persona non grata jako Wiktor
• 2007 Nadzieja jako Krystian Ratay, ojciec Franciszka
• 2009 Rewizyta jako profesor Jakub Szelestowski

Odznaczenia, nagrody i wyróżnienia

• Krzyż Wielki Orderu Odrodzenia Polski (pośmiertnie postanowieniem prezydenta Lecha Kaczyńskiego z 16 lipca 2009 „w uznaniu wybitnych zasług dla rozwoju kultury polskiej, za osiągnięcia w pracy artystycznej i dydaktycznej”)^[14]
• Krzyż Komandorski z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski (30 kwietnia 2001, „za wybitne zasługi dla kultury polskiej, za osiągnięcia w pracy artystycznej”)^[15]
• Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski (1979)
• Złoty Krzyż Zasługi (1974)^[16]
• Medal 30-lecia Polski Ludowej (1974)
• Złoty Medal „Za Zasługi dla Obronności Kraju” (2002)
• Złoty Medal „Zasłużony Kulturze Gloria Artis” (22 lipca 2009, podczas ceremonii pogrzebowej)^[17]
• Odznaka Zasłużony Działacz Kultury
• Odznaka „Za zasługi dla Warszawy” (1970)
• nagroda państwowa I stopnia (1980)^[18]
• Wielki Splendor (1990) – nagroda przyznawana przez Zespół Artystyczny Teatru Polskiego Radia^[19]
• Nagroda im. Aleksandra Zelwerowicza, przyznawana przez redakcję miesięcznika „Teatr” – dwukrotnie (za sezon 1985/1986 nagroda za rolę tytułową w Baalu Bertolta Brechta w Teatrze Powszechnym w Warszawie, za sezon 1996/1997 nagroda za rolę Stomila w Tangu Sławomira Mrożka w Teatrze Współczesnym w Warszawie)
• Diamentowy Mikrofon (2005, „za wielkie i wybitne kreacje aktorskie w spektaklach i słuchowiskach teatru wyobraźni Polskiego Radia”)^[20]
• Nagroda Ministra Kultury i Sztuki III stopnia (1969)^[21]
• Nagroda Ministra Kultury i Sztuki I stopnia^[22]
• Nagroda im. Cypriana Kamila Norwida w kategorii Teatr (2006)^[23]

Przypisy

1. E-teatr: Zbigniew Zapasiewicz nie żyje. wiadomosci.onet.pl. [dostęp 2009-07-14].
2. Zapasiewicz Zbigniew, [w:] Encyklopedia PWN [online], Wydawnictwo Naukowe PWN [dostęp 2018-09-04] .
3. Zbigniew Zapasiewicz: W masce cynika [online], www.rp.pl [dostęp 2021-07-19] .
4. Zbigniew Jan Zapasiewicz, [w:] baza „Ludzie nauki” portalu Nauka Polska (OPI PIB) [dostęp 2021-07-18] .
5. Droga: Jerzy Janeczek kiedyś i dziś – Życie zaczęło mu się walić. aleseriale.pl. [dostęp 2021-07-18].
6. Zbigniew Zapasiewicz, [w:] Encyklopedia teatru polskiego (osoby) [dostęp 2021-04-09] .
7. Zbigniew Zapasiewicz Zapasowe maski. Warszawa: Prószyński i S-ka, 2003, s. 94. Zob. także: 50 lat na scenie [online], Encyklopedia teatru polskiego [dostęp: 2024-10-18] (pol.). Pojawiająca się w niekiedy informacja jakoby miał cztery żony, a pierwszą była Mirosława Dubrawska (zob. Wiedziała o jego uzależnieniu. Tak podsumowała go po śmierci [online], WP Kobieta, 13 września 2024 [dostęp: 2024-10-18]; Olga Sawicka i Zbigniew Zapasiewicz: Twarda lekcja od mistrza [online], Encyklopedia Teatru Polskiego [za: „Rewia” nr 24], 15 czerwca 2016 [dostęp 2024-10-18]), jest błędna.
8. Zbigniew Zapasiewicz: kiedy postawiono mu diagnozę, było już za późno [online], film.wp.pl, 14 lipca 2017 [dostęp 2021-07-19] .
9. Wyszukiwarka cmentarna – Warszawskie cmentarze.
10. Gańczak 2011 ↓, s. 248.
11. Gańczak 2011 ↓, s. 249.
12. Gańczak 2011 ↓, s. 341.
13. Układanie życia w bazie filmpolski.pl
14. M.P. z 2010 r. nr 8, poz. 74.
15. M.P. z 2001 r. nr 21, poz. 340 – pkt 2.
16. Odznaczenia dla wybitnych twórców i działaczy kultury. „Dziennik Polski”. Nr 175 (9456), s. 2, 26 lipca 1974. 
17. Zbigniew Zapasiewicz. jedynka.org. [dostęp 2024-06-07].
18. Dziennik Polski, r. XXXVI, nr 156 (11212), s. 2.
19. Wielki Splendor – nagrody Teatru Polskiego Radia wręczone. Polskie Radio SA, 2008-12-01. [dostęp 2012-05-14].
20. Warszawa. Gala na 80-lecie Polskiego Radia.. e-teatr.pl. [dostęp 2013-10-27].
21. Dziennik Polski, r. XXV, nr 169 (7905), s. 3.
22. Zbigniew Zapasiewicz. „Nowiny”, s. 8, nr 192 z 6–7 września 1980. 
23. Laureat w kategorii Teatr 2006. norwid.mazovia.pl. [dostęp 2015-01-10].

Bibliografia

• Filip Gańczak: Filmowcy w matni bezpieki. Warszawa: Prószyński i S-ka, 2011. ISBN 978-83-7648-714-4. OCLC 879643901.
• Zbigniew Zapasiewicz: Zapasowe maski. Katarzyna Leżeńska (oprac.), Dariusz Wołodźko (oprac.). Warszawa: Prószyński i S-ka, 2003. ISBN 83-7337-526-0.

Linki zewnętrzne

• Zbigniew Jan Zapasiewicz, [w:] baza „Ludzie nauki” portalu Nauka Polska (OPI PIB) [dostęp 2019-07-14] .
• Zbigniew Zapasiewicz w bazie IMDb (ang.)
• Zbigniew Zapasiewicz w bazie Filmweb
• Zbigniew Zapasiewicz w bazie filmpolski.pl
• Zbigniew Zapasiewicz, [w:] Encyklopedia teatru polskiego (osoby) [dostęp 2021-04-09] .
• Zbigniew Zapasiewicz na zdjęciach w bazie Filmoteki Narodowej „Fototeka”

Kontrola autorytatywna (osoba):

• ISNI: 000000011445532X
• VIAF: 60182658
• LCCN: n79010894
• GND: 130193208
• BnF: 15026417j
• SUDOC: 076469697
• NKC: mub2010569617
• BIBSYS: 10078359
• CiNii: DA17080037
• PLWABN: 9810557988005606
• NUKAT: n97067759
• J9U: 987007444347005171
• CANTIC: a12247686
• LIH: LNB:Uem;=B3

Encyklopedie internetowe:

• PWN: 4000308
• ETP: 140

Identyfikatory zewnętrzne:

• identyfikator osoby w serwisie „Nauka Polska”: 67163
• FilmPolski.pl: 111708