Teatr Powszechny w Warszawie

Teatr Powszechny w Warszawie

Budynek teatru widziany z alei Zielenieckiej
Pełna nazwa	Teatr Powszechny im. Zygmunta Hübnera
Data powstania	1944
Państwo	Polska
Lokalizacja	ul. Jana Zamoyskiego 20 03-801 Warszawa
Położenie na mapie Warszawy Teatr Powszechny w Warszawie
Położenie na mapie Polski Teatr Powszechny w Warszawie
Położenie na mapie województwa mazowieckiego Teatr Powszechny w Warszawie
52,247042°N 21,048498°E
Strona internetowa

Teatr Powszechny im. Zygmunta Hübnera – teatr w Warszawie założony w 1944, znajdujący się przy ulicy Jana Zamoyskiego 20, w dzielnicy Praga-Południe.

Historia^[1]

Przed II wojną światową u zbiegu alei Zielenieckiej i ul. Jana Zamoyskiego znajdowało się Kino Bomba, działające od 1920. W międzywojniu przemianowane zostało na Kino Popularne. Działalność teatralna została zapoczątkowana w 1944, z inicjatywy Jana Mrozińskiego. Instytucja otrzymała wtedy nazwę Teatr Popularny. 10 lutego 1945 odbył się tam pierwszy spektakl – Moralność pani Dulskiej. We wrześniu 1945 miejsce przemianowano na Teatr Powszechny.

Do końca lat czterdziestych Powszechny był główną siedzibą warszawskich Miejskich Teatrów Dramatycznych. W tym czasie jego dyrektorami byli: Jan Mroziński, Eugeniusz Poreda, Józef Maśliński, Czesław Szpakowicz, a także Andrzej Krasicki. Na przełomie lat czterdziestych i pięćdziesiątych teatr przeszedł przebudowę, by w lipcu 1950 ruszyć ponownie, tym razem pod kierownictwem Karola Borowskiego. W połowie lat pięćdziesiątych na krótko dyrekcję objął Henryk Szletyński, a po nim, w sezonie 1956/1957, Tadeusz Kaźmierski. Wraz z Kaźmierskim pojawiła się w Powszechnym na stanowisku kierownika artystycznego Irena Babel. Od tego czasu ranga Powszechnego na teatralnej mapie stolicy, a z czasem i Polski, znacznie wzrosła. Pierwszy sukces zdobył spektakl Babel Wojna i pokój. Tak był opisywany w ówczesnej krytyce:

Autorzy sztuki <...> zbudowali dwie sceny jedną nad drugą: na tej wysoko rozgrywają się wypadki historyczne, na tej niżej prywatne życie bohaterów sztuki. Widać wówczas jasno, jak na dłoni, jak mocno splecione są losy pojedynczych ludzi z wypadkami politycznymi, nadto jeszcze Narrator łączy te wątki przy pomocy rozmów, jakie toczy, zarówno z bohaterami jednej jak i drugiej sceny. Na proscenium zbudowane są trzy miejsca dla bohaterów akcji. Siadają oni tu po to, by wyciągnąć wnioski z chwil przeżytych na scenie, pokazać widzom swe przeżycia wewnętrzne^[2]

Pozytywne recenzje zebrały również inne spektakle w reżyserii Babel (Zaklinacz deszczu, Kaukaskie kredowe koło), a także realizacje innych reżyserów: Eurydyka w reżyserii Jacka Szczęka, czy Król w kraju rozkoszy w reżyserii Wandy Laskowskiej. Powszechny słynął wtedy nie tylko z głośnych przedstawień, ale także z wybitnych aktorskich kreacji. Grali tu wówczas Zofia Kucówna, Wiesława Mazurkiewicz, Zofia Rysiówna, Ryszard Barycz, Tadeusz Janczar i Adam Hanuszkiewicz, który w Powszechnym pojawił się najpierw jako aktor, potem jako reżyser, by w 1963 objąć dyrekcję teatru. W 1969 został mianowany dyrektorem Teatru Narodowego w Warszawie. 1 marca 1970 teatr został zamknięty dla gruntownego remontu i wznowił swoją działalność w 1975.

W 1975 dyrektorem teatru został Zygmunt Hübner, reżyser i aktor. Zygmunt Hübner skoncentrował wokół sceny najlepszych ówcześnie aktorów: Mariusza Benoit, Janusza Gajosa, czy Krystynę Jandę. Pierwszym spektaklem po długiej przerwie została inscenizacja Sprawy Dantona w reżyserii Andrzeja Wajdy. Według ówczesnych krytyków "przedstawieniem Sprawy Dantona Teatr Powszechny z miejsca stanął w rzędzie czołowych scen Warszawy"^[3]. Kolejny wielki sukces zyskał spektakl Lot nad kukułczym gniazdem w reżyserii Hübnera. Krytycy charakteryzowali tę inscenizację jako "przed­stawienie interesujące, przenik­liwe i mądre - znakomite przy tym od strony czysto teatralnej"^[4], "suk­ces polskiego teatru, przekonują­cy raz jeszcze o swojej pozycji na mapie teatralnej świata"^[5]. W 1989 zmarł Zygmunt Hübner, a dyrektorem artystycznym Teatru Powszechnego został Andrzej Wajda. Po roku na krótki okres zastąpił go Maciej Wojtyszko, a od 1991 do 2007 dyrektorem naczelnym i artystycznym teatru był Krzysztof Rudziński, który zastosował formułę teatru gwiazdorskiego. W latach 2007–2011 dyrektorem naczelnym i artystycznym był reżyser Jan Buchwald.

W latach 2009–2010 przeprowadzono remont generalny budynku teatru (zrealizowany przy pomocy funduszy Unii Europejskiej). W okresie remontu zespół grał gościnnie na deskach innych warszawskich teatrów.

Małgorzata Lorentowicz i Władysław Głąbik w spektaklu na scenie teatru, 1962

Od września 2011 dyrektorem był Robert Gliński. W 2013 dyrekcję objął Paweł Łysak wraz z Pawłem Sztarbowskim – wcześniej dyrektorzy Teatru Polskiego w Bydgoszczy. Powołując się na Zygmunta Hübnera, pragną tworzyć „Teatr, który się wtrąca”, nowoczesną instytucję kultury łączącą wiele przedsięwzięć i podejmującą dyskusję z widzami na najbardziej gorące tematy. Wyrazisty profil teatru wynika zwłaszcza ze specyfiki spektakli^[6] autorstwa zapraszanych reżyserów Agnieszka Błońska, Maja Kleczewska, Ewelina Marciniak, Barbara Wysocka, Oliver Frljić, Wiktor Rubin, Michał Zadara), a także działalności społecznej i animacyjno-edukacyjnej.

W budynku teatru w latach 2015–2018 działał klub muzyczny Mózg Powszechny, który organizował liczne koncerty, wieczory improwizacji, a także inne wydarzenia muzyczne, przedstawiające muzykę jazzową, ambientalną oraz elektroniczną. Mózg Powszechny był filią bydgoskiego klubu Mózg.

W teatrze działa także Stół Powszechny, czyli kawiarnia i przestrzeń warsztatowa, organizująca wydarzenia dla migrantów oraz dzieci i seniorów i prowadzona przez Fundację Strefa WolnoSłowa.

Teatr Powszechny razem z organizacjami warszawskiej Pragi stworzył coroczny Festiwal Otwarta Ząbkowska, który w wakacyjne miesiące ściąga na ul. Ząbkowską (zamykaną wtedy dla ruchu samochodowego) tłumy mieszkańców stolicy i turystów, którzy aktywnie uczestniczą w wielu wydarzeniach, takich jak np.: koncerty, spektakle, słuchowiska, warsztaty dla dzieci i młodzieży, wystawy, otwarty antykwariat, czy silent disco na świeżym powietrzu.

W 2016 odbyła się pierwsza edycja Festiwalu Sztuki i Społeczności „Miasto Szczęśliwe”, który wpisuje się w plany Zintegrowanego Programu Rewitalizacji m. st. Warszawy. Tytuł festiwalu nawiązuje do książki Charlesa Montgomery’ego, w której zajmuje się on tym, jak miasto, jego organizacja i infrastruktura, wpływają na jakość i styl życia mieszkańców. Festiwal poprzez szereg wydarzeń performatywnych, debat i spektakli (również z zagranicy) proponuje nową formę dialogu instytucji kultury i organizacji pozarządowych, propaguje również idee wolności, demokracji, współpracy i obywatelskości. W ramach „Miasta Szczęśliwego” przed teatrem powstał także Ogród Powszechny (działający od maja do października), czyli społecznościowy ogród miejski, który łączy aktywności kulturalne (wspólnotowe spotkania, czytania, koncerty) z ekologicznymi (sadzenie drzew, krzewów, kwiatów i warzyw; ogrodnictwo działkowe; dbanie o zieleń miejską). W październiku 2016 Teatr Powszechny był organizatorem Kongresu Kultury 2016. W dniach 17-18 grudnia 2017 odbyło się w Teatrze Powszechnym Forum Przyszłości Kultury.

Patron Teatru Powszechnego

Zygmunt Hübner rozpoczął pracę w Teatrze Powszechnym w Warszawie w 1974 i był z nim związany aż do śmierci. Do 1977 pracował tam jako kierownik artystyczny, a od 1977 jako dyrektor naczelny i artystyczny. Dzięki swojemu talentowi artystycznemu i organizacyjnemu oraz współpracy z najwybitniejszymi indywidualnościami polskiego teatru powtórzył sukces z pracy w Starym Teatrze, czyniąc z Teatru Powszechnego jedną z najlepszych scen w kraju. Swoje podejście do teatru sformułował tak:

Jestem zwolennikiem teatru, który się wtrąca. <...> Teatru, który się wtrąca do polityki, do życia społecznego i do najbardziej intymnych spraw ludzkich. Teatru, który w tych sprawach ma własne zdanie, otwarcie je wypowiada i stara się go bronić – ze sceny, ma się rozumieć.^[7]

Wyreżyserował tam wiele ważnych i cenionych spektakli, m.in. Lot nad kukułczym gniazdem (1977) Dale’a Wassermana na podstawie powieści Kena Keseya, Zemstę (1978) Aleksandra Fredry, Spiskowców na podstawie powieści W oczach Zachodu (1980) Josepha Conrada, Iwonę, księżniczkę Burgunda (1983) Witolda Gombrowicza, Garderobianego (1986) Ronalda Harwooda i Medeę (1988) Eurypidesa. W kierowanym przez niego zespole aktorskim znaleźli się artyści współpracujący z nim wcześniej w Gdańsku i Krakowie: Mirosława Dubrawska, Anna Seniuk, Edmund Fetting, Kazimierz Kaczor, Władysław Kowalski, Franciszek Pieczka, Wojciech Pszoniak i Marek Walczewski oraz inni aktorzy: Krystyna Janda, Elżbieta Kępińska, Mariusz Benoit, Janusz Gajos, Leszek Herdegen, Piotr Machalica, Stanisław Zaczyk czy Zbigniew Zapasiewicz.

Z teatrem współpracowało wielu znakomitych reżyserów, wśród nich Kazimierz Kutz, Aleksander Bardini czy Piotr Cieślak, a także Andrzej Wajda, który w 1977 wystawił w Teatrze Powszechnym spektakl na podstawie Rozmów z katem Kazimierza Moczarskiego, w którym Hübner grał rolę Moczarskiego.

Budynek teatru od strony al. Zielenieckiej

Sceny Teatru Powszechnego

Teatr Powszechny posiada 3 sceny:

• Scena Duża – realizowane są na niej największe spektakle światowego i krajowego repertuaru.
• Scena Mała – realizowane są na niej bardziej kameralne spektakle światowego i krajowego repertuaru
• Trzecia Scena (DAS) – realizowane są tu projekty multimedialne, spektakle i warsztaty z pogranicza teatru i nowych mediów (VR, AR, 3D), organizowane przez kolektyw programistów i artystów Dream Adoption Society.

Zespół artystyczny Teatru Powszechnego

opracowano na podst. materiału źródłowego^[8]

• Karolina Adamczyk
• Grzegorz Artman
• Klara Bielawka
• Jacek Beler
• Aleksandra Bożek
• Arkadiusz Brykalski
• Michał Czachor
• Mamadou Góo Bâ
• Grzegorz Falkowski
• Anna Ilczuk
• Michał Jarmicki
• Mateusz Łasowski
• Andrzej Kłak
• Magdalena Koleśnik
• Maria Robaszkiewicz
• Karina Seweryn
• Ewa Skibińska
• Oskar Stoczyński
• Julian Świeżewski
• Barbara Wysocka
• Kazimierz Wysota
• Julia Wyszyńska
• Artem Manuilov

Do zespołu artystycznego teatru w przeszłości należeli również m.in.: Edyta Olszówka, Franciszek Pieczka, Jerzy Zelnik, Joanna Szczepkowska, Krzysztof Stroiński, Justyna Sieńczyłło, Katarzyna Herman, Agnieszka Krukówna, Rafał Królikowski, Joanna Żółkowska oraz Andrzej Piszczatowski.

Przypisy

1. 1944-1963 PIERWSZE LATA - Teatr Powszechny [online], powszechny.com [dostęp 2017-03-30] .
2. Encyklopedia, Wielkie brawo! [online], Encyklopedia teatru polskiego [dostęp 2017-04-13]  (pol.).
3. JanJ. Ost JanJ., Sprawa Dantona Przybyszewskiej w Teatrze Powszechnym, Encyklopedia teatru polskiego, 1 marca 1975 [dostęp 2017-04-13]  (pol.).
4. BarbaraB. Osterloff BarbaraB., Wysoki lot, Encyklopedia teatru polskiego, 4 września 1977 [dostęp 2017-04-13]  (pol.).
5. JanJ. Ost JanJ., Lot nad kukułczym gniazdem w teatrze Powszechnym, Encyklopedia teatru polskiego, 1 września 1977 [dostęp 2017-04-13]  (pol.).
6. SPEKTAKLE W REPERTUARZE - Teatr Powszechny [online], www.powszechny.com [dostęp 2017-03-30] .
7. ZygmuntZ. Hübner ZygmuntZ., Zamiast życiorysu, [w:] Zygmunt Hübner. 23 marca 1930 - 12 stycznia 1989. Katalog wystawy, 2000, s. 23 .
8. Aktorzy i aktorki. powszechny.com. [dostęp 2024-08-06].

Linki zewnętrzne

• Strona internetowa teatru

Kontrola autorytatywna (teatr):

• ISNI: 0000000110341157
• VIAF: 132698325
• LCCN: n97017771
• GND: 1236476-9
• BnF: 14710786m
• BIBSYS: 14049852
• NUKAT: n94602733