Sławięcice

Sławięcice

część miasta i osiedle administracyjne Kędzierzyna-Koźla
Pałac w Sławięcicach (1860)
Herb
Państwo	Polska
Województwo	opolskie
Powiat	kędzierzyńsko-kozielski
Miasto	Kędzierzyn-Koźle
Data założenia	1246
Prawa miejskie	1245–1260 i 1973–1975
W granicach Kędzierzyna-Koźla	30 października 1975[1]
SIMC	0965571[2]
Zarządzający	Hanna Duk
Populacja (2022[3]) • liczba ludności	2401
Strefa numeracyjna	77
Kod pocztowy	47-230
Tablice rejestracyjne	OK
Położenie na mapie Kędzierzyna-Koźla Sławięcice
Położenie na mapie Polski Sławięcice
Położenie na mapie województwa opolskiego Sławięcice
Położenie na mapie powiatu kędzierzyńsko-kozielskiego Sławięcice
50°22′26″N 18°19′27″E

Sławięcice (niem. Slawentzitz, od 1938 Ehrenforst^[4]) – część miasta^[5][2] oraz jedno z 16 osiedli administracyjnych miasta Kędzierzyna-Koźla. Siedziba Rady Osiedla znajduje się przy ulicy Stefana Batorego 32. Przewodniczącą Zarządu Osiedla (2023) jest Hanna Duk^[6].

Miejscowość o dawnych, aczkolwiek krótkotrwałych, tradycjach miejskich (prawa miejskie 1246–1260)^[7]. Następnie wieś i gmina jednostkowa. Od 1945 gromada (sołectwo) w zbiorowej gminie Blachownia Śląska w Polsce^[8]. W latach 1954–1959 w gromadzie Sławięcice (będąc jej siedzibą)^[9], 1959–1972 na prawach osiedla^[10], a 1973–1975 odrębne miasto^[11] (także siedziba wiejskiej gminy Sławięcice^[12]). 30 października 1975 włączone do miasta Kędzierzyna^[13], przemianowanego 3 listopada 1975 na Kędzierzyn-Koźle^[14].

Sławięcice leżą nad Kłodnicą i Kanałem Gliwickim. Jest to zarazem najdalej na wschód wysunięta część Kędzierzyna-Koźla, położona vis-à-vis miasta Ujazdu w powiecie strzeleckim, (odległość około 2,5 km), podczas gdy od starówki kozielskiej dzieli je 15 km.

Nazwa

Nazwa pochodzi od polskiego określenia oznaczającego dużą popularność oraz rozgłos – sławy^[15]. W roku 1613 śląski regionalista i historyk Mikołaj Henel z Prudnika wymienił miejscowość w swoim dziele o geografii Śląska pt. Silesiographia podając jej łacińską nazwę: Schlawenticium^[16]. Niemiecki nauczyciel Heinrich Adamy w swoim dziele o nazwach miejscowych na Śląsku wydanym w 1888 roku we Wrocławiu wymienia wcześniejszą od niemieckiej nazwę miejscowości w obecnej polskiej formie „Slawiencice” podając jej znaczenie jako „Sitz beruhmter Leute”, czyli w tłumaczeniu „Miejsce sławnych ludzi”^[15]. Niemcy fonetycznie zgermanizowali nazwę miejscowości na „Slawentzitz”^[15] w wyniku czego utraciła ona swoje pierwotne znaczenie.

Ze względu na polskie pochodzenie nazwy w okresie hitlerowskiego reżimu w latach 1936–1945 nazistowska administracja III Rzeszy zmieniła ją na nową, całkowicie niemiecką Ehrenforst.

Historia

Średniowiecze

W 1245 istniała już osada Sławięcice zanotowana w łacińskojęzycznym dokumencie jako Slawentzitz, która przed 1260 otrzymała prawa miejskie na prawie niemieckim. Jednak jeszcze w tym samym roku 1260 książę Władysław II opolski przeniósł prawa miejskie na rzecz pobliskiego miasta Ujazd.

10 stycznia 1289 piastowski książę Kazimierz bytomski jako pierwszy z książąt śląskich złożył w Pradze hołd lenny królowi czeskiemu Wacławowi II. Od tego czasu Sławięcice wchodziły wraz z Księstwem bytomskim w skład Korony Czeskiej. Miasteczko pozbawione praw rozwijało się, np. w latach 1316–1322 działała tu mennica, bijąca monetę na zlecenie Mieszka bytomskiego. Po raz pierwszy zamek w Sławięcicach zostaje wymieniony w treści hołdu lennego Władysława bytomskiego z 1327 roku. Zamek wraz z przyległymi wioskami zostały sprzedane przez Władysława Bolkowi II opolskiemu (1313–1358) za 2800 grzywien groszy polskich^[17].

Habsburgowie

W 1526 zmarł król Czech i Węgier Ludwik II Jagiellończyk, ostatni władca tych krajów z dynastii Jagiellonów. Jego następcą na tronie Czech i Węgier został arcyksiążę austriacki Ferdynand I Habsburg. Tym samym Sławięcice przeszło pod zwierzchnictwem Habsburgów.

W 1558 cesarz Ferdynand I oddał w zastaw (za pieniądze) Sławięcice Johannowi von Oppersdorffowi.

Powiat sławięcicki istniał od XVI do połowy XVIII wieku^[18].

Prusy

W roku 1702 posiadłość nabył saski generał i minister pruski Heinrich Jakob Reichsgraf von Flemming, który stworzył w Sławięcicach, Kotlarni (Jakobswalde) i Blachowni wiele nowoczesnych kuźni i walcowni żelaza oraz mosiądzu.

W 1714 roku nowymi właścicielami zostali grafowie von Hoym, którzy w latach 1716–1720 wybudowali pałac(inne języki) z ogrodem wzorowany na Wersalu. W 1782 dobra Sławięcic przeszły w posiadanie księcia Fryderyka Hohenlohe. Wybudował on w Sławięcicach pałac z parkiem w stylu angielskim. Pałac wkrótce spłonął, odbudował go w 1827 roku Friedrich August, książę Hohenlohe-Öhringen.

Od końca XVIII w. wieś posiadała pieczęć gminną, na której przedstawiono chłopa trzymającego kosę w lewej ręce, po prawej roślinę^[19].

Rozbudowa gospodarki

W latach 1792–1821 wybudowano Kanał Kłodnicki, który pobudził rozwój gospodarczy okolic Koźla. Dzięki budowie Kanału Kłodnickiego i linii kolejowej z Wrocławia przez Kędzierzyn (Kandrzin) do Gliwic, Sławięcice rozwinęły się z nieznaczącej posiadłości wiejskiej, w ważną miejscowość przemysłową.

W 1817 Sławięcice uwolniły się od pańszczyzny. W 1845 uruchomiono linię kolejową Opole-Gliwice (stacja kolejowa w Kędzierzynie nazywała się wówczas Kozel-Kandrzin). Przyśpieszyło to rozwój gospodarczy całego regionu. W połowie XIX wieku ważnym ośrodkiem przemysłowym były wówczas Sławięcice i pobliska Blachownia. Po Kanale Kłodnickim kursowało rocznie ponad tysiąc statków, przewożąc głównie towary z Gliwic do manufaktury w Sławięcicach oraz do składnicy towarów żelaznych utworzonej u ujścia Kanału do Odry.

Liczba ludności w miejscowości	1845	1855	1861
Sławięcice (Slawentitz)[20]	1.281	1.503	1.791
Kol. Sławięcice (Col. Slawentitz)[20]	245	278	336

W 1910 w Sławięcicach żyło 1252 mieszkańców.

Plebiscyt i III powstanie śląskie

W czasie plebiscytu w Sławięcicach utworzono dwie gminy wyborcze – w obu zwyciężyła opcja niemiecka. W gminie Slawentzitz Dorf 577 w stosunku do 239, a w Slawentzitz Kolonie 174 do 105. W obszarze dworskim Slawentzitz także zwyciężyli Niemcy – 376 do 71^[21].

Podczas III powstania śląskiego 6 maja 1921 z Łabęd wyruszył 1 katowicki pułk piechoty im. J.Piłsudskiego dowodzony przez ppor. Walentego Fojkisa. 7 maja 1921 zajął on Sławięcice i Blachownię. 4 czerwca 1921 niemieckie oddziały przeszły do kontrofensywy, zdobywając Lichynię, Zalesie, Koźle-Port, Kłodnicę i Kędzierzyn. Aby opóźnić niemieckie natarcie w kierunku na Gliwice, powstańcy wysadzili w powietrze mosty w Sławięcicach na rzece Kłodnica. Ogółem wysadzono dziewięć mostów.

W lipcu 1922 powiat kozielski został oficjalnie ponownie przekazany administracji niemieckiej.

Liczba ludności w miejscowości	1910	1925
Sławięcice (Slawentitz)[22]	2.405	2.338

III Rzesza

Pałac w Sławęcicach około 1860, Edition by Alexander Duncker

Były obóz koncentracyjny w Sławęcicach.

W latach 1933–1937 naziści przeprowadzili na Śląsku Opolskim kampanię zmian nazw geograficznych pochodzenia słowiańskiego. Z tego powodu w 1936 historyczną nazwę Slawentzitz zmieniły na Ehrenforst.

W ramach rozpoczętej przez nazistów walki z bezrobociem podjęto budowę Kanału Gliwickiego (lata 1934–1938), który połączył Gliwice z Koźlem-Port.

Przygotowując się do kampanii wrześniowej 1939 przeciwko Polsce, w Sławięcicach ulokowano dowództwo dywersyjnej grupy operacyjnej SS, która przeprowadziła w nocy z 31 sierpnia na 1 września 1939 rzekomo „polski atak” na przygraniczny niemiecki urząd celny.

Na potrzeby budowy zakładów chemicznych i utrzymania produkcji rozpoczęto w 1940 tworzenie rozległej sieci różnego rodzaju obozów, położonych w pasie od Blachowni przez Kędzierzyn i Azoty do Bierawy. Skoncentrowano tutaj około 35 tys. ludzi uwięzionych w różnych obozach.

Niemcy utworzyli w Sławięcicach kilka różnych obozów:

• Międzynarodowy obóz dla jeńców wojennych;
• Obóz pracy przymusowej, przeznaczony głównie dla Polaków (tzw. Polenlager);
• Filia obozu koncentracyjnego Auschwitz-Birkenau w Sławięcicach (około 4 tys. więźniów)^[23];
• Obóz pracy przymusowej dla kobiet różnych narodowości (w większości Polek, Żydówek i Rosjanek).

Obóz, początkowo mogący pomieścić 8000 ludzi, mimo wielkiej śmiertelności osadzonych w nim więźniów, w 1943 osiągnął stan 50 000^[23] uwięzionych. W obozie przeprowadzano wiele masowych egzekucji, m.in. w styczniu 1945 zamordowano 1 500^[23] Żydów. Do kwietnia obóz zarządzany był przez niemiecki Wehrmacht, następnie Gestapo i SS. W styczniu 1945 obóz wyzwolili sowieci. Niemiecka załoga zdążyła go częściowo ewakuować, rozstrzeliwując pozostałych jeńców i więźniów na miejscu.

W Polsce Ludowej

W dniach 23/24 stycznia 1945 Armia Czerwona zajęła Sławięcice. Zespół parkowo-pałacowy został w czasie walk poważnie uszkodzony, a w roku 1948 ruina spłonęła i została rozebrana. 21 marca 1945 rozpoczęło się przejmowanie od Armii Czerwonej obiektów gospodarczych w powiecie kozielskim.

Na początku 1946 w Sławięcicach mieszkało 1228 osób.

Ludność miejscowości według spisu powszechnego	1950	1960	1970
Sławięcice[24]	2.648	2.824	3.600

25 września 1954 reforma podziału administracyjnego powołała na terenie powiatu kozielskiego 30 gromad, w tym Gromada Sławięcic.

W listopadzie 1959 Sławięcice otrzymały status osiedla.

1 stycznia 1973 Sławięcice uzyskały prawa miejskie^[25].

15 października 1975 nastąpiło połączenie miast Koźla, Kędzierzyna, Kłodnicy i Sławięcice oraz 3 wsi (Lenartowic, Miejsca Kłodnickiego i Cisowej) – początek dzisiejszego miasta Kędzierzyn-Koźle.

Zabytki

Kościół pw. św. Katarzyny Aleksandryjskiej.

Do wojewódzkiego rejestru zabytków wpisane są^[26]:

• kościół parafialny pod wezwaniem św. Katarzyny, z lat 1864–1869, według projektu architekta Friedricha von Schmidta, ul. Staszica, wypisany z księgi rejestru
• zespół plebanii przy kościele św. Katarzyny, ul. Staszica 1, z XIX w.: plebania, budynek gospodarczy, altana w ogrodzie (przeniesiona do Muzeum Wsi Opolskiej)
• zespół pałacowy, pozostałości z XVIII w.-XIX w.,
  • park; jeden z największych woj. opolskiego:
    • barokowy pawilon ogrodowy – belweder, z 1802 r.,
    • późnoklasycystyczny dom ogrodnika, z 1830 r.,
    • mogiła zbiorowa powstańców śląskich, z 1921 r.
• zespół szpitala im. Roberta Kocha, ul. Orkana 14, z l. 1880–1884: budynek mieszkalno-biurowy – pawilon „A” z łącznikiem, budynek administracyjno-pomocniczy – pawilon „B” z łącznikiem, budynek szpitalny – pawilon „C”, budynek mieszkalno-gospodarczy – pawilon „D”, z 1925 r., dwie leżakownie, drewniane, zieleń parkowa, ogrodzenie, murowane z bramami
• dom, ul. Sadowa 95, z 1830 r., nie istnieje
• elektrownia wodna, ob. dom mieszkalno-przemysłowy, ul. Puszkina 1, z poł. XIX w.
• krematorium, znajduje się na placu apelowym, na terenie dawnego obozu koncentracyjnego, poza rejestrem: pomnik ku czci pomordowanym, w otaczającym lesie – liczne pozostałości wież strzelniczych i bram wjazdowych.

Transport

Układ drogowy

Przez osiedle Sławięcice przebiega droga krajowa nr 40 i droga wojewódzka 426.

Komunikacja miejska

Miejski Zakład Komunikacyjny w Kędzierzynie-Koźlu posiada w dzielnicy Sławięcice 8 przystanków autobusowych: Sławięcice Las I, CeWe Color – Fotojoker, DPS, Hermes, Technikum, Sławięcice Bar „Danka”, Batorego, Leśniczówka.

Kursują tutaj autobusy dwóch linii: 5 oraz 9.

Kolej

Stacja kolejowa Sławięcice.

Kultura

Filia nr 8 (ul. St. Batorego 32) Miejskiej Biblioteki Publicznej w Kędzierzynie-Koźlu.

Edukacja

• Publiczna Szkoła Podstawowa nr 16 imienia Jana Pawła II^[27], ul. Sławięcicka 96
• Publiczne Gimnazjum nr 9, ul. Sławięcicka 96
• Zespół Szkół nr 3 z Publicznym Gimnazjum nr 8, ul. Sławięcicka 79
• Uniwersytet Ekonomiczny we Wrocławiu Wydział Gospodarki Narodowej, zaoczne studia magisterskie, ul. Sławięcicka 79^{[potrzebny przypis]}

Religia

• Rzymskokatolicka Parafia św. Katarzyny, ul. Staszica

Sport

• Stadion sportowo-rekreacyjny (ul. Sadowa) – wykorzystywany do szkolenia i rozgrywek w piłce nożnej oraz do organizacji imprez sportowych, rekreacyjnych, kulturalnych i innych.

Galeria

• 
  Pozostałość po pałacu
• 
  Krematorium
• 
  Pomnik ofiar byłego obozu pracy
• 
  Brama wjazdowa do byłego obozu pracy

Władze miasta

Naczelnik miasta:

• Julian Wieczorek

Dalej patrz Kędzierzyn-Koźle.

Zobacz też

• powiat kozielski
• powiat kędzierzyńsko-kozielski

Przypisy

1. Dz.U. z 1975 r. nr 35, poz. 198
2. GUS. Rejestr TERYT
3. Liczba mieszkańców Kędzierzyna-Koźla (2022)
4. Rozporządzenie Ministrów: Administracji Publicznej i Ziem Odzyskanych z dnia 12 listopada 1946 r. o przywróceniu i ustaleniu urzędowych nazw miejscowości (M.P. z 1946 r. nr 142, poz. 262).
5. Rozporządzenie Ministra Administracji i Cyfryzacji z dnia 13 grudnia 2012 r. w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części (Dz.U. z 2013 r. poz. 200)
6. Skład Rady oraz Zarządu Osiedla Sławięcice
7. Spórna, T., Krzysztofik, R., & Dymitrow, M. 2015. Degraded and restituted towns in numbers / Miasta zdegradowane i restytuowane w liczbach, [In] Krzysztofik, R., & Dymitrow, M. (Eds.), Degraded and restituted towns in Poland: Origins, development, problems / Miasta zdegradowane i restytuowane w Polsce. Geneza, rozwój, problemy. Gothenburg: University of Gothenburg, s. 367–368 / 369–422.
8. Rozporządzenie Wojewody Śląsko-Dąbrowskiego z dnia 27 listopada 1945 (Śląsko-Dąbrowski Dziennik Wojewódzki, Nr. 34, Kat, dnia 22 grudnia 1945 r.)
9. Dziennik Urzędowy Wojewódzkiej Rady Narodowej w Opolu z dnia 27 grudnia 1954 r., Nr. 12, Poz. 68
10. Dz.U. z 1959 r. nr 65, poz. 387
11. Dz.U. z 1972 r. nr 50, poz. 327
12. Dziennik Urzędowy Wojewódzkiej Rady Narodowej w Opolu z dnia 11 grudnia 1972 Nr 14, poz. 167
13. Dz.U. z 1975 r. nr 35, poz. 198
14. M.P. z 1975 r. nr 34, poz. 210
15. HeinrichH. Adamy HeinrichH., Die schlesischen Ortsnamen, ihre Entstehung und Bedeutung. Ein Bild aus der Vorzeit, wyd. 2, Breslau: Verlag von Priebatsch’s Buchhandlung, 1888, s. 74, OCLC 456751858  (niem.).
16. Detlef Haberland: Die „Silesiographia” und „Breslo-Graphia” von Nicolaus Henel von Hennenfeld. Arkadiusz Cencora, Diana Codogni-Łańcucka. Wrocław: Biblioteka Uniwersytecka we Wrocławiu, 2011, s. 180. ISBN 978-83-910595-2-4.
17. Horwat J., Księstwo bytomskie i jego podziały do końca XV w., Gliwice 1990, s. 20.
18. Pałac Sławięcice (dawny), Kędzierzyn-Koźle – polska-org.pl [online], polska-org.pl [dostęp 2019-10-28] .
19. AleksandraA. Starczewska-Wojnar AleksandraA., Odciśnięta pamięć wspólnoty: prawne i komunikatywne funkcje pieczęci gmin wiejskich na przykładzie zachodnich powiatów rejencji opolskiej w latach 1816-1933, Archiwalne Źródła Tożsamości, Opole: Archiwum Państwowe w Opolu : Uniwersytet Opolski, 2020, s. 195, ISBN 978-83-956475-6-7 [dostęp 2025-01-01]  (pol.).
20. „Kędzierzyn-Koźle Monografia Miasta”, Państwowy Instytut Naukowy w Opolu, Opole 2001.
21. Wyniki w powiecie kozielskim. [dostęp 2014-07-14]. [zarchiwizowane z tego adresu (2014-07-14)].
22. S.Golachowski „Materiały do statystyki narodowościowej Śląska Opolskiego z lat 1910–1939”, Poznań-Wrocław 1950.
23. Przewodnik po upamiętnionych miejscach walk i męczeństwa, lata wojny 1939–1945. Warszawa: Rada Ochrony Pomników Walki i Męczeństwa, 1966, s. 266.
24. „Narodowy spis powszechny 1970 r.”, GUS, Warszawa 1971.
25. Dz.U. z 1972 r. nr 50, poz. 327.
26. Rejestr zabytków nieruchomych – województwo opolskie [online], Narodowy Instytut Dziedzictwa, 30 września 2024, s. 34 .
27. Jan Paweł II patronem szkoły w Sławięcicach. Przekazanie sztandaru i odsłonięcie muralu [online], KK24.pl Serwis informacyjny Kędzierzyna-Koźla, 27 października 2022 [dostęp 2022-11-01]  (pol.).

Linki zewnętrzne

• Oficjalna strona Sławięcic. slawiecice.as.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2006-10-26)].
• Strona Liturgicznej Służby Ołtarza w Sławięcicach. ministranci-slawiecice.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2009-09-24)].
• Sławęcice 2, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. X: Rukszenice – Sochaczew, Warszawa 1889, s. 774 .

Kontrola autorytatywna (część miasta):

• GND: 4339201-5