PROFILBARU.COM

Szczudłak czarny
	Himantopus novaezelandiae
	Gould, 1841
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	zwierzęta
Typ	strunowce
Podtyp	kręgowce
Gromada	ptaki
Podgromada	Neornithes
Infragromada	ptaki neognatyczne
Rząd	siewkowe
Podrząd	siewkowce
Parvordo	Charadriida
Nadrodzina	Haematopodoidea
Rodzina	szczudłonogi
Rodzaj	Himantopus
Gatunek	szczudłak czarny
	Kategoria zagrożenia (CKGZ)
	; krytycznie zagrożony
	Zasięg występowania
	Systematyka w Wikispecies
	Multimedia w Wikimedia Commons

Szczudłak czarny^[3] (Himantopus novaezelandiae) – gatunek średniej wielkości ptaka z rodziny szczudłonogów (Recurvirostridae), występującego w jednej dolinie rzecznej na nowozelandzkiej Wyspie Południowej; krytycznie zagrożony wyginięciem.

Taksonomia

Po raz pierwszy gatunek opisał John Gould; opis ukazał się w 1841 na łamach „Proceedings of the Zoological Society of London”. Holotyp pochodził z portu morskiego Wellington (dawniej Port Nicholson). Gould nadał nowemu gatunkowi nazwę Himantopus novæ-zelandiæ^[4]. Międzynarodowy Komitet Ornitologiczny podtrzymuje tę nazwę (w formie H. novaezelandiae, 2021) i uznaje gatunek za monotypowy^[5]. Szczudłak czarny jest blisko spokrewniony ze szczudłakiem zwyczajnym (H. himantopus), krzyżuje się z osobnikami podgatunku H. h. leucocephalus, którego biologia rozrodu jest podobna^[6].

Morfologia

Długość ciała wynosi 37–40 cm, masa ciała około 195–220 g. Skok przeciętnie ma długość 87 mm^[6]. Upierzenie smoliście czarne, jedynie grzbiet, skrzydła i sterówki odznaczają się zielonawym połyskiem. Dziób czarny (wg Goulda mierzy około 76 mm), nogi i stopy różowawe^[4]. Ptaki swoją czarną barwę przybierają wraz z wiekiem, bowiem do 18. miesiąca życia mają jeszcze szatę juwenalną, która różni się od dorosłej czarno-białą kolorystyką^[7].

Zasięg występowania

Niegdyś szczudłak czarny zasiedlał obie wyspy Nowej Zelandii. Obecnie na Wyspie Północnej wymarł, zaś na Wyspie Południowej występuje jedynie w górnej dolinie Waitaki. Blisko 90% populacji to ptaki osiadłe, jednak niektóre nadal wędrują zimą na Wyspę Północną^[8].

Ekologia

Środowiskiem życia szczudłaka czarnego są rzeki roztokowe, jednak pojawia się również na mokradłach i trzęsawiskach^[8]. Poza sezonem lęgowym odwiedza zbiorniki wodne, skraje jezior, delty rzek, niektóre osobniki odwiedzają również laguny i estuaria. Jest mięsożerny, zjada głównie reprezentantów licznych gatunków bezkręgowców oraz małe ryby. Żywi się przeważnie wodnymi owadami i ich larwami, np. jętkami (Ephemeroptera), chruścikami (Trichoptera), widelnicami (Plecoptera). Do zjadanych ryb należą przedstawiciele galaksowatych (Galaxiidae) oraz eleotrowatych (Eleotrididae). Żywi się również skąposzczetami i mięczakami^[6].

Lęgi

Okres lęgowy trwa od sierpnia^[6] do stycznia^[6]^[8], ze szczególnym nasileniem w październiku. Formowanie par rozpoczyna się późno w zimie, pary utrzymują się cały sezon (wg innego źródła całe życie^[8]^[7]). Szczudłaki czarne przywiązują się do miejsc, w których założyły gniazdo. Gniazdo umieszczone blisko wody, zwykle dobrze wyściełane. Zniesienie liczy przeważnie 4 jaja (lecz samica może znieść ich od 3 do 6). Inkubacja trwa 24–27 dni, wysiadują oba ptaki z pary. Pisklęta z wierzchu porasta jasnobrązowy puch pokryty czarnymi plamami, na grzbiecie większymi i układającymi się w linie; ich nogawice są szaroczarne, zaś spód ciała brudnobiały. Młode po 41–55 dniach życia są w pełni opierzone, a po 7–9 miesiącach uniezależniają się od rodziców. Dojrzałość płciową osiągają po 2 lub 3 latach. Na wolności mogą żyć do 19 lat^[6].

W kulturze człowieka

Maorysi uznają szczudłaka czarnego za taonga – „skarb narodowy”; nazwa tego ptaka w języku Maorysów brzmi Kakī^[7]. W 2000 wyemitowany został znaczek z ilustracją autorstwa Paula Martinsona przedstawiającą H. novaezelandiae, wart 80 centów^[9].

Status zagrożenia

IUCN uznaje szczudłaka czarnego za gatunek krytycznie zagrożony (CR, Critically Endangered) nieprzerwanie od 1994 (stan w 2021)^[2]. Choć BirdLife International uznaje trend populacji gatunku za wzrostowy, liczebność populacji jest bardzo niska – w 2008 doliczono się 78 dorosłych osobników, jednak nie wiadomo, ile z nich to dzikie ptaki, a ile wychowało się w niewoli. Prawdopodobnie w latach 40. XX wieku liczebność populacji wynosiła 500–1000 osobników. Utrzymywała trend spadkowy do 1981, kiedy na wolności żyły 23 osobniki; wtedy też rozpoczęły się intensywne działania na rzecz ochrony gatunku. W sezonie lęgowym 2004/2005 z powodzeniem rozmnażało się tylko 11 par. W latach 1995–2005 liczebność populacji podwoiła się. Od 2005 populacja nadal rosła dzięki wypuszczaniu na wolność ptaków odchowanych w niewoli. W 2012 liczebność populacji wynosiła 130 ptaków. Zagrożeniem dla gatunku są drapieżniki, zwłaszcza wprowadzone na wyspę koty (Felis catus), fretki (Mustela furo) oraz zawleczone szczury wędrowne (Rattus norvegicus); prócz tego na szczudłaki czarne polują przedstawiciele rdzennych gatunków – błotniaki moczarowe (Circus approximans) i mewy południowe (Larus dominicanus). Ponadto środowisko życia tych szczudłaków zostało przekształcone m.in. wskutek rozwoju rolnictwa, budowy hydroelektrowni i działań przeciwpowodziowych^[8].

Przypisy

↑ Himantopus novaezelandiae, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).
↑ ^a ^b Himantopus novaezelandiae, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species (ang.).
↑ Systematyka i nazwy polskie za: P. Mielczarek & M. Kuziemko: Rodzina: Recurvirostridae Bonaparte, 1831 - szczudłonogi - Stilts and Avocets (Wersja: 2022-09-25). [w:] Kompletna lista ptaków świata [on-line]. Instytut Nauk o Środowisku Uniwersytetu Jagiellońskiego. [dostęp 2022-10-08].
↑ ^a ^b John Gould. Description of a New Species of Himantopus from New Zealand. „Proceedings of the Zoological Society of London”. 9, s. 8, 1841.
↑ F. Gill, D. Donsker & P. Rasmussen (red.): IOC World Bird List (v11.2). [dostęp 2021-09-24]. (ang.).
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f Pierce, R.J., Kirwan, G.M., Boesman, P. & Sharpe, C.J.: Black Stilt (Himantopus novaezelandiae). [w:] del Hoyo, J., Elliott, A., Sargatal, J., Christie, D.A. & de Juana, E. (eds.). Handbook of the Birds of the World Alive [on-line]. 2016. [dostęp 2016-01-13]. (otwarty dostęp w ramach Species of the Month)
↑ ^a ^b ^c Black stilt/kaki. Department of Conservations. [dostęp 2016-01-13].
↑ ^a ^b ^c ^d ^e Black Stilt Himantopus novaezelandiae. BirdLife International. [dostęp 2016-01-13]. [zarchiwizowane z tego adresu (13 października 2016)].
↑ Black Stilt Stamp. Te Ara. The Encyclopaedia of New Zealand. [dostęp 2016-01-13].