R-36

R-36

Państwo	ZSRR
Producent	projekt: KB Jużnoje produkcja: Jużmasz
Inne nazwy	8K67, SS-9 Mod 1/Mod 2, Scarp 8K69, SS-9 Mod 3, Scarp 8K67P, SS-9 Mod 4, Scarp
Typ	ICBM
Przeznaczenie	strategiczne
Wyrzutnia	silos (gorący start)
Status	wycofany ze służby
Lata służby	dyżur bojowy: 8K67: 5 listopada 1966 8K69: 25 sierpnia 1969 wejście do służby: 8K67: 21 lipca 1967 8K69: 19 listopada 1968 8K67P: 26 października 1970 wycofanie ze służby: 1978–1983
Długość	31,7 metra
Średnica	3 metry
Masa startowa	183,9 tony
Napęd	dwustopniowy
Paliwo	ciekłe: 1,1-dimetylohydrazyna utleniacz: tetratlenek diazotu
Zasięg	8K67: 10 200 km 8K69: 40 000 km
Udźwig	3950–5825 kg
Naprowadzanie	autonomiczne bezwładnościowe
Celność	CEP: 1900 metrów Maksymalny błąd 5000 m
Głowica	8K67: pojedyncza lekka lub ciężka (10 Mt) 8K69: pojedyncza orbitująca 8K67P: 3 × 2–3 Mt MRV

R-36 (NATO: SS-9 Scarp) – radzieckie ciężkie dwustopniowe pociski balistyczne międzykontynentalnego zasięgu, przeznaczone do ataku na amerykańskie pola startowe pocisków ICBM. Konstrukcja pocisków zakładała możliwość pokonywania obrony antybalistycznej, toteż pociski 8K67 wyposażone były w głowice z ładunkiem termojądrowym o wielkiej mocy oraz penetration aids. W odmianie 8K69 pociski wyposażone były w głowicę dostarczaną na niską orbitę Ziemi (LEO), skąd metodą rażenia z orbity szczątkowej mogły razić cele z niechronionego kierunku. W odmianie 8K67P pociski przenosiły po trzy głowice MRV.

Stacjonujące w podziemnych silosach pociski o długości 31,7 metra i całkowitej masie startowej 183,9 tony napędzane były paliwem ciekłym, zaś ich dwa stopnie napędowe umożliwiały im atak na cele oddalone o 10 200 kilometrów, w odmianie zaś z głowicą orbitalną zasięg skutecznego ataku wynosił 40 000 kilometrów.

Pierwsze pociski R-36 pełniły dyżur bojowy od 5 listopada 1966 roku, mimo że oficjalnie zostały wprowadzone do służby 21 lipca 1967 roku. Pociski wszystkich trzech odmian zostały wycofane ze służby w latach 1978–1983 i zastąpione przez nowsze pociski typu R-36M.

Rozwój

Ciężka (8K67) i orbitalna (8K69) odmiana pocisku R-36 powstały na podstawie dekretu rządowego „O utworzeniu międzykontynentalnych i globalnych pocisków oraz ciężkich rakiet nośnych”, wydanego 16 kwietnia 1962 roku^[1]. Konstrukcja pocisków została powierzona biuru OKB-586 w Dniepropietrowsku na Ukrainie. Pierwsze testy w locie nowej konstrukcji 8K67 zostały zaplanowane na trzeci kwartał 1964 roku, zaś testy 8K69 na trzeci kwartał roku następnego. Przy konstrukcji nowych pocisków wykorzystano doświadczenia z konstruowania i produkcji pocisku R-16^[1].

Konstrukcja

Znany na zachodzie jako SS-9 Scarp R-36, został skonstruowany jako dwustopniowy pocisk na paliwo ciekłe, w którym jeden stopień spoczywa na drugim. Korpus wykonany był ze stopu aluminium AMG-6^[2]. Ogólna konstrukcja pierwszego stopnia pocisku była podobna do zastosowanej w pierwszym stopniu R-16^[1]. Główne zmiany dotyczyły drugiego stopnia, w którym po raz pierwszy zastosowano wspólną przegrodę między paliwem, a utleniaczem, co zredukowało pustą przestrzeń wewnątrz rakiety. Zbiorniki paliwa utrzymywane były pod ciśnieniem dzięki gazom spalinowym wytwarzanym przez specjalne generatory z podstawowych składników paliwa, pobieranego z układu zasilania silników sterujących. Taki system pozwalał na zmniejszenie poboru gazów pod wysokim ciśnieniem z układów silosu startowego^[3].

Konstrukcja pocisku wykorzystywała kilka nowości technologicznych, jak np. automatyczne spawanie w atmosferze argonu, polepszające jakość spoin, zastosowanie starterów prochowych, ułatwiających rozruch silników, wykorzystanie stopu AMG-6 do konstrukcji zbiorników paliwa; nowocześniejsza konstrukcja pozwalała zmniejszyć liczbę personelu zaangażowanego w przygotowania przedstartowe i zlikwidowała konieczność przechowywania zapasów paliwa w pobliżu wyrzutni. Wykorzystanie elementów z lekkich stopów magnezu pozwoliło na zmniejszenie ich masy o 25% (aczkolwiek wymusiło opracowanie specjalnych pokryć termoizolacyjnych, żeby zabezpieczyć je przed wysoką temperaturą podczas przechodzenia przez atmosferę)^[3].

System napędowy pierwszego stopnia składał się z trzech dwukomorowych silników RD-251 oraz silnika sterującego RD-68М (8D68) z czterema ruchomymi komorami. System drugiego stopnia tworzyły: jeden silnik RD-252 o konstrukcji zbliżonej do silników pierwszego stopnia oraz czterokomorowy silnik sterujący RD-68М (8D69) na paliwo ciekłe^[3][1][4]. Wszystkie silniki rakiety pracowały w obiegu otwartym. Silniki zasilane były paliwem w postaci 1,1-dimetylohydrazyny, której utleniaczem był tetratlenek diazotu, zapewniając ciąg pierwszego stopnia na poziomie morza 2364 kN, w próżni zaś 2643 kN^[1]. Impuls właściwy silników: 2954 m/s (pierwszy stopień) oraz 3112,5 m/s (drugi stopień)^[1]. Po separacji sekcji w trakcie lotu głowica pocisku była wyhamowywana silnikami na paliwo stałe^[1]. W pocisku o łącznej masie startowej 183,9 tony całkowita masa paliwa wynosiła 166,2 tony. Układ silników rakietowych zapewniał pociskom throw-weight od 3950 do 5825 kilogramów^[1]. Główne silniki rakiety produkowały zakłady OKB-456 pod kierownictwem W. Głuszki^[5].

Początkowo pocisk miał być wyposażony w układ naprowadzania bezwładnościowego z korekcją radiową. W trakcie testów w locie stwierdzono jednak, że całkowicie autonomiczny system zapewnia wystarczający poziom celności, z maksymalnym błędem 5000 metrów^[1], oraz CEP 1900 metrów^[6], w związku z czym zrezygnowano z komendowego resetowania układu bezwładnościowego^[7]. System naprowadzania dostarczały zakłady OKB-692^[5].

Załadunek pocisku R-36 do podziemnego silosu – widoczne dwa pierścienie silosu

R-36 o długości 31,7 metra i średnicy 3 metrów zostały umieszczone w podziemnych silosach o głębokości 41,5 metra. Zewnętrzny pierścień silosu miał średnicę 8,3 metra, średnica zaś wewnętrznego pierścienia wynosiła 4,64 metra. W przeciwieństwie do silosów Szeksna-N pocisków R-16U, wewnętrzny pierścień nie mógł być obracany, toteż układ naprowadzania obracał pocisk na wyznaczony azymut po opuszczeniu przez rakietę silosu. Tankowanie pocisków odbywało się po ich umieszczeniu w silosach, zaś wewnętrzne hermetyczne komory w zbiornikach paliwa utrzymywały stabilne właściwości jego składników. W takim stanie pocisk mógł być utrzymywany w gotowości do odpalenia przez pięć lat, następnie jednak przedłużono ten okres do 7,5 roku^[7].

Dla pocisku 8K67 opracowano dwa typy głowic, z których cięższa dysponowała mocą 10 megaton. Ta głowica, znana pod oznaczeniem 8F675, była najpotężniejszą głowicą wprowadzoną dotąd do służby przez Związek Radziecki^[7]. Kombinacja mocy głowicy z dużą – jak na owe czasy – celnością, stworzyła system zdolny do zagrożenia silosom amerykańskich pocisków ICBM. Głowica lekka zapewniała eksplozję o mocy 5 megaton. Według źródeł zachodnich głowice obu pocisków zapewniały eksplozję z mocą – odpowiednio – 18–25 Mt i 12–18 Mt^[6]. Biełous i in. podają, że głowica pojedyncza mogła przenosić ładunek termojądrowy o mocy 18 lub 25 Mt, a głowice typu MRV – 5 lub 10 Mt^[5].

Wersja orbitalna pocisku (8K69), służąca do rażenia z orbity szczątkowej, wyposażona została w orbitującą głowicę, która miała własny układ naprowadzania oraz w silnik zapewniający stabilizację na orbicie i podczas wchodzenia w atmosferę^[7]. Testy w locie pocisku R-36 były przeprowadzane na poligonie rakietowym Bajkonur. Pierwsze testy pocisku 8K67 rozpoczęły się 28 września 1963 roku i trwały do maja 1966 roku. Wersja orbitalna była testowana od grudnia 1965 do maja 1966 roku^[7].

Duży throw-weight pocisku (do 5,8 tony) umożliwił w późniejszym okresie jego wyposażenie w 3 głowice MRV, niebędące jeszcze głowicami niezależnie kierowanymi (MIRV)^[7]. Realizacja tego projektu została rozpoczęta w listopadzie 1967 roku w OKB-586, którego nazwa została do tego czasu zmieniona na Biuro Konstrukcyjne Jużnoje. Testy w locie pocisku z trzema głowicami MRV oznaczonego jako 8K67P rozpoczęły się w sierpniu 1968 roku^[7].

Z pocisku R-36 powstały dwie użytkowe rakiety kosmiczne: Cyklon-2 i Cyklon-3^[2].

Służba operacyjna

R-36 w wersji z głowicą lekką 5 Mt podczas parady w latach 60.

Pierwszy pułk rakietowy wyposażony w pociski R-36 (8K67) został postawiony w stan gotowości bojowej 5 listopada 1966 roku, jednak oficjalnie przyjęto ten pocisk do służby 21 lipca 1967 roku^[7]. Do 1972 roku włącznie przygotowano 288 silosów dla rakiet tego typu^[5]. W latach 1965–1973 w wyrzutniach zostało umieszczonych 268 pocisków R-36. Jednak od roku 1975 rozpoczął się proces zastępowania tych rakiet pociskami R-36M. Wszystkie pociski 8K67 zostały wycofane w 1978 roku^[7].

Pocisk orbitalny 8K69 został przyjęty oficjalnie 19 listopada 1968 roku, zaś dyżur bojowy rozpoczął 25 sierpnia 1969 roku^[7]. W 1972 roku 18 silosów z tymi pociskami było rozmieszczonych na poligonie Bajkonur, który był jedynym ośrodkiem ich bazowania^[5]. Pociski orbitalne 8K69 zostały wycofane ze służby w 1983 roku, w związku z postanowieniami traktatu SALT II, który zakazał tego rodzaju broni^[7].

W Stanach Zjednoczonych pociski SS-9 postrzegane były jako przeznaczone przede wszystkim do ataku na amerykańskie centra kontroli silosów pocisków Minuteman^[6]. 1000 silosów tych pocisków kontrolowanych było przez około 100 centrów kontroli, toteż wyeliminowanie tych ostatnich oznaczać mogło wyłączenie pocisków z użytku. Sytuację tę zmieniła likwidacja połączeń między silosami oraz wprowadzenie zapasowych – powietrznych – centrów kontroli, toteż w celu unieszkodliwienia systemu Minuteman konieczne było użycie jednej głowicy na jeden silos. Spowodowało to konieczność wprowadzenia do użytku głowic niezależnie kierowanych, a w konsekwencji opracowania przez Związek Radziecki nowych rakiet zdolnych do przenoszenia głowic MIRV. Zadanie to miały pełnić nowe pociski R-36M^[6].

Przypisy

1. Podwig i in. 2004 ↓, s. 196–197.
2. MarkM. Wade MarkM., R-36 [online], Encyclopedia Astronautica [dostęp 2017-01-20]  (ang.).
3. Этапная Р-36, [w:] A.Ф.A.Ф. Белый A.Ф.A.Ф. i inni, Призваны временем. Ракеты и космические аппараты конструкторского бюро «Южное», АРТ-ПРЕСС, 2004, s. 136–148, ISBN 966-7985-82-2 .
4. R-36 [online], RussianSpaceWeb.com [dostęp 2017-01-19]  (ang.).
5. Межконтинентальная баллистическая ракета Р-36, [w:] В.С.В.С. Белоус В.С.В.С. i inni, Оружие ракетно-ядерного удара, Издательство МГТУ им. Н.Э. Баумана, 2009, s. 281–283, ISBN 978-5-7038-3250-9 .
6. R-36 / SS-9 Scarp [online], Federation of American Scientists [dostęp 2017-01-19]  (ang.).
7. Podwig i in. 2004 ↓, s. 198–199.

Bibliografia

• PawelP. Podwig PawelP. i inni, Russian Strategic Nuclear Forces, Massachusetts Institute of Technology Press, 2004, ISBN 0-262-16202-4 .

Encyklopedie internetowe (klasa broni):

• Britannica: technology/SS-9-Scarp