Okręg Tarnopol Armii Krajowej

Okręg Tarnopol
Armii Krajowej

Historia
Państwo	Polskie Państwo Podziemne
Rozformowanie	1944
Organizacja
Kryptonim	„Komar”, „Tarcza”, „Ton”
Rodzaj sił zbrojnych	partyzantka
Formacja	ZWZ, AK
Podległość	Komenda Główna AK

Okręg Tarnopol SZP, ZWZ, wreszcie Armii Krajowej noszący kryptonimy „Komar”, „Tarcza”, „Ton”.

Formowanie i zmiany organizacyjne

Okręg Tarnopolski Armii Krajowej obejmował tereny przedwojennego województwa tarnopolskiego. Konspiracja w Tarnopolskiem zaczęła się już jesienią 1939. Po wybuchu wojny niemiecko-rosyjskiej, tzw. „grupa warszawska” wysłana przez KG AK, przystąpiła do tworzenia sztabu i struktur terenowych w czterech inspektoratach okręgu. Przez jego tereny przebiegała strategiczna linia kolejowa Lwów-Tarnopol-Kijów, którą zaopatrywano Grupę Armii „Północna Ukraina”. Podobne znaczenie miały magistrale drogowe. Każda dywersja w systemie komunikacji była dotkliwym ciosem dla armii niemieckiej.

Wiosną 1943 w okręgu funkcjonowały 222 plutony^[a]. Łącznie siły okręgu to ok. 11100 żołnierzy, w tym 72 oficerów, 134 podchorążych i 1930 podoficerów^[1].

W 1943 komenda okręgu prowadziła intensywne przygotowania do „Burzy”, trafnie prognozując, że na początku 1944 Rosjanie wkroczą na teren okręgu. Znaczna część sił znajdowała się pod bronią w terenie, osłaniając skupiska ludności polskiej przed atakami UPA.

Uwarunkowania geopolityczne

Okręg Tarnopol Armii Krajowej obejmował obszar około 14000 km². Liczył 1,35 miliona ludności. Języka polskiego używało tu 49,3%, ukraińskiego i ruskiego – 45,5%. 25,1% uznawało za swój ojczysty język ukraiński. Rzymskich katolików było 36,7%, grecko-katolików 54,5%. Liczbę żydów oceniano na 8,4%. W Tarnopolu 78% mieszkańców uważało za ojczysty język polski (ukraiński i ruski – 8%). Przewaga rzymskich katolików (41%) nad grekokatolikami (19%) była dwukrotna^[2].

Komendanci

• p.o. kpt. Mieczysław Widajewicz „Czerma”,
• ppłk/płk Franciszek Studziński „Radwan”,
• płk Jan Majewski „Szmigiel”,
• płk Bruno Rolke „As”,
• płk dypl. Kazimierz Bąbiński „Luboń”,
• ppłk Jan Kiwerski „Oliwa”,
• mjr Tadeusz Sztumberk-Rychter „Żegota”,
• płk Jan Kotowicz „Twardy”.
• kpt. Franciszek Garwol (komendant podokręgu)

Dawny Kościół Dominikanów w Tarnopolu

Skład organizacyjny

Struktura organizacyjna podana za Atlas polskiego podziemia niepodległościowego^[3]:

• Inspektorat Tarnopol Armii Krajowej
• Inspektorat Złoczów Armii Krajowej
• Inspektorat Brzeżany Armii Krajowej
• Inspektorat Czortków Armii Krajowej

30 czerwca 1944 komenda Obszaru Lwów swoim rozkazem dokonała reorganizacji wprowadzając trzy podokręgi^[b]. Powstał Podokręg Tarnopol Armii Krajowej w składzie^[4]:

• Inspektorat Złoczów Armii Krajowej
• Inspektorat Brzeżany Armii Krajowej
• Obwód Buczacz Armii Krajowej
• Dunajów

Dowództwo podokręgu przeniosło się do Lwowa

Uwagi

1. Pluton liczył przeciętnie 50 żołnierzy.
2. Komenda Obszaru Lwów odtwarzała dowództwo Okręgu Korpusu Lwów z 1939.

Przypisy

1. Krząstek, W 55 rocznicę... s. 32.
2. Jerzy Węgierski: Armia Krajowa w okręgach Stanisławów i Tarnopol. s. 11–17.
3. Wnuk 2007 ↓, s. 58.
4. J. Kwiek, Materiały sympozjum „Operacja zbrojna Armii Krajowej krypotonim Burza.. s. 43.

Bibliografia

• Jerzy Węgierski: Armia Krajowa w okręgach Stanisławów i Tarnopol. Kraków: Platan, 1996. ISBN 83-85222-85-5. Brak numerów stron w książce
• Rafał Wnuk: Atlas polskiego podziemia niepodległościowego 1944-1956 = The atlas of the independence underground in Poland 1944-1956. Warszawa: Lublin: Instytut Pamięci Narodowej. Komisja Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu, 2007. ISBN 978-83-60464-45-8.
• Struktura Organizacyjna Armii Krajowej, Marek Ney-Krwawicz w: Mówią wieki nr 9/1986.
• Światowy Związek Żołnierzy Armii Krajowej, Materiały sympozjum nt: Operacja zbrojna Armii Krajowej kryptonim Burza na ziemiach południowo-wschodnich II RP w 1944. Biblioteczka Na Kresach Południowo-Wschodnich 1939-1945 nr 7. Kraków 1994
• Tadeusz Krząstek, Jerzy Tomczyk: W 55 rocznicę powstania Armii Krajowej”. Warszawa: Ministerstwo Obrony Narodowej, 1997. ISBN 83-86268-63-8. Brak numerów stron w książce