Pomnik bohaterów Republiki Pińczowskiej u podnóża Góry ByczowskiejPałac w Chrobrzu mieszczący w swoich salach m.in. Izbę Pamięci Republiki PińczowskiejPińczów. Patriotyczne graffiti poświęcone republiceKoszyce – tablica upamiętniająca partyzantów Armii Krajowej i Batalionów Chłopskich uczestniczących w Akcji Burza i obronie Republiki Pińczowskiej
Republika Pińczowska – obszar wyzwolony spod okupacji niemieckiej przez oddziały partyzanckie: Armii Krajowej, Batalionów Chłopskich i Armii Ludowej w wyniku wspólnych działań zbrojnych w okresie 24 lipca–15 sierpnia 1944 roku[1][2]. Nazwa Republika Pińczowska została zapożyczona od pierwszej Republiki Pińczowskiej istniejącej w 1918 roku[3] i takiej nazwy używała okoliczna ludność, natomiast reżim okupacyjny posługiwał się nazwą: Bandenverseuchtes Gebiet[4].
Pierwszymi akcjami partyzanckimi zmierzającymi do wyzwolenia terenu powiatu pińczowskiego spod okupacji niemieckiej było rozbrojenie posterunków niemieckich w Racławicach, a następnie w Nowym Korczynie i Działoszycach. W tym czasie miała też miejsce zwycięska potyczka oddziału AK „Grom” wspieranego przez oddziały BCh i AL stoczona z oddziałem Wehrmachtu pod wsią Sielec. Oddział specjalny BCh pod dowództwem Franciszka Kozery ps. „Karp” 26 lipca 1944 przeprowadził akcję na posterunek policji w Kocmyrzowie. Dokonał też udanego ataku na posterunek w Luborzycy, w Koszycach rozbroił załogę niemiecką, prowadzącą budowę lotniska. 27 lipca 1944 został zlikwidowany ostatni punkt oporu niemieckiego w Kazimierzy Wielkiej w sile ponad 30 ludzi, głównie składający się z ukraińskich faszystów[8].
27 lipca pluton z Kompanii Szturmowej „Dominika”, dowodzony przez Stanisława Gasa, dokonał skutecznej zasadzki w Czechach niedaleko Proszowic na oddział żandarmerii niemieckiej przemieszczającej się drogą w kierunku Słomnik[9].
5 sierpnia oddziały Armii Krajowej, Batalionów Chłopskich i Armii Ludowej stoczyły krwawą bitwę o Skalbmierz przeciwko siłom niemiecko-ukraińskim, które po zdobyciu miasta, dokonały jego pacyfikacji i zamordowały 64 osoby.
8 sierpnia rozbito posterunek żandarmerii niemieckiej w Działoszycach. Dowódcą tej akcji był kapitan Walery Zarod ps. „Prądzyński”, a uczestniczyli w niej żołnierze BCh (Józef Kowenzowski ps. „Wierzba”, Józef Kula ps. „Felek”, Genowefa Pilniakowska ps. „Biedronka”, Piotr Grontkowski ps. „Wywiadowca”, Stanisław Skowron ps. „Słowik”, „Społem”, Mieczysław Chmielarski, Julian Sęsoła)[potrzebny przypis].
Skutkiem koncentracji Wehrmachtu i braku możliwości połączenia z przyczółkami Armii Czerwonej, oddziały partyzanckie zostały zdemobilizowane i wróciły do konspiracji, natomiast 1 Brygada Armii Ludowej po potyczce pod wsią Baranów, 14 sierpnia 1944 przebiła się przez front niemiecko-radziecki na przyczółek baranowsko-sandomierski, jednak część żołnierzy brygady została na tym terenie, tworząc nowe jednostki AL dalej w konspiracji[14].
Zbiór pamiątek po Republice Pińczowskiej eksponowany jest w pałacu Wielopolskich w Chrobrzu[15].
W miejscowości Byczów znajduje się pomnik poświęcony obrońcom Republiki Pińczowskiej, na którym umieszczono napis: Partyzantom bohaterom tej ziemi. Partyzancka Republika Pińczowska 24 VII-15 VIII 1944[16], natomiast w Pińczowie i Mławie znajdują się ulice imienia Republiki Pińczowskiej.
Ponadto w Proszowicach na kościele parafialnym znajduje się tablica pamiątkowa wspominająca wydarzenia tamtych dni oraz co roku odbywa się marsz pamięci dla uczczenia tego wydarzenia.
↑RyszardR.NazarewiczRyszardR., Działania Ludowego Wojska Polskiego na tyłach wroga, [w:] Polski czyn niepodległościowy w latach 1914-1945. Materiały z konferencji, Warszawa: Zarząd Główny Związku Żołnierzy Ludowego Wojska Polskiego,, 2000, s. 209, ISBN 83-88329-06-5.
