2 Wileńska Brygada Armii Krajowej

2 Brygada Armii Krajowej

Tablica w kościele[a]
Historia
Państwo	Polskie Państwo Podziemne
Sformowanie	1944
Rozformowanie	1944
Nazwa wyróżniająca	Wileńska
Dowódcy
Pierwszy	kpt. Wiktor Korycki ps. „Kaziuk”[1]
Działania zbrojne
Operacja Ostra Brama
Organizacja
Formacja	Armia Krajowa
Rodzaj wojsk	partyzantka
Podległość	Zgrupowanie nr 2 Okręgu Wilno

2 Wileńska Brygada Armii Krajowej – polski oddział partyzancki^[b] Okręgu Wilno Armii Krajowej.

Sformowana 3 lipca 1944 w Sawkiszkach w okolicach Korwia. Była najmłodszą formacją Armii Krajowej na terenie Wileńszczyzny i przetrwała do dnia rozbrojenia przez Sowietów 18 lipca tego samego roku. W lipcu 1944 liczyła ok. 400 partyzantów^[3].

W okresie od 8 do 11 lipca 1944 brygada została czasowo przydzielona do Zgrupowania nr 2. 12 lipca odeszła do macierzystego Zgrupowania nr 1^[4].

Geneza

Brygada formowana została na bazie siatki AK zorganizowanej przez inspektora łącznikowego, Stanisława Symonowicza "Kalinę". Weszła w skład Zgrupowania nr 1 Okręgu Wilno Armii Krajowej.

Podlegały mu następujące rejony^[c]

• rejon Rzesza – komendant „Walter”,
• rejon Mejszagoła – komendant „Dąb”,
• rejon Podbrzezie – komendant „Kumkor”,
• rejon Pozelwie (na terenie Litwy) – komendant „Żmogus”,
• rejon Malaty (na terenie Litwy) – komendant „Longinus”.

W ramach akcji „Burza” placówki terenowe AK wyszły z konspiracji. Porucznik W. Korycki „Kaziuk”, 1 lipca 1944 dał dalsze rozkazy do wyjścia z konspiracji placówkom i stawienie się na punkcie zbiórki w folwarku Sawkiszki. W okresie 1-3 lipca podczas organizowania brygady oddzielne placówki dokonały licznych drobnych akcji sabotażowych i dywersyjnych, rozbrajając niemieckie oddziały. 7 lipca stan 2 Brygady osiągnął ponad 400 żołnierzy. W tym dniu brygada wyruszyła na Wilno trasą wiodącą przez miejscowości: Mielniki, Czerwony Dwór, Mała Rzesza, Lindzieniszki^[5]

Ze względu na bliskość Wilna mobilizacja Brygady przeprowadzono w okresie bezpośrednio poprzedzającym operację "Ostra Brama". Początkowo liczyła ok. 400 ludzi. W końcowej fazie operacji posiadała ok. 1000 żołnierzy^[6].

Walki brygady

Niemenczynek i Korwie

5 lipca brygada stoczyła potyczkę z białoruską policją i Niemcami. Na szosie Zołsy – Niemenczynek maszerowała kolumna ok. 200 policjantów i 50 Niemców uzbrojonych w karabiny maszynowe. Uderzenie na Niemenczynek rozerwało kolumnę. Grupa Niemców i część policjantów wycofała się w kierunku Korwi. Oddział Czesława Plejewskego "Strasburgera" uderzył na pałac Korwi, gdzie zatrzymało się dowództwo niemieckie. "Strasburger" po ostrej wymianie ognia "wynegocjował" poddanie się Niemców i białoruskiej policji. Wzięto około 100 jeńców. Zdobyto 4 ciężkie karabiny maszynowe. Po akcji nadjechały jeszcze dwa ciężkie samochody wyładowane uzbrojonymi Niemcami – zostały rozbite.

Pod Wilnem

Od 3 do 11 lipca 2 Brygada wchodziła w skład 2 Zgrupowania „Węgielnego”. Podczas marszu w kierunku Wilna, na odcinku szosy Kalwaria – Wanagienia, Brygada wsparła Brygadę "Juranda". W efekcie Niemcy zrezygnowali z walki i przebili się w kierunku na Prusy. Następnie brygada została skierowana do walki przeciw oddziałom niemieckim szukającym dróg wyjścia z Wilna na odcinku od szosy Mejszagolskiej do szosy Podbrzeskiej.

Gładkiszki

Rankiem 10 lipca ubezpieczenie zameldowało o przemarszu artylerii niemieckiej. Brygada rozbroiła Niemców bez oporu z ich strony. Zdobyto 4 haubice, kilka karabinów maszynowych, automaty, karabiny, pistolety, lornetki, mapy, prowiant oraz kilkadziesiąt koni kawaleryjskich, wierzchowych. Po południu do sztabu brygady przybyła grupa oficerów z dowództwa odcinka operacyjnego wojsk sowieckich. Dokonano uzgodnień co do przyszłych działań. Jeńców niemieckich przekazano Rosjanom. O zmroku brygada została zluzowana przez 4 Brygadę, a sama pomaszerowała w rejonie Gulbin i dalej do rejonu koncentracji wszystkich brygad Okręgu Wileńskiego AK.

Rozbrojenie

12 lipca brygada osiągnęła rejon w okolicach jeziora Gulbińskiego

W Kojranach nastąpił kilkudniowy postój. Dowódca brygady "Wiktor" został wzywany na odprawę do ppłk. "Wilka". Na odprawę pojechał jednak zastępca mjr Makowski. Około północy łącznik powiadomił dowództwo brygady o internowaniu dowódców i rozkazie wymarszu w kierunku lasów Jaszuńskich.

O świcie 18 lipca 1944, we wsi Rukańce koło Turgiel, 2 Wileńska Brygada Armii Krajowej została rozbrojona przez zmotoryzowane oddziały Armii Czerwonej^[7].

Uwagi

1. Tablica poświęcona 2 Wileńskiej Brygadzie Armii Krajowej w Kościele pw. Matki Boskiej Ostrobramskiej w Szczecinie
2. Nazwa „brygada” określała stopień samodzielności partyzanckiej danego oddziału. Na samodzielność pozwalał pewien minimalny stan (około 300 ludzi) i to była dolną granicą pojęcia „brygada”. Granica górna, określona względami swobody ruchu i manewrowania w walkach na tyłach nieprzyjaciela, wynosiła około 1000 ludzi^[2].
3. Rejon w zasadzie odpowiadał terytorialnie przedwojennym gminom

Przypisy

1. Rokicki 2007 ↓, s. 27.
2. PSZ w II WŚ. Armia Krajowa 1950 ↓, s. 600.
3. Boradyn, Chmielarz i Piskunowicz 1997 ↓, s. 52.
4. Potocki 2008 ↓, s. 87.
5. Wołkonowski i Łukomski 1996 ↓, s. 263.
6. Jankowski 1998 ↓, s. 173.
7. Wołkonowski i Łukomski 1996 ↓, s. 279-280.

Bibliografia

• Komisja Historyczna Polskiego Sztabu Głównego w Londynie: Polskie Siły Zbrojne w drugiej wojnie światowej. Armia Krajowa. T. III. Londyn: Instytut Historyczny im. Generała Sikorskiego, 1950.
• Zenon Jankowski: Wspomnienia z 2 Wileńskiej Brygady AK oraz z Kaługi. Bydgoszcz: Towarzystwo Miłośników Wilna i Ziemi Wileńskiej. Oddział w Bydgoszczy, 1998. ISBN 83-87865-00-1.
• Paweł Rokicki: Armia Krajowa na Wileńszczyźnie 1943–1945. Warszawa: Barwa i Broń; Expadon Publishing SP. z o.o., 2007. ISBN 978-83-60786-01-7.
• Zygmunt Boradyn, Andrzej Chmielarz, Henryk Piskunowicz: Z dziejów Armii Krajowej na Nowogródczyźnie i Wileńszczyźnie (1941–1945). Radom: Ośrodek Kształcenia i Doskonalenia Kadr, 1997. ISBN 8390716803.
• Mieczysław Potocki: Między Dźwiną a Wilią – Wspomnienia żołnierza Armii Krajowej Ziemi Wileńskiej. Warszawa: Prohibita, 2008. ISBN 978-83-613-4407-0.
• Jarosław Wołkonowski, Grzegorz Łukomski: Okręg Wileński Związku Walki Zbrojnej Armii Krajowej w latach 1939-1945. Warszawa: Oficyna Wydawnicza „Adiutor”, 1996. ISBN 83-86100-18-4.
• Wzmianka o formowaniu się 2 Wileńskiej Brygady AK w Tygodniku Wileńszczyzny