Marian Buczek (komunista)

Ten artykuł dotyczy komunisty. Zobacz też: inne osoby o tym nazwisku.
Marian Buczek
Ilustracja
Data i miejsce urodzenia

26 września 1896
Nurzyna, Królestwo Polskie

Data i miejsce śmierci

9 września 1939
Ożarów Mazowiecki, Polska

Przynależność polityczna

Polska Partia Socjalistyczna,
PPS-Opozycja,
Komunistyczna Partia Polski

Odznaczenia
Order Krzyża Grunwaldu I klasy
Multimedia w Wikimedia Commons
Tablica pamiątkowa umieszczona w 1954 r. na zamku w Lublinie z zafałszowaną informacją o okolicznościach śmierci Buczka

Marian Buczek (ur. 26 września 1896 we wsi Nurzyna, zm. 9 września 1939 pod Ożarowem Mazowieckim) – polski działacz socjalistyczny i komunistyczny. Członek kolejno Polskiej Partii Socjalistycznej, PPS-Opozycji i Komunistycznej Partii Polski. Najdłuższy stażem więzień polityczny II RP.

Życiorys

W latach 1915–1917 w Legionach Polskich, gdzie dosłużył się stopnia podporucznika. Po odmowie złożenia przysięgi na wierność cesarzowi Niemiec Wilhelmowi II nazwanej „kryzysem przysięgowym” zdezerterował i powrócił na Lubelszczyznę. Od 1916 działał w Polskiej Organizacji Wojskowej pod nazwiskiem „Wacław Sturmer”, a później także w Pogotowiu Bojowym PPS. Był organizatorem i uczestnikiem szeregu akcji zbrojnych na terenie Lubelszczyzny, między innymi likwidacji komisarza austro-węgierskiej policji politycznej w Lublinie – Terleckiego. Po powołaniu w listopadzie 1918 Tymczasowego Rządu Ludowego Republiki Polskiej przez Ignacego Daszyńskiego został szefem wydziału śledczego Milicji Ludowej PPS w Lublinie, która ochraniała ten rząd.

W kwietniu 1919 roku aresztowany pod zarzutem zorganizowania akcji wysadzenia prochowni w Lublinie. Nie udowodniono mu winy i po 2 latach zwolniono z więzienia[1].

Jeszcze kilkakrotnie skazany na wieloletni pobyt w więzieniu za antypaństwową działalność komunistyczną i przynależność do sekcji wojskowej[2] Komunistycznej Partii Polski. W 1935 odmówił zrzeczenia się obywatelstwa polskiego w zamian za propozycję wcześniejszego zwolnienia z więzienia i wyjazdu do ZSRR.

Ogółem przesiedział w aresztach i więzieniach II Rzeczypospolitej 16 lat; był więźniem politycznym o najdłuższym stażu więziennym w II RP[3].

Po wybuchu II wojny światowej i ucieczce władz więziennych 1 września, w związku z amnestią ogłoszoną po wybuchu wojny[4] uwolniony z więzienia w Rawiczu, zgłosił się do najbliższej jednostki wojskowej, gdzie został aresztowany i przewieziony do Poznania, a po dwóch dniach zwolniony.

Zginął w nocy z 9 na 10 września 1939 pod Ożarowem Mazowieckim, gdzie oddziały Wojska Polskiego i uciekinierzy cywilni znaleźli się w śmiertelnej pułapce. Buczek ocenił, że ich jedyną szansą było przedarcie się przez pierścień okrążenia. Uciekinierzy którzy próbowali przeczołgać się koło gniazda karabinu maszynowego za pozycje niemieckie, zostali oświetleni i ostrzelani. Marian Buczek w trakcie tego ostrzału zginął[5]. Rannego śmiertelnie Buczka z pola walki wynieśli jego ukraińscy towarzysze Hryć Martyniuk i Nestor Riabenko[6]. Pochowano go na cmentarzu wojennym w Ołtarzewie[7].

Uchwałą KRN z 3 stycznia 1945 został pośmiertnie odznaczony Orderem Krzyża Grunwaldu I Klasy[8].

Zdaniem prof. Pawła Wieczorkiewicza, Marian Buczek – przeciwnie do swojej legendy – w istocie był współpracownikiem polskiej policji politycznej, rozpracowującej komunistów[9][10].

Upamiętnienie

W okresie Polski Ludowej Buczek był symbolem eksponowanym przez władze. Jego imię nadano wielu ulicom (na przykład w Warszawie[11] obecnej ulicy Słomińskiego, w Bielsku-Białej obecnej ulicy Dmowskiego, w Cieszynie obecnej ulicy Barteczka[12], w Lublinie obecnej ulicy Zamojskiej, w Szczecinie obecnej ulicy Piłsudskiego, w Szczecinku obecnej ulicy Klasztornej, w Świnoujściu obecnej ulicy Norweskiej, w Goleniowie obecnej ulicy Grenadierów, w Suwałkach obecnej ulicy Raczkowskiej, w Kielcach obecnej ulicy Paderewskiego, w Łomży obecnej ulicy Długiej, w Opolu obecnej ulicy kard. Kominka, w Redzie obecnej ulicy Konopnickiej, w Wejherowie obecnej ulicy Rzeźnickiej, w Hajnówce obecnej ulicy ks. Ignacego Wierobieja, w Tarnowskich Górach obecnej ulicy Wojciecha Korfantego, w Gdańsku obecnej ulicy Jana Styp-Rekowskiego, w Sierpcu obecnej ulicy Konstytucji 3 Maja, w Słupsku obecnej ulicy Witolda Lutosławskiego[13], we Wrocławiu obecnej ulicy Henryka Probusa, w Myszkowie obecnej ulicy 11 Listopada), szkołom i zakładom pracy (na przykład Huta im. Mariana Buczka w Sosnowcu[14]).
Był też patronem Ośrodka Szkolenia Służb Kwatermistrzowskich w Poznaniu[15], oraz w latach 1966-1996 patronem I Liceum Ogólnokształcącego w Łęczycy.[16]

Przypisy

  1. ↑ Andrzej Friszke „Państwo czy rewolucja. Polsce komuniści a odbudowanie państwa polskiego 1892 – 1920“ Wydawnictwo Krytyki Politycznej 2020, ISBN 978-83-66586-19-2, str. 386
  2. ↑ Sekcja wojskowa KPP współpracowała z wywiadem ZSRR i prowadziła działalność szpiegowską w jednostkach Wojska Polskiego.
  3. ↑ Władysław Gomułka, Pamiętniki, Andrzej Werblan (red.), t. I, Warszawa: BGW, 1994, s. 446, ISBN 83-7066-552-7, OCLC 749646794.
  4. ↑ Dekret o amnestii z 2 września 1939
  5. ↑ Anna Grażyna Kister: Marian Buczek, czyli co się kryje za mitem o bohaterskiej śmierci polskiego komunisty
  6. ↑ Ryszard Torzecki, Polacy i Ukraińcy: sprawa ukraińska w czasie II wojny światowej na terenie II Rzeczypospolitej, Wyd. 1, Warszawa: Wydawn. Nauk. PWN, 1993, s. 25, ISBN 978-83-01-11126-7 [dostęp 2024-11-06].
  7. ↑ Bohaterowie 1939: Marian Buczek
  8. ↑ Aleksander Mazur, Order Krzyża Grunwaldu: monografia historyczna, 2005, s. 158.
  9. ↑ Mimo wszystko Stalin nas szanował. Wywiad z profesorem Pawłem Wieczorkiewiczem, „Dziennik” z 11 sierpnia 2007
  10. ↑ Paweł Wieczorkiewicz, Justyna Błażejowska: Przez Polskę Ludową na przełaj i na przekór. Poznań: Zysk i S-ka, 2011, s. 465. ISBN 978-83-7506-651-7. OCLC 756901714.
  11. ↑ Praca zbiorowa pod redakcją Grażyny Kieniewiczowej i Aliny Sokołowskiej, Od Agrykoli do Żywnego. Mały słownik patronów ulic warszawskich, Warszawa: Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza, 1968, s. 30-31.
  12. ↑ Maciej Dembiniok: Indeks zmian nazw ulic i placów miasta Cieszyna od końca XIX wieku do dziś
  13. ↑ [1]
  14. ↑ Małgorzata Śmiałek, Sosnowieckie ABC, tom II, Muzeum w Sosnowcu, 2003, ISBN 978-83-89199-03-4 [dostęp 2021-11-17].
  15. ↑ Leszkowicz 2022 ↓, s. 752.
  16. ↑ Mirosław Pisarkiewicz, Historia szkoły Mirosława Pisarkiewicza [online], www.1loleczyca.edu.pl, 2003 [dostęp 2024-03-04].

Bibliografia

  • Praca zbiorowa pod redakcją Grażyny Kieniewiczowej i Aliny Sokołowskiej: Od Agrykoli do Żywnego. Mały słownik patronów ulic warszawskich, Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza Warszawa 1968, s. 30–31.

Linki zewnętrzne