Karakal stepowy

Karakal stepowy

Caracal caracal[1]
(Schreber, 1776)[2][3]
Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	zwierzęta
Typ	strunowce
Podtyp	kręgowce
Gromada	ssaki
Podgromada	żyworodne
Infragromada	łożyskowce
Rząd	drapieżne
Rodzina	kotowate
Podrodzina	koty
Rodzaj	karakal
Gatunek	karakal stepowy
Synonimy Felis caracal Schreber, 1776[2][3] Felis caracal γ nubicus J.B. Fischer, 1929[4] Felis caracal δ bengalensis J.B. Fischer, 1929[4] Felis caracal algira Wagner, 1841[5] Caracal melanotis J.E. Gray, 1843[6] Lynx lucani Rochebrune, 1885[7] Caracal berberorum Matschie, 1892[8] Felis (Caracal) berberorum spatzi Matschie, 1912[9] Caracal berberorum medjerdae Matschie, 1912[10] Felis (Caracal) nubicus corylinus Matschie, 1912[11] Felis (Caracal) caracal schmitzi Matschie, 1912[12] Felis (Caracal) caracal aharonii Matschie, 1912[13] Caracal caracal poecilotis O. Thomas & Hinton, 1921[14] Lynx caracal roothi Roberts, 1926[15] Lynx caracal damarensis Roberts, 1926[16] Lynx caracal limpopoensis Roberts, 1926[16] Caracal caracal coloniae O. Thomas, 1926[17] Felis (Caracal) caracal michaelis Heptner, 1945[18]
Podgatunki
C. c. caracal (Schreber, 1776)[2][3] C. c. nubicus (J.B. Fischer, 1829) C. c. schmitzi (Matschie, 1912)[12]
Kategoria zagrożenia (CKGZ)[19]
najmniejszej troski
Zasięg występowania

Karakal stepowy^[20], karakal^[21][a] (Caracal caracal) – gatunek drapieżnego ssaka z podrodziny kotów (Felinae) w obrębie rodziny kotowatych (Felidae). Występuje w Azji (Indie, Pakistan, Afganistan, Iran, Turkmenistan), na Półwyspie Arabskim i w Afryce. Pierwszy okaz opisano w 1776 roku. Czasami bywa zaliczany do rodzaju Felis, ale stopień jego odrębności uzasadnia ustanowienie dla niego odrębnego rodzaju Caracal.

Systematyka

Gatunek po raz pierwszy zgodnie z zasadami nazewnictwa binominalnego opisał w 1776 roku niemiecki zoolog Johann Christian Daniel von Schreber nadając mu nazwę Felis caracal^[2]. Jako miejsce typowe autor wskazał „Przylądek Dobrej Nadziei” (niem. Vorgebirge der guten Hofnung)^[3], ograniczone przez Joela Asapha Allena w 1924 roku do „Table Mountain, w pobliżu Kapsztadu w Południowej Afryce” (ang. Table Mountain, near Cape Town, South Africa)^[22].

Caracal caracal był pierwotnie uważany za spokrewnionego z Lynx lynx, L. canadensis, L. pardinus i L. rufus; jednak ostatnie analizy genetyczne pokazują, że nie należy on do grupy rysi, ale jest bardziej spokrewniony z C. aurata^[23][24][25]. Uważa się, że oba gatunki miały wspólnego przodka 4,85 miliona lat temu^[25]. Zwykle rozpoznawanych jest do dziewięciu podgatunków^[26][27], ale analizy wykazały, że głównie ze względów biogeograficznych powinno się wyróżniać tylko trzy^[28][25]. Autorzy Illustrated Checklist of the Mammals of the World rozpoznają trzy podgatunki^[25].

Etymologia

• Caracal: fr. caracal „karakal” od, tur. kara kulak „czarnouchy”, od kara „czarny”; kulak „ucho”^[29]
• nubicus: nowołac. nubijski Nubijczyk, od łac. Nuba „nubijski”^[30].
• schmitzi: Ernst Johann Schmitz (1845–1922), niemiecki ksiądz, przyrodnik na Maderze w latach 1886–1898, 1902–1908, w Palestynie i Syrii w latach 1908–1922^[31]

Zasięg występowania

Karakal stepowy występuje w Afryce oraz w południowo-zachodniej, środkowej i południowej Azji zamieszkując w zależności od podgatunku^[27]:

• C. caracal caracal – wschodnia i południowa Afryka od południowo-zachodniego Egiptu do Południowej Afryki.
• C. caracal nubicus – północna, zachodnia i północno-środkowa Afryka, w tym od północnego Maroka do północnej Tunezji oraz Senegal do Sudanu.
• C. caracal schmitzi – zachodnia i środkowa Azja od północno-wschodniego Egiptu po zachodnie Indie, łącznie z przybrzeżnym Półwyspem Arabskim i Turcją.

Morfologia

Długość ciała 61–105,7 cm, długość ogona 19,5–34 cm; masa ciała dorosłych samic 6,2–15,9 kg, dorosłych samców 8–20 kg^[27]. Ubarwienie od jasnobrązowego do ciemnobrązowego, czasem czarne, pod brzuchem izabelowate lub nawet białe. Uszy długie, czarne na stronie tylnej, zakończone pędzelkami (które nie rosną, w przeciwieństwie do rysia). Kończyny również długie, sylwetka smukła, ale mocna.

Ekologia

Pożywienie
Odżywiają się mięsem, polując na zwierzęta różnej wielkości, od ssaków po węże i płazy.

Rozród
Na południe od Sahary karakale nie mają ściśle określonego okresu rozrodczego, na północy młode rodzą się zimą lub wiosną. Ciąża trwa 70-79 dni, w miocie 1-4 młodych. Ssą około 4 miesięcy, dojrzewają w ciągu 15 miesięcy, ale samodzielność uzyskują już ok. 10 miesiąca.

Biotop
Karakal zamieszkuje suche sawanny, stepy, krzaczaste zarośla i półpustynie. Zaobserwowano go na wysokości nawet powyżej 3000 m n.p.m^[32].

Tryb życia
Bywają aktywne nocą lub w dzień (zależnie od obszaru występowania), a ich aktywność zależy od temperatury otoczenia. Przy temperaturze powyżej 10° C odpoczywają. W naturze żyją średnio 12 lat, natomiast w niewoli dożywają nawet 20. Są samotnikami, z wyjątkiem okresu godowego. Przedstawiciele obu płci są terytorialne i pilnują swojego obszaru. Samice zwykle zajmują mniejszy obszar: od 4 do 31 km². Samce natomiast polują zwykle na obszarze od 31 do 65 km², jednak zaobserwowano znacznie większe obszary^[32].

Ochrona
Karakale są obiektem intensywnych polowań. Wprawdzie ich futro nie ma wartości handlowej, ale są uważane za szkodniki, ponieważ chętnie zaglądają na farmy.

Uwagi

1. Nazwa karakal jest również używana w odniesieniu do rodzaju Caracal.

Przypisy

1. Caracal caracal, [w:] Integrated Taxonomic Information System  (ang.).
2. J.Ch.D. von Schreber: Die Säugthiere in Abbildungen nach der Natur, mit Beschreibungen. Erlangen: Expedition des Schreber'schen säugthier- und des Esper'schen Schmetterlingswerkes, 1776, s. ryc. 110. (niem.).
3. J.Ch.D. von Schreber: Die Säugthiere in Abbildungen nach der Natur, mit Beschreibungen. Erlangen: Expedition des Schreber'schen säugthier- und des Esper'schen Schmetterlingswerkes, 1777, s. 413, 587. (niem.).
4. J.B. Fischer: Synopsis Mammalium. Stuttgardtiae: J.G. Cottae, 1829, s. 210. (łac.).
5. R. Wagner: Bemerkungen über den anatomischen Ban von Macroscelides Rozeti. W: M. Wagner: Reisen In Der Regentschaft Algier in Den Jahren 1836, 1837 Und 1838. Cz. 3. Leipzig: Verlag von Leopold Voss, 1841, s. 76, ryc. 4. (niem.).
6. J.E. Gray: List of the specimens of Mammalia in the collection of the British museum. London: The Trustees, 1843, s. 46. (ang.).
7. A.T. de Rochebrune. Vertebratorum novorum vel minus cognitorum orae Africae occidentalis incolarum diagnoses. „Bulletin de la Société philomathique de Paris”. Septieme série. 9, s. 87, 1885. (łac.). 
8. P. Matschie. Über die Formen der Gattung Caracal Gray 1867. „Sitzungsberichte der Gesellschaft Naturforschender Freunde zu Berlin”. Jahrgang 1892, s. 114, 1892. (niem.). 
9. Matschie 1912 ↓, s. 61.
10. Matschie 1912 ↓, s. 62.
11. Matschie 1912 ↓, s. 63.
12. Matschie 1912 ↓, s. 64.
13. Matschie 1912 ↓, s. 66.
14. O. Thomas & M.A.C. Hinton. Captain Angus Buchanan’s Aïr Expedition. II. On the mammals (other than ruminants) Obtained during the expedition to Aïr (Asben). „Novitates Zoologicae”. 28, s. 3, 1921. (ang.). 
15. Roberts 1926 ↓, s. 247.
16. Roberts 1926 ↓, s. 248.
17. O. Thomas. Some new African Mammalia. „The Annals and Magazine of Natural History”. Ninth series. 17, s. 181, 1926. DOI: 10.1080/00222932608633388. (ang.). 
18. В.Г. Гептнер. „Доклады Академии наук СССР”. 49 (3), s. 232, 1945. (ros.). 
19. B.B. Avgan B.B., P.P. Henschel P.P., A.A. Ghoddousi A.A., Caracal caracal, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species 2020, wersja 2020-2 [dostęp 2020-08-16]  (ang.).
20. W. Cichocki, A. Ważna, J. Cichocki, E. Rajska-Jurgiel, A. Jasiński & W. Bogdanowicz: Polskie nazewnictwo ssaków świata. Warszawa: Muzeum i Instytut Zoologii PAN, 2015, s. 134. ISBN 978-83-88147-15-9. (pol. • ang.).
21. K. Kowalski (red.), A. Krzanowski, H. Kubiak, B. Rzebik-Kowalska & L. Sych: Ssaki. Wyd. IV. Warszawa: Wiedza Powszechna, 1991, s. 127, seria: Mały słownik zoologiczny. ISBN 83-214-0637-8.
22. J.A. Allen. Carnivora collected by the American Museum Congo Expedition. „Bulletin of the American Museum of Natural History”. 47, s. 281, 1924. (ang.). 
23. W.E. Johnson, E. Eizirik, J. Pecon-Slattery, W.J. Murphy i inni. The Late Miocene Radiation of Modern Felidae: A Genetic Assessment. „Science”. 311 (5757), s. 73-77, 2006. DOI: 10.1126/science.1122277. (ang.). 
24. E. Eizirik, W.E. Johnson, S.J. O’Brien. Submitted. Molecular systematics and revised classification of the family Felidae (Mammalia, Carnivora). „Journal of Mammalogy”. (ang.). brak numeru strony
25. C.J. Burgin, D.E. Wilson, R.A. Mittermeier, A.B. Rylands, T.E. Lacher & W. Sechrest: Illustrated Checklist of the Mammals of the World. Cz. 2: Eulipotyphla to Carnivora. Barcelona: Lynx Edicions, 2020, s. 398. ISBN 978-84-16728-35-0. (ang.).
26. D.E. Wilson & D.M. Reeder (redaktorzy): Species Caracal caracal. [w:] Mammal Species of the World. A Taxonomic and Geographic Reference (Wyd. 3) [on-line]. Johns Hopkins University Press, 2005. [dostęp 2022-03-28].
27. M.E. & F.C. Sunquist: Family Felidae (Cats). W: D.E. Wilson & R.A. Mittermeier (redaktorzy): Handbook of the Mammals of the World. Cz. 1: Carnivores. Barcelona: Lynx Edicions, 2009, s. 143. ISBN 978-84-96553-49-1. (ang.).
28. A.C. Kitchener, C. Breitenmoser-Würsten, E. Eizirik, A. Gentry, L. Werdelin, LA. Wilting, N. Yamaguchi, A.V. Abramov, P. Christiansen, C. Driscoll, J.W. Duckworth, W.E. Johnson, S.J. Luo, E. Meijaard, P O’Donoghue, J. Sanderson, K. Seymour, M. Bruford, C. Groves, M. Hoffmann, K. Nowell, Z. Timmons & S. Tobe. A revised taxonomy of the Felidae : The final report of the Cat Classification Task Force of the IUCN Cat Specialist Group. „Cat News”. Special Issue (80), s. 62–63, 2017. (ang.). 
29. T.S. Palmer. Index Generum Mammalium: a List of the Genera and Families of Mammals. „North American Fauna”. 23, s. 159, 1904. (ang.). 
30. nubicus, [w:] The Key to Scientific Names, J.A.J.A. Jobling (red.), [w:] Birds of the World, S.M. Billerman et al. (red.), Cornell Lab of Ornithology, Ithaca [dostęp 2022-03-28]  (ang.).
31. B. Beolens, M. Watkins & M. Grayson: The Eponym Dictionary of Mammals. Baltimore: The Johns Hopkins University Press, 2009, s. 365. ISBN 978-0-8018-9304-9. (ang.).
32. LaurenL. Phillips LaurenL., Caracal caracal (caracal) [online], Animal Diversity Web [dostęp 2024-04-12]  (ang.).

Bibliografia

• P. Matschie. Über einige Rassen des Steppenluclises Felis (Cciracal) caracal (St. Müll.). „Sitzungsberichte der Gesellschaft Naturforschender Freunde zu Berlin”. Jahrgang 1912, s. 55–67, 1912. (niem.). 
• A. Roberts. Some new S. African mammals and some changes in nomenclature. „Annals of the Transvaal Museum”. 11 (4), s. 245–267, 1926. (ang.). 

Kontrola autorytatywna (takson):

• NKC: ph451651

Encyklopedie internetowe:

• PWN: 3920249
• Britannica: animal/caracal-mammal
• SNL: ørkengaupe
• Catalana: 0088391
• DSDE: karakal

Identyfikatory zewnętrzne:

• BioLib: 1933
• EoL: 312855
• EUNIS: 8383
• GBIF: 2435010
• identyfikator iNaturalist: 42042
• ITIS: 552775
• NCBI: 61394
• identyfikator taksonu Fossilworks: 224078
• CoL: QZRR