|
Język tetum
Język tetum (lia-tetun, tetun) – język austronezyjski używany głównie w Timorze Wschodnim, gdzie wraz z portugalskim jest objęty statusem języka urzędowego[1][2]. Szacunkowo posługiwać się nim może ok. 750–800 tys. osób. Jest używany także w Indonezji (szczególnie w indonezyjskiej części wyspy Timor – Timorze Zachodnim).
Tetum dzieli się na cztery główne dialekty: Tetun-Dili lub Tetun-Prasa, którym posługuje się ludność zamieszkująca Dili i okolice, Tetun-Terik, którym posługuje się ludność południowo-wschodniej części Timoru Wschodniego, Tetun-Belu, którym posługuje się ludność zamieszkująca tereny od cieśniny Ombai po morze Timor, oraz Nana’ek, którym posługuje się ludność Metinaro. W dialekcie Tetun-Dili szczególnie mocno są zaznaczone wpływy języka portugalskiego. Dialekt ten jest zrozumiały na całym terytorium Timoru Wschodniego – pełni funkcję krajowej lingua franca[1]. W powszechnym użyciu jest także język indonezyjski, który ma status języka roboczego[1].
Odmiana Tetun-Dili charakteryzuje się silnymi wpływami fonologii, morfosyntaktyki i leksyki portugalskiej, co decyduje o jej „hybrydowym” charakterze. Portugalski jest źródłem słownictwa związanego z wyższymi domenami komunikacji. Istnieje też warstwa historycznych pożyczek malajskich. Dodatkowo od 1975 r. tetum w Timorze Wschodnim znajdował się pod wpływem języka indonezyjskiego[3].
Odmiana Tetun-Dili bywa rozpatrywana jako odrębny język kreolski[4][5]. Niemniej nie chodzi o język kreolski w tradycyjnym znaczeniu tego terminu (nie odnotowano, by przeszedł etap pidżynu); według jednej z propozycji trafniej jest klasyfikować Tetun-Dili jako język mieszany[6].
Regulacją tetum zajmuje się Narodowy Instytut Językoznawstwa(inne języki) (zał. 2001; port. Instituto Nacional de Linguística, tetum Institutu Nasionál Linguístika nian)[2]. Kościół katolicki przyjął tetum jako język liturgiczny[7][8].
Fonologia
W taki oto sposób przedstawia się zasób samogłoskowy języka tetum:
W języku tetum /a/ /i/ oraz /u/ wymawia się stosunkowo niezmiennie, natomiast na wymowę /e/ i /o/ mają wpływ głoski, którymi są otoczone. Przykładowo ich dźwięk jest nieco wyższy, kiedy w następnej sylabie znajdują się głoski /u/ lub /i/[9].
Gramatyka
Tetum nie jest językiem fleksyjnym, czym odróżnia się np. od wielu języków indoeuropejskich. W gramatyce tetum występuje jednak szereg reguł zapożyczonych bezpośrednio z języka portugalskiego.
Słownictwo
Tetum jest językiem malajsko-polinezyjskim, co powoduje, że jego podstawowe słownictwo wywodzi się właśnie ze rdzeni austronezyjskich. Jednak w ciągu wieków tetum przejął bardzo wiele słów z języka portugalskiego, np.:
- aprende – uczyć się (od aprender);
- eskola – szkoła (od escola);
- istoria – historia (od historia);
- paun – chleb (od pão)[10].
Zobacz też
Przypisy
- ↑ a b c Tyler M.T.M. Heston Tyler M.T.M., The segmental and suprasegmental phonology of Fataluku, praca doktorska, University of Hawaiʻi at Mānoa, 2015, s. 2–3, OCLC 1257952306 [dostęp 2020-03-10] [zarchiwizowane z adresu 2020-03-05] (ang.).
- ↑ a b Hoogervorst 2024 ↓, s. 229.
- ↑ Adelaar 1996 ↓, s. 706–707.
- ↑ M. PaulM.P. Lewis M. PaulM.P., Gary F.G.F. Simons Gary F.G.F., Charles D.Ch.D. Fennig Charles D.Ch.D. (red.), Tetun Dili, [w:] Ethnologue: Languages of the World, wyd. 18, Dallas: SIL International, 2015 [dostęp 2020-03-10] [zarchiwizowane z adresu 2016-12-01] (ang.).
- ↑ van Engelenhoven i Williams-van Klinken 2005 ↓, s. 735.
- ↑ Slomanson 2024 ↓, s. 246.
- ↑ KerryK. Taylor-Leech KerryK., The language situation in Timor-Leste, [w:] Robert B.R.B. Kaplan, Richard B.R.B. Baldauf jr. (red.), Language Planning in the Asia Pacific: Hong Kong, Timor-Leste and Sri Lanka, Abingdon–New York: Routledge, 2011, s. 92–159, DOI: 10.4324/9781315873459, ISBN 978-0-415-61851-9, ISBN 978-1-315-87345-9, ISBN 978-1-317-98179-4, OCLC 1053715502 [dostęp 2022-08-25] (ang.).
- ↑ KerryK. Taylor-Leech KerryK., The language situation in Timor-Leste, „Current Issues in Language Planning”, 10 (1), 2009, s. 1–68, DOI: 10.1080/14664200802339840, ISSN 1466-4208 (ang.).
- ↑ Geoffrey Hull: Tetum, Language Manual for East Timor. Academy of East Timor Studies, Faculty of Education & Languages, University of Western Sydney, Macarthur, 1999. (ang.). Brak numerów stron w książce
- ↑ A Traveller’s Dictionary in Tetun-English and English-Tetun.
Bibliografia
- K. Alexander Adelaar, Contact languages in Indonesia and Malaysia other than Malay, [w:] Stephen A.S.A. Wurm, PeterP. Mühlhäusler, Darrell T.D.T. Tryon (red.), Atlas of Languages of Intercultural Communication in the Pacific, Asia, and the Americas: Vol I: Maps. Vol II: Texts, Berlin–New York: Walter de Gruyter, 1996 (Trends in Linguistics. Documentation 13), s. 695–711, DOI: 10.1515/9783110819724.2.695, ISBN 978-3-11-081972-4, OCLC 1013949454 (ang.).
- Aone van Engelenhoven, Catharina Williams-van Klinken, Tetun and Leti, [w:] K. AlexanderK.A. Adelaar, Nikolaus P.N.P. Himmelmann (red.), The Austronesian Languages of Asia and Madagascar, Abingdon–New York: Routledge, 2005, s. 735–768, DOI: 10.4324/9780203821121, ISBN 978-0-7007-1286-1, ISBN 978-0-2038-2112-1, OCLC 53814161 (ang.).
- Tom Hoogervorst, Language policy and the politics of language, [w:] K. AlexanderK.A. Adelaar, AntoinetteA. Schapper (red.), The Oxford Guide to the Malayo-Polynesian Languages of Southeast Asia, Oxford: Oxford University Press, 2024, s. 225–235, DOI: 10.1093/oso/9780198807353.003.0017, ISBN 978-0-19-880735-3, ISBN 978-0-19-253426-2, OCLC 1449546728 (ang.).
- Peter Slomanson, Malayo-Polynesian contact languages in Southeast Asia and the creole controversy, [w:] K. AlexanderK.A. Adelaar, AntoinetteA. Schapper (red.), The Oxford Guide to the Malayo-Polynesian Languages of Southeast Asia, Oxford: Oxford University Press, 2024, s. 237–250, DOI: 10.1093/oso/9780198807353.003.0018, ISBN 978-0-19-880735-3, ISBN 978-0-19-253426-2, OCLC 1449546728 (ang.).
Linki zewnętrzne
| Języki urzędowe |
|
|---|
| Języki robocze |
|
|---|
| Języki regionalne |
|
|---|
|
|
