Ta strona zawiera symbole fonetyczne MAF. Bez właściwego wsparcia renderowania wyświetlane mogą być puste prostokąty lub inne symbole zamiast znaków Unikodu.
Język fataluku (fatalukunu), także: dagada, dagaga, dagoda'[1][2] – język papuaski używany na wschodnim skraju Timoru Wschodniego, zwłaszcza w rejonie miejscowości Lospalos (dystrykt Lautém)[3]. Według danych z 2015 r. posługuje się nim ok. 42 tys. mieszkańców tego kraju[4]. Należy do rodziny języków timor-alor-pantar[1]. Jest najbardziej wysuniętym na wschód spośród języków Timoru[5].
Dzieli się na pięć wzajemnie zrozumiałych dialektów (północny, północno-wschodni, wschodni, centralny, południowy)[6]. Jest blisko spokrewniony z językiem oirata z pobliskiej wyspy Kisar w indonezyjskiej prowincji Moluki (który bywa traktowany jako jego dialekt[7]), a także z językiem rusenu, który wyszedł z użycia w I poł. XX wieku[8]. Dalsze związki łączą go z językami makasae i makalero[9].
Jest to główny język ludu Fataluku[10]. Sami użytkownicy określają swój język jako „fatalukunu”[11]. Nazwa „fataluku” znaczy tyle, co „mówić poprawnie”[12], a „fatalukunu” – „poprawna mowa”[13]. W znacznej części literatury, a zwłaszcza we wczesnych źródłach portugalskich, występuje określenie „dagada”, które nie jest jednak znane dzisiejszym użytkownikom języka (zapewne jest to termin obcy)[13][14]. A. van Engelenhoven (2009) twierdzi, że nazwa ta pochodzi z języka makasae i oznacza tyle, co „rozmowa”[15].
W regionie panuje wysoki poziom multilingwizmu; w powszechnym użyciu są w szczególności języki tetum i indonezyjski[16]. Wśród grupy etnicznej Fataluku znane są także inne języki, w tym makalero i makasae[17]. Niemniej z dostępnych danych (2015) wynika, że fataluku nie jest zagrożony wymarciem w najbliższej przyszłości. Odnotowano, że jest przekazywany międzypokoleniowo i pozostaje preferowanym środkiem komunikacji w większości sfer życia[18]. Społeczność ma pozytywny stosunek do swojego języka[4]. Potencjalnymi zagrożeniami dla długoterminowej żywotności fataluku są migracje ludności i nasilone wpływy zewnętrzne, w tym presja języka tetum[4][19].
Przypuszcza się, że historycznie był silnie ekspansywny; prawdopodobnie wypierał sąsiednie języki austronezyjskie (doprowadził m.in. do zaniku języka makuva). W jego leksyce zaznaczyły się wpływy austronezyjskie, sięgające podstawowych warstw słownictwa[20][21]. Dodatkowo za pośrednictwem malajskiego zaczerpnął słownictwo z arabskiego i sanskrytu[9].
Istnieje stosunkowo bogaty zasób publikacji poświęconych temu językowi[13]. Wiele danych leksykalnych dot. fataluku zebrał misjonarz Alfonso Nácher w trakcie swojej pracy w Timorze Wschodnim. Na podstawie rękopisu z 1984 r. sporządzono słownik fataluku-portugalski, wydany na łamach czasopisma „Estudos de Línguas e Culturas de Timor-Leste” (w dwóch częściach, 2003/2004) oraz w postaci książkowej (Léxico Fataluco-Português, 2012)[22]. Pozostałe materiały obejmują krótki słownik Disionáriu badak Fataluku-Tetun, Tetun-Fataluku (2006)[23], a także opracowania gramatyczne: La langue des Fataluku de Lorehe (Timor Portugais) (1973)[24], Fataluku (Fatalukunu) (2005)[25].
Jest zapisywany alfabetem łacińskim, przy czym nie istnieje ogólnie przyjęta norma ortografii. W praktyce stosuje się nieustandaryzowaną pisownię wzorowaną na ortografii indonezyjskiej. Fataluku bywa wykorzystywany w wiadomościach tekstowych i mediach społecznościowych[4]. Brak ugruntowanej tradycji literackiej[12].
↑Harald Hammarström, Robert Forkel, Martin Haspelmath, Sebastian Bank: Fataluku. Glottolog 4.6. [dostęp 2024-08-30]. [zarchiwizowane z tego adresu (2024-08-30)]. (ang.).
↑ abTimothy Usher: Fataluku. NewGuineaWorld. [dostęp 2020-02-07]. [zarchiwizowane z tego adresu (2020-03-05)]. (ang.).
↑Michaił Anatoljewicz Czlenow: Fatałuku. W: Walerij Aleksandrowicz Tiszkow (red.): Narody i rieligii mira: encykłopiedija. Moskwa: Bolszaja rossijskaja encykłopiedija, 1998, s. 577. ISBN 978-5-85270-155-8. OCLC40821169. (ros.).
↑Geoffrey Hull, Lance Eccles: Tetum Reference Grammar. Winston Hills: Sebastião Aparício da Silva Project / Instituto Nacional de Linguística, Universidade Nacional Timor Lorosa’e, 2004, s. 229. ISBN 978-1-86408-704-8. OCLC1075734204. (ang.).
Aone van Engelenhoven, Juliette Huber: East Fataluku. W: Antoinette Schapper (red.): The Papuan languages of Timor-Alor-Pantar: Sketch grammars. T. 3. Berlin–Boston: De Gruyter, 2020, s. 187–266, seria: Pacific Linguistics 660. DOI: 10.1515/9781501511158-006. ISBN 978-1-5015-1115-8. OCLC891357350. (ang.).
Tyler M. Heston. Fataluku (Timor-Leste, Island Southeast Asia) – Language Contexts. „Language Documentation and Description”. 23 (1), s. 1–17, 2023. DOI: 10.25894/ldd.327. ISSN2756-1224. (ang.).
Geoffrey Hull: Fataluku (Fatalukunu). Dili: Instituto Nacional de Linguística, Universidade Nacional Timor Lorosa’e, 2005, seria: East Timor Language Profiles 7. ISBN 978-1741381405. OCLC225569417. [dostęp 2022-09-21]. (ang.).
Alfonso María Nácher Lluesa, Alberto Fidalgo Castro, Efrén Legaspi Bouza, Frederico Delgado Rosa, Geoffrey Stephen Hull: Léxico Fataluco-Português. Dili: Salesianos de Dom Bosco Timor-Leste, 2012, seria: Studies in Languages and Cultures of East Timor 5, 6. ISBN 978-84-695-4633-8. OCLC862962480. [dostęp 2022-09-21]. (port.).
Andrew McWilliam. Austronesians in Linguistic Disguise: Fataluku Cultural Fusion in East Timor. „Journal of Southeast Asian Studies”. 38 (2), s. 355–375, 2007. ISSN0022-4634. OCLC6015480752. JSTOR: 20071837. (ang.).
Antoinette Schapper, Juliette Huber, Aone van Engelenhoven: The historical relation of the Papuan languages of Timor and Kisar. W: Harald Hammarström, Wilco van der Heuvel (red.): History, Contact and Classification of Papuan Languages. Port Moresby: Linguistic Society of Papua New Guinea, 2012, s. 194–242, seria: Language and Linguistics in Melanesia, Special Issue: On the History, Contact & Classification of Papuan Languages – Part I. (ang.).
