Dalekie obserwacje – specyficzny rodzaj fotografii krajobrazowej, obejmujący celowe fotografowanie bardzo oddalonych obiektów bezpośrednio z powierzchni terenu lub z obiektów trwale związanych z powierzchnią ziemi (np. wież widokowych, wysokich budynków, nasypów)[1][2][3][4].
obiekty antropogeniczne, związane z przekształcaniem powierzchni terenu (np. hałdy pokopalniane) lub obiekty industrialne (np. wysokie budynki, kominy, fabryki).
Aspekt odległości obserwatora od obserwowanego obiektu
Istotną rzeczą przy zrozumieniu tego zagadnienia jest też kwestia minimalnej odległości obserwacyjnej, która może być uznana za daleką. Najistotniejszą rolę w wyznaczeniu tej granicy pełni proporcja pomiędzy odległością i pozycją obserwatora, a rozmiarem i wysokością względną obserwowanego obiektu. Nie istnieje uniwersalny, precyzyjny klucz podziałowy, który jednoznacznie stwierdzałby przypisane zdjęcia do dalekich obserwacji, jednak istnieją pewne ogólnie przyjęte ramy uwzględniające dystans i rodzaj obserwowanego obiektu. Minimalna odległość dalekiej obserwacji dla dużych obiektów naturalnych (np. gór, szczytów górskich) to około 60 km, przy czym jest to wartość uśredniona[2]. W przypadku niewysokich wzgórz wartość można obniżyć do około 40 km, a w przypadku wyższych gór (Karkonosze, Jesioniki, wyższe partie Beskidu Żywieckiego) minimalny dystans należy ustalić na granicy 70 km. W przypadku gór wysokich (np. Tatr) wartość tę należy powiększyć do 90-100 km. Dla przykładu obserwacja Tatr z odległości 70 km nie powinna być uznana za daleką z uwagi na łatwość dostrzeżenia tak dużego pasma górskiego nawet przy średnio sprzyjających warunkach atmosferycznych. Dla obserwacji relatywnie mniejszych obiektów industrialnych dystans ten należy umieścić w przedziale 20–50 km, w zależności od wielkości obserwowanego obiektu[2].
Historia
Pocztówka z 1899 roku przedstawiająca panoramę Beskidów z Murcek (dziś Katowice)
Dalekie obserwacje były bez wątpienia wykonywane gołym okiem lub za pomocą sprzętów optycznych od dawna[5]. Znane są zapiski o celowych obserwacjach dalekich pasm górskich i świateł miast na Dolnym Śląsku, w Wielkopolsce i w Czechach z Karkonoszy na początku XIX wieku[6], było to jednak w czasach przed upowszechnieniem się fotografii. Dziedzina ta przyjęła obecną formę i zyskała na popularności wraz z pojawieniem się fotografii cyfrowej[7] ułatwiającej rejestrację, obróbkę, archiwizację dokonanych obserwacji, a także identyfikację obserwowanych obiektów. W nowoczesnej formie w Polsce, dalekie obserwacje narodziły się na Górnym Śląsku w 2006 r.[8]. Inicjatorami wyróżnienia tego typu zdjęć z ogólnego pojęcia fotografii krajobrazowej była grupa entuzjastów celowo fotografująca Tatry i Beskidy z miast Górnośląsko-Zagłębiowskiej Metropolii oraz terenów przyległych, określająca się mianem dalekich obserwatorów. Ten nowy typ fotografii szybko zyskał popularność w innych regionach Polski południowej. W tym samym czasie, wraz z upowszechnieniem się fotografii cyfrowej impuls rozwoju fotografii długodystansowej można było obserwowac m.in. w Wielkiej Brytanii, Wloszech, w Czechach i na Słowacji[9]. Ważnym kamieniem milowym w dokumentowaniu polskich dalekich obserwacjach było stworzenie strony dalekieobserwacje.eu[10] w 2008 roku. Strona pozwoliła zrzeszyć zainteresowanych fotografów i prezentować ich dokonania. Od 2013 r. na intensywny rozwój dalekich obserwacji mają również duży wpływ blogi lokalnych fotografów zajmujących się tą tematyką. Poza granicami Polski w latach 2014 - 2021 funkcjonował portal beyondhorizons.eu[11], prezentujący zdjęcia dalekoobserwacyjne wykonane głównie w rejonie zachodniej części basenu Morza Śródziemnego. Zdjęcia dalekich obserwatorów z terenu Słowacji od września 2017 r. prezentuje serwis naobzore.net[12].
Sprzęt obserwacyjny
Typowy zestaw fotograficzny używany w dalekich obserwacjach
Dalekie obserwacje wykonywane są powszechnie przy pomocy aparatów cyfrowych. Najczęściej stosowane są lustrzanki i bezlusterkowce w połączeniu z teleobiektywem w przedziałach ogniskowych od 100 do 600 mm, w zależności od wielkości matrycy w aparacie. Górny i dolny zakres podanych ogniskowych może być jednak niepraktyczny w zależności od tego, jaki aparat fotograficzny posiadamy[13]. Nieco rzadziej stosuje się kompaktowe aparaty fotograficzne typu superzoom, oferujące duże zbliżenie przy mniejszych rozmiarach i znacznej redukcji wagi względem lustrzanek z teleobiektywem. Dalekie obserwacje mogą być wykonywane także za pomocą teleskopów podłączonych do aparatów (po zastosowaniu odpowiedniej przejściówki), a nawet telefonów z aparatem cyfrowym w połączeniu z lornetką bądź monokularem. Na wyposażeniu dalekiego obserwatora powinien znajdować się również stabilny i możliwie lekki statyw. Jest on niezbędny przy wykonywaniu zdjęć przy słabszym oświetleniu, umożliwia również precyzyjne wycelowanie w kierunku obserwowanego obiektu, gdy waga zestawu, którym robione są zdjęcia jest zbyt duża. Wskazane jest również wyposażenie się w wężyk spustowy lub pilot do aparatu fotograficznego, by w czasie niekorzystnych warunków atmosferycznych nie powodować dodatkowych drgań aparatu przez naciskanie spustu migawki.
Możliwości obserwacyjne
Zniekształcony obraz Karkonoszy widzianych ze schroniska „Na Śnieżniku” w czasie mirażu inwersyjnegoĎumbier widziany z Pradziada w wyniku niestandardowej refrakcji atmosferycznej
Zasięg obserwacji zależny jest od kilku czynników, które sumarycznie składają się na możliwość zaobserwowania obiektu z dużej odległości:
wielkość obiektu (stosunkowo niewielkie obiekty, np. maszty radiowe, mogą zostać „rozmyte” przy słabej rozdzielczości optycznej soczewek używanego sprzętu optycznego),
konfiguracji geograficznej (niewielkie wzniesienie pomiędzy dwoma wysokimi górami może zasłonić pole obserwacji),
pora dnia (nisko położone lub schowane za widnokręgiem Słońce zapewnia najlepsze podświetlenie obiektu i kontrast nieba względem powierzchni Ziemi),
pora roku (zmiana położenia punktu wschodów i zachodów Słońca sprzyja lub uniemożliwia wykonanie pewnych dalekich obserwacji, analogicznie do pory dnia, również warunki atmosferyczne typowe dla danej pory roku uniemożliwiają lub pomagają w obserwacji bardzo oddalonych od obserwatora obiektów),
albedo obiektu (obecność pokrywy śnieżnej na szczytach górskich znacząco zwiększa ilość światła odbitego w kierunku obserwatora),
wilgotność powietrza (im niższa, tym lepiej, nawet przy pozornie dobrej pogodzie światło rozprasza się na cząsteczkach wody i może nie dotrzeć do obserwatora),
zanieczyszczenie powietrza (obecność ośrodka miejskiego lub skupiska zakładów przemysłowych emitujących zanieczyszczenia na linii fotografowania może znacznie utrudnić dokonanie obserwacji),
wiatr i temperatura (wietrzna pogoda pomaga rozproszyć zalegające w atmosferze zanieczyszczenia, ale zarazem burzliwy przepływ mas powietrza na podłoże o innej temperaturze może spowodować lokalne zmiany refrakcji atmosferycznej, skutkujące brakiem ostrości fotografowanych obiektów, oraz utrudnia fotografowanie na dłuższych czasach naświetlania),
Blisko 90% obserwacji krajowych[potrzebny przypis] wykonywanych jest w południowej Polsce, szczególnie z województw: podkarpackiego, małopolskiego, świętokrzyskiego, śląskiego, opolskiego i dolnośląskiego. Mniejszy potencjał dalekoobserwacyjny mają również województwa lubuskie, wielkopolskie, łódzkie[17], lubelskie, zachodniopomorskie i pomorskie. Wyżej opisany stan rzeczy wynika z ukształtowania terenu. Dalekie obserwacje wymagają dogodnego punktu obserwacyjnego, którym najczęściej jest wysoko położony punkt terenowy lub wieża widokowa. Musi również istnieć punkt obserwowany, którym najczęściej jest pasmo górskie, pojedynczy szczyt lub duży obiekt industrialny. Ta specyfika ogranicza wykonywanie dalekich obserwacji z równin, w szczególności pokrytych lasem, predestynując regiony na południu kraju (góry, pogórza, wyżyny) – można z nich dostrzec obiekty oddalone o ponad 200 km od obserwatora.
Z kolei w Polsce północnej obserwacje zwykle nie przekraczają dystansu 50–60 km. Najdogodniejszymi miejscami do ich wykonywania jest obszar wyspy Wolin[potrzebny przypis], z której przy sprzyjającej pogodzie można zobaczyć wyspy Rugię i Greifswalder Oie oraz rejon Zatoki Gdańskiej i Puckiej. Duże znaczenie na tym terenie mają również latarnie morskie, które w sezonie letnim pełnią rolę turystyczną.
Najdalsze obserwacje (powyżej 200 km) wykonane z terenu Polski lub z jej granicy
* – podane odległości są obliczone według sferycznego modelu Ziemi Międzynarodowej Federacji Lotniczej FAI[potrzebny przypis], z wykorzystaniem symulacji Ulricha Deuschle[65]; według elipsoidalnego modelu WGS84 odległości mogą się różnić, np. z punktów obserwacyjnych na Wyżynie Lubelskiej do Tatr są o ok. 0,3 km większe[26]
Refraktor – Czyli obrazy z dłuższych ogniskowych...
500mm – Dalekie obserwacje z południowo-zachodniej Polski i nie tylko
Dalekie Horyzonty – dalekie obserwacje głównie z Polski południowo-wschodniej, aktualne zestawienia najdalszych obserwacji z terenu Polski, arkusze kalkulacyjne do obliczeń
