PROFILBARU.COM

Aleksandra Zawieruszanka
	; W kostiumie do filmu „Rzeczpospolita babska” (1969)
Data i miejsce urodzenia	3 kwietnia 1937 ; Bielsko
Zawód	aktorka teatralna i filmowa
Lata aktywności	1957–1995; 2000; 2005

Aleksandra Zawieruszanka (ur. 3 kwietnia 1937 w Bielsku^[1]) – polska aktorka filmowa, telewizyjna i teatralna. Szczególnie rozpoznawalna z roli Edyty Lausch w serialu Stawka większa niż życie oraz porucznik Krystyny Gromowicz w filmie Rzeczpospolita babska.

Życiorys

Wczesne lata

Aleksandra Zawieruszanka urodziła się 3 kwietnia 1937 roku w Bielsku. Jej ojciec był działaczem miejscowej PPS, a gdy miała trzy lata trafił do obozu koncentracyjnego w Dachau. Matka z kolei była kurierką Armii Krajowej. Szczęśliwie całej rodzinie Zawieruchów udało się przetrwać burzliwy okres drugiej wojny światowej.

Od dziecka interesowała się teatrem regularnie biorąc udział w szkolnych przedstawieniach i konkursach recytatorskich, a nawet zdobywając nagrody. Marzenia o karierze aktorskiej traktowała jednak bez dużych oczekiwań, obawiając się, że na przeszkodzie w ich realizacji stanąć może, jak twierdziła, jej przeciętna uroda. Zdecydowała się studiować filologię polską na Uniwersytecie Jagiellońskim w Krakowie.

Wątpliwości i kompleksy Aleksandry Zawieruszanki zostały rozwiane dzięki znajomości z aktorką Marią Bogdą, która wraz z mężem Adamem Brodziszem – decyzją ówczesnych władz – wprowadziła się do pokoju w kwaterze Zawieruchów. Młoda Aleksandra w ostatniej chwili zdecydowała się na zgłoszenie do warszawskiej PWST^[2].

Ponieważ komisja na egzaminach nie miała wątpliwości co do umiejętności aktorskich Zawieruszanki, porzuciła ona studia polonistyczne. Naukę na Wydziale Aktorskim zakończyła w 1959 roku^[1], mając już na koncie występ w przedstawieniu dyplomowym na podstawie sztuki Wesele Stanisława Wyspiańskiego. Jerzy Waldorff w tym samym roku pisał w recenzjach dyplomowych: „Zapamiętajcie te nazwiska: Kępińska, Koczeska, Rylska, Stankówna i Zawieruszanka”^[3].

Kariera teatralna i filmowa

Niedługo po zakończeniu studiów, w 1960 roku, otrzymała angaż w Teatrze Narodowym, gdzie wypatrzył ją Stanisław Bareja. Otrzymała wtedy propozycję zagrania w komedii Mąż swojej żony, w której wcieliła się w postać lekkoatletki Jadwigi Fołtasiówny-Karcz i rozpoczęła karierę filmową. Choć na planie otaczali ją bardziej doświadczeni aktorzy, gra Zawieruszanki została odebrana pozytywnie przez krytykę.

Aktorka poświęcała się jednak grze w teatrze, rzadko pojawiając się na ekranie. W 1962 roku pojawiła się w filmie Józefa Wyszomirskiego Rodzina Milcarków, a w 1965 roku zagrała w Walkowerze – filmie Jerzego Skolimowskiego. W 1967 roku wystąpiła kolejno u boku Tadeusza Łomnickiego w filmie Zabijaka oraz w Upiorze Stanisława Lenartowicza, a rok później dała się poznać szerszej publiczności jako Edyta Lausch w czternastym odcinku serialu Stawka większa niż życie, partnerując na ekranie Stanisławowi Mikulskiemu. Dużą popularność przyniosła Zawieruszance rola porucznik Krystyny Gromowicz w komedii Rzeczpospolita babska z 1969 roku. Nie chciała jednak wykorzystać szansy na sławę, która się przed nią pojawiła. Zdecydowanie odrzucała kolejne role.

Jako aktorka Teatru Narodowego, w którym występowała ponad trzy dekady, wcieliła się m.in. w Katarzynę w Widoku z mostu Arthura Millera (1960, reż. Józef Wyszomirski), Żanetę w Wilkach w nocy Tadeusza Rittnera (1962, reż. Henryk Szletyński), Helenę w Grubych rybach Michała Bałuckiego (1964, reż. Marian Wyrzykowski), Wiolettę w Kordianie Juliusza Słowackiego (1965, reż. Kazimierz Dejmek), Helenę w Śnie nocy letniej Szekspira (1968, reż. Wanda Laskowska), Matkę w Beniowskim Juliusza Słowackiego (1971, reż. Adam Hanuszkiewicz), Markizę di Mildi w Opętanych Witolda Gombrowicza (1982, reż. Tadeusz Minc), Blanche w Tramwaju zwanym pożądaniem Tennessee Williamsa (1986, reż. Waldemar Matuszewski) oraz Ducha w Dziadach Adama Mickiewicza (1987, reż. Krystyna Skuszanka). W 1990 przestała występować na deskach Teatru Narodowego.^[3]

W stołecznym Teatrze na Woli publiczność mogła oglądać występy aktorki w 1991 roku, m.in. w spektaklach Nosorożec Eugene'a Ionesco i Magic Box Krzysztofa Gradowskiego.

W 1992 roku Aleksandra Zawieruszanka przestała występować w teatrach. Powróciła na krótką chwilę w 2000 roku, grając w Łożu z baldachimem w Teatrze Scena Prezentacje w Warszawie^[4].

W 2005 roku zagrała epizod w jednym z odcinków serialu telewizyjnego Na dobre i na złe, występując u boku wieloletniego kolegi z planu Stanisława Mikulskiego. Zagrali starszą, zakochaną parę, która spotyka się w Leśnej Górze po latach rozłąki.

Życie prywatne

Była zamężna z prawnikiem i varsawianistą Zdzisławem Paprockim, z którym mieszkała na warszawskiej Woli. Zdzisław Paprocki zmarł 28 listopada 2021 roku w wieku 75 lat. Aleksandra Zawieruszanka i Zdzisław Paprocki mieli syna i czworo wnucząt^{[potrzebny przypis]}.

Jak przyznała w jednym z wywiadów, oboje z mężem byli bibliofilami i kolekcjonerami. Ich księgozbiór liczy ponad 10 tys. woluminów^[5].

W 2009 roku Aleksandra Zawieruszanka pojawiła się na otwarciu Muzeum Hansa Klossa w Katowicach^[6].

Filmografia

Filmy fabularne^[1]
Rok	Tytuł	Rola	Uwagi
1957	Tydzień westchnień		Etiuda szkolna
1960	Mąż swojej żony	Sprinterka Jadwiga Fołtasiówna-Karcz	Debiut filmowy
1962	Rodzina Milcarków	Barbara Henke
1965	Walkower	Inżynier Teresa Karczewska
1965	Dziewczęta w letnich sukienkach		Etiuda szkolna
1968	Wniebowstąpienie	Ludwika Gerson – przyjaciółka Raisy ze Lwowa
1969	Rzeczpospolita babska	Porucznik Krystyna Gromowicz
1972	Z tamtej strony tęczy	Doktor Teresa
1973	Punkt widzenia	"Hola Goga" – nauczycielka geodezji	Film krótkometrażowy
1973	Drużynowy	Mama Wojtka	Film krótkometrażowy
1991	Tak tak	Matka Zuzi

Seriale i telewizja^[1]
Rok	Tytuł	Rola	Uwagi
1960	Zawadiaka mimo woli	Giulia	Spektakl telewizyjny
1960	Świadek		Spektakl telewizyjny
1960	Obrazki śpiewające		Spektakl telewizyjny
1961	Ta trzecia	Ewa	Spektakl telewizyjny
1963	Romans Teresy Hennert		Spektakl telewizyjny
1963	Mandragora	Lukrecja	Spektakl telewizyjny
1964	Człowiek z głową	Barbara	Spektakl telewizyjny
1965	Zabawa jak nigdy		Spektakl telewizyjny
1965	Stawka większa niż życie	Edyta Lausch	Spektakl telewizyjny, odcinek: 5 pt. "Kryptonim Edyta"
1965	Piąta bomba	Elza	Spektakl telewizyjny
1965	Kapitan z Koepenick		Spektakl telewizyjny
1966	Przyznaję się do winy	Dora	Spektakl telewizyjny
1967	Zabijaka	Masza Siergiejewna	Film telewizyjny
1967	Upiór	Dasza / Praskowia	Film telewizyjny, podwójna rola
1967	Stawka większa niż życie	Edyta Lausch	Serial telewizyjny, odcinek: 14 pt. "Edyta"
1967	Poletko nad jeziorem	Renata	Spektakl telewizyjny
1967	Pajęczyna	Barbara / Angela / Jeanette	Spektakl telewizyjny
1967	Maliniarz	Sieglinda	Spektakl telewizyjny
1968	Sędzia Irving	Saddy	Spektakl telewizyjny
1968	Król i aktor	Dorota Padlewska	Spektakl telewizyjny
1969	Będę kobietą		Spektakl telewizyjny
1970	Widmo nocnej podróży		Spektakl telewizyjny
1970	Wakacje z duchami	Wiolonczelistka – żona "niewidomego" organisty	Serial telewizyjny, odcinki: 5 pt. "Tajemnica czarnego futerału", 6 pt. "Dzień bez cudów", 7 pt. "Strachy na lachy"
1970	W imieniu prawa	Żona dyrektora	Spektakl telewizyjny
1970	Pierwszy interesant		Spektakl telewizyjny
1970	Owoce miłowania		Spektakl telewizyjny
1970	A jesteś ogród		Widowisko telewizyjne
1971	Szafir jak diament	Architekt Ewa Potocka	Spektakl telewizyjny
1971	Podróż za jeden uśmiech	Monika	Serial telewizyjny, odcinek: 6 pt. "Polowanie na kapelusz"
1971	Na przełaj	Grażyna – córka	Film telewizyjny
1973	Zaciemnienie w Gretley	Diana Axten	Spektakl telewizyjny
1973	Weekend	Helena Holben	Spektakl telewizyjny
1973	Tajemnica jeziora	Adrienne	Spektakl telewizyjny
1973	Akcja V	Maryla	Spektakl telewizyjny, odcinki: 3 pt. "600 wron nad Peenemünde", 4 pt. "Specjalne wigilijne danie", 5 pt. "Pilna przesyłka do Londynu"
1974	Żona z orchideami	Gladys Bewans	Spektakl telewizyjny
1975	Dyrektorzy	Żona Badury	Serial telewizyjny, odcinek: 1 pt. "Swój chłop"
1976	Sidła	Piotrowska	Spektakl telewizyjny
1978	Pamela	Sierżant Molly	Spektakl telewizyjny
1980	Na czym pani gra	Julia	Spektakl telewizyjny
1995	Próby domowe		Serial telewizyjny
1995	Don Carlos	Księżna Olivarez	Spektakl telewizyjny
2005	Na dobre i na złe	Hanka Sikorska	Serial telewizyjny, odcinek: 229 pt. "Uśpiona miłość"

Dubbing
Filmy
Rok	Tytuł	Rola	Uwagi
1960	Kim pan jest, doktorze Sorge?	Lilly Braun
1961	Włoszki i miłość		Nowela 10 − "Kariera"
1962	Serca trzech dziewcząt
1963	Atak we mgle	Bessy Benson
1964	Lemoniadowy Joe	Winnifred
1965	Człowiek z Hongkongu	Alexandrine Pinardel
1965	Droga Brigitte	Pandora
1965	Wątła nić	Marion
1966	Czarna pantera	Martina
1967	Przedział morderców	Benjamine „Bambi” Bombat	Wersja kinowa
1968	Lew pręży się do skoku	Eva
1969	Czerwony namiot	Valeria
1975	Ostatnia ofiara	Krugłaja
1976	Robert i jego małpka	Tesařova
Seriale i telewizja
Rok	Tytuł	Rola	Uwagi
1975-1976, 1982-1983	Pszczółka Maja	Ćma
1976	Ja, Klaudiusz	Sybilla	Odcinki: 1, 13