2 Północnolubelska[1] (lub Lubelska[2]) Brygada Armii Ludowej im. Jana Hołoda (wcześniej 1 Batalion Gwardii Ludowej/5[3] Batalion Armii Ludowej im. Jana Hołoda) – związek partyzancki Armii Ludowej sformowany w lasach parczewskich w lipcu 1944 (decyzję podjęto w maju[3]) na bazie istniejącego od września 1943 batalionu GL/AL. Głównym zadaniem brygady powstałej w końcowej fazie okupacji Lubelszczyzny były ataki na wycofujące się pod naporem wojsk radzieckich siły Wehrmachtu oraz sabotaż dróg, mostów i linii kolejowych. Patronem jednostki był kapitan Jan Hołod ps. „Kirpiczny” – jej pierwszy dowódca.
1 Batalion GL
Jednostka powstała we wrześniu 1943 w lasach parczewskich z połączenia kilku oddziałów Gwardii Ludowej, był to pierwszy batalion GL w Polsce. Dowództwo Obwodu II przekazało mu do dyspozycji 2 z 5 ciężkich karabinów maszynowych, jakie posiadał w tym okresie obwód. Dowódcą jednostki został mianowany 34-letni były żołnierz 9 pułku artylerii lekkiej (usunięty za działalność w KPP i aresztowany) i pracownik cegielni na ziemiach włączonych po 17 września 1939 do Związku RadzieckiegoJan Hołod ps. „Kirpiczny”[4].
Trzon batalionu stanowił dowodzony przez Kirpicznegooddział im. Adama Mickiewicza(inne języki) (do wiosny 1943 im. gen. Józefa Bema[5]), który powstał wiosną 1942 z inicjatywy Hołoda i zbiegłego z niemieckiej niewoli starszego lejtnanta Fiodora Kowalowa ps. „Albrecht”[6]. Oddział brał udział m.in. w bitwie w Lasach Parczewskich (6–8 grudnia 1942), zdobyciu Ostrowa Lubelskiego (17 grudnia 1942), zaatakował posterunek policyjny i urząd gminny w Ludwinie (10 czerwca 1943), brał udział w wielu akcjach przeciwko niemieckiej żandarmerii oraz organizował pomoc dla ukrywającej się ludności żydowskiej[1].
5 Batalion AL im. J. Hołoda
6 stycznia 1944 w urządzonej przez hitlerowców zasadzce poległ kpt. Jan Hołod ps. „Kirpiczny”[7] nagrodzony krótko przed śmiercią Krzyżem Grunwaldu klasy I. Po jego śmierci Dowództwo Główne AL nadało jego imię batalionowi, którego był dowódcą. Z dokumentów, które opublikował w swoich wspomnieniach Gustaw Alef ps. „Bolek” wynika, że w późniejszym okresie zmieniono numer batalionu z 1 na 5[3]. Dowództwo po Hołodzie przejął przybyły w 1943 zza Bugu kpt. Aleksander Skotnicki ps. „Zemsta”. Pod jego dowództwem batalion rozrósł się osiągając liczbę prawie 800 partyzantów[8]. W międzyczasie oddział przeprowadził szereg akcji zbrojnych m.in. 16 kwietnia zdobywając Parczew. Dnia 1 i 3 maja we wsi Bójki z inicjatywy oficera oświatowego baonu por. Gustawa Alefa ps. „Bolek” zorganizowane zostały obchody Święta Pracy i Święta Konstytucji 3. Maja, na które zaproszono przebywających w obwodzie Naczelnego Dowódcę AL gen. Michała Żymierskiego ps. „Rola” i wiceprzewodniczącego KRN Zygmunta Goławskiego ps. „Niwa” oraz dowódcę obwodu ppłk Mieczysława Moczara ps. „Mietek”, a także przedstawicieli BCh i AK, w tym uratowany 3 maja z opresji oddział AK por. Zbigniewa Stępki ps. „Zbyszek”, który wkrótce w całości przeszedł do AL[3][9]. Wówczas podjęto decyzje o przeformowaniu batalionu w brygadę, co przerwała decyzja o wymarszu na południe Lubelszczyzny. Dnia 14 maja 1944 baon wziął udział w bitwie pod Rąblowem (prócz 4 kompanii), ścierając się m.in. z dywizją SS „Wiking”. Po tej bitwie część batalionu powróciła w rejon lasów parczewskich, reszta udała się w lasy janowskie. 18 maja poległ kpt. Zemsta, dowództwo nad jednostką objął pełniący od 12 maja funkcję szefa sztabu por. Zbigniew Stępka ps. „Mara”[10].
2 Brygada AL im. J. Hołoda
Decyzję o przeformowaniu batalionu w brygadę podjął 5 maja 1944 wizytujący oddziały w lasach parczewskich Naczelny Dowódca AL gen. Michał Żymierski ps. „Rola”, jednak weszła ona w życie lipca 1944 rozkazem nowego dowódcy obwodu II ppłk Grzegorza Korczyńskiego ps. „Korczyński”[3]. Formowanie brygady nie zostało w pełni ukończone wskutek walk w drugiej połowie lipca z wycofującymi się jednostkami hitlerowskimi i wyzwoleniu Lubelszczyzny przez Armię Czerwoną[1]. Po wyzwoleniu partyzanci brygady wstępowali z rozkazu jej dowódcy do odrodzonego Wojska Polskiego[2], a także MO.
We wrześniu 1943 batalion liczył 160 partyzantów[4], wczesną wiosną 1944 300[3] zaś 7 maja 1944 ok. 620 partyzantów[12]. Według Stanisława Supruniuka w szczytowym momencie jednostka liczyła ok. 800 partyzantów.
Dowódca:
por./kpt. Jan Hołod ps. „Kirpiczny”: wrzesień 1943 – 6 stycznia 1944 (poległ w zasadzce urządzonej przez Niemców)
por./kpt. Aleksander Skotnicki ps. „Zemsta”: styczeń 1944 – 18 maja 1944 (poległ w walce z Niemcami)
por. Zbigniew Stępka ps. „Zbyszek”, „Mara”: 14 – 18 maja 1944
Oficer oświatowy:
ppor./por. Gustaw Alef ps. „Bolek”: 11 kwietnia – 14 maja 1944 (oddzielił się od batalionu po bitwie pod Rąblowem, po czym objął dowództwo nad oddziałem specjalnym obwodu)
Oficer wyszkolenia:
kpt. Wacław Drozd ps. „Wach”, „Wacek”
Pluton sztabowy:
Dowódca:
sierż./ppor. Józef Gruszczyk ps. „Józek”
Oddział utworzony w sierpniu 1943 do ochrony Sztabu Obwodu II (pierwszym dowódcą był por. Mikołaj Meluch ps. „Kola”, w styczniu 1944 przeniesiony do pracy w sztabie Okręgu 4). Na początku 1944 pluton wszedł w skład batalionu im. Hołoda[13]. Przed tym faktem liczył ok. 40 partyzantów
por. Leon Marzęta ps. „Leszek” (w 1944 przeniesiony do pracy w sztabie Okręgu 4)
ppor. Jan Białek ps. „Biały”
Oddział utworzony jesienią 1943 z części oddziału Franka, nowych ochotników oraz ocalałych partyzantów z rozbitego oddziału im. Emilii Plater. Na początku 1944 wszedł w skład batalionu, przedtem liczył ok. 70 partyzantów. W skład kompanii wchodziły m.in. pluton gospodarczy i drużyna sanitarna.
2 kompania:
Dowódca:
ppor. Jan Litko ps. „Janek”: od marca 1944
3 kompania:
Dowódca:
por. Stanisław Gajuś ps. „Stach”
4 kompania:
Dowódca:
por. Chyl Grynszpan ps. „Chyl”
Utworzona w 1943 z mieszkających w rejonie Parczewa Żydów. Pod koniec roku włączono do niej niedobitki oddziału im. Emilii Plater.
Kompania Straży Chłopskiej Niwy (od początku maja 1944):
Dowódca:
kpt. Wacław Drozd ps. „Wach”, „Wacek” (także oficer wyszkolenia)
Utworzona w Ostrowie Lubelskim z inicjatywy miejscowego komendanta BCh kpt. Zygmunta Goławskiego ps. „Niwa” (późniejszy członek Wojewódzkiej Rady Narodowej), w marcu 1944 oddział przeszedł pod komendę AL.
↑Mimo iż od początku istnienia GL, a potem AL w jej szeregi przechodzili partyzanci ZWZ/AK o lewicowych poglądach np. Bolesław Boruta ps. „Hanicz” i Władysław Skrzypek ps. „Orzeł”, był to jedyny przypadek przejścia z AK do AL całego oddziału.
