Śluza została wybudowana w latach 1792–1794 jako śluza drewniana[a], następnie została przebudowana, w latach 1874–1879, w nieco innymi miejscu jako murowana[2]. Stanowi ona jeden z elementów stopnia wodnego, w odniesieniu do którego stosuje się nazwę: Mieszczańskim Stopniem Wodnym[b], położonego w obrębie Śródmiejskiego Węzła Wodnego – Dolnego[3]. W okresie powojennym zaprzestano użytkowania tego szlaku wodnego, a tym samym nie przeprowadzano niezbędnych napraw eksploatacyjnych i remontów. Dopiero w 2000 roku przeprowadzono gruntowny remont śluzy, umożliwiający oddanie jej do eksploatacji[3]. Ze względu na niewielkie wymiary tej śluzy i poprzedniej na szlaku (Śluzy Piaskowej), ta droga wodna nie ma większego znaczenia transportowego, towarowego. Obecnie jednak następuje aktywizacja turystyki i rekreacji wodnej także w obszarze otwartego dla żeglugiŚródmiejskiego Węzła Wodnego[3][4], szczególnie po oddaniu do użytkowania przystani śródmiejskich – Mariny Topacz, kilku przystani pasażerskich białej floty, Zatoki Gondoli.
Charakterystyka
Śluza ma wymiary: długość – 42,8; szerokość – 5,3; piętrzenie wynosi 5,65 m[1][2]. Do 1959 roku, poziom piętrzenia na stopniu był mniejszy i wynosił 3,74 m[2]. Śluza położona jest w 252,3 km Odry, na odnodze południowej, powyżej Mostów Pomorskich, a konkretnie Mostu Pomorskiego Środkowego. Odległość na drodze wodnej do następnego stopnia – Śluz Rędzin, wynosi 8,3 km, do poprzedniej na szlaku Śluzy Piaskowej wynosi 0,6 km[1]. Prawy brzeg stanowi Kępa Mieszczańska[c], natomiast lewy brzeg to niewielka Wyspa Pomorska, powstała w wyniku wykonania przekopu na potrzeby budowy śluzy i szlaku wodnego[d]. Poziom wody górnej kształtują dwa jazy stopnia wodnego: położony na Odrze Południowej i drugi na Odrze Północnej. Natomiast poziom wody dolnej kształtowany jest przez Stopień Wodny Rędzin. Zamknięcia to wrota wsporne.
