Jaz Psie Pole

Jaz Psie Pole

Państwo	Polska
Województwo	dolnośląskie
Miejscowość	Wrocław
Droga wodna	Stara Odra
Lokalizacja	na 2,93 km
Stopień wodny	Psie Pole
Budowa
Lata budowy	1892–1897
Dane techniczne
Rodzaj	2 × kozłowo-iglicowy
Długość	78,5 m
Różnica poziomów	1,35 m
Liczba przęseł	2
Światła przęseł	38+38
Położenie na mapie Wrocławia Jaz Psie Pole
Położenie na mapie Polski Jaz Psie Pole
Położenie na mapie województwa dolnośląskiego Jaz Psie Pole
51°07′39″N 17°03′45″E

Jaz Psie Pole – jaz kozłowo-iglicowy, położony we Wrocławiu, wybudowany w ramach Stopnia Wodnego Psie Pole. Jaz piętrzy wody odnogi rzeki Odry – w 2,930 km Starej Odry. Jaz został wybudowany podczas realizacji inwestycji z zakresu hydrotechniki prowadzonej we Wrocławiu, polegającej na przebudowie drogi wodnej na rzece Odra prowadzącej do i przez miasto, ale z pominięciem centrum miasta, tj. Śródmiejskiego Węzła Wodnego. Inwestycja ta była przeprowadzona w latach 1892–1897 i polegała na budowie nowego szlaku żeglugowego, głównie pod kątem możliwości przewozu drogą wodną materiałów masowych^{[1][2][3][4][5]}, szczególności węgla z Górnego Śląska. W tym celu, częściowo istniejącym wcześniej korytem, służącym do odprowadzenia wód wezbraniowych i powodziowych^[a], a częściowo nowym Kanałem Miejskim przeprowadzono nową drogę wodną, tzw. Drogę Wielkiej Żeglugi, Wrocławski Szlak Miejski^[3][6][7].

Jest to jedyny funkcjonujący obecnie jaz kozłowo-iglicowy na Odrze^[3]. Jaz ten jest oparty na pierwszej konstrukcji na świecie (1834 r.) inż. Poiree, umożliwiającej przy całkowitym przegrodzeniu rzeki w pełni kontrolowanie zmian poziomów wody w stanowisku górnym stopnia^[1][8].

Funkcje

Jaz reguluje stany wody^[1][5]:

• stan wody górnej dla Śluzy Miejskiej^[b]
• stan wody dolnej dla Śluzy Szczytniki^[c].

Na tym ramieniu rzeki:

• powyżej położony jest Jaz Szczytniki, wchodzący w skład poprzedniego stopnia wodnego – Stopień Wodny Szczytniki
• poniżej położony jest Jaz Różanka, wchodzący w skład następnego stopnia wodnego – Stopień Wodny Różanka.

Jaz przegradza koryto:

• na lewym brzegu tego koryta znajduje się teren osiedla Zacisze^[d],
• prawy brzeg stanowi grobla, rozdzielająca Starą Odrę od żeglugowego Kanału Miejskiego^[e].

Stara Odra:

• poniżej jazu, na prawym brzegu, łączy się z Kanałem Powodziowym i nieco dalej za Mostami Warszawskimi z Kanałem Żeglugowym,
• powyżej jazu, na lewym jej brzegu, oddziela się Kanał Miejski, którym biegnie Droga Wielkiej Żeglugi (Miejska Droga Wodna).

Charakterystyka

Przy normalnym piętrzeniu różnica poziomów wody wynosi 1,35 m. Jaz posiada dwa przęsła po 38 m każdy, co daje łącznie prześwit 76 m, przy całkowitej długość jazu wynoszącej 78,5 m. W każdym przęśle znajduje się po 29 sztuk (łącznie 58 sztuk) stalowych kozłów o rozstawie 1,26 m, i wysokości: w przęśle prawym 2,99 m, a w przęśle lewym 2,79 m. Na kozłach oparto pomosty o szerokości 1,1 m, umożliwiające operowanie iglicami. W każdym przęśle znajduje się po 316 iglic (łącznie 632 iglice), opieranych na kozłach i o próg jazu, o wymiarach: w przęśle lewym 0,12 × 0,12 × 3,0 m, a w przęśle prawym 0,12 × 0,12 × 3,2 m. Ponur wykonany jest z betonu – 2,20 m, poszur z bloków betonowych – 12,35 m. Dwa przyczółki i jeden filar środkowy (o szerokości 2,5 m), wykonane są również z betonu, a oblicowane kamieniem granitowym. Natomiast progi obu przęseł jazu wykonane są z ciosów granitowych. Iglice wykonane są z drewna. Na potrzeby obsługi jazu i magazynowanie niezbędnych elementów, wybudowano również budynki przy Ulicy Pasterskiej 1, 1a, 1b. Czas montażu lub demontażu ruchomej konstrukcji jazu wynosi co najmniej 8 godzin roboczych jednej brygady. Regulacja przepływu może być dokonywana poprzez demontaż części iglic. W przypadku konieczność przeprowadzenia jak największej ilość wód, np. podczas wezbrań, kozły po zdemontowaniu iglic, mogą zostać położona na dnie cieku^[1][3][8].

Jaz Psie Pole

Stanowisko dolne jazu, ustawione kozły z iglicami

Stanowisko dolne jazu, konstrukcja kozłów z kształtowników stalowych

Stanowisko dolne jazu, przepuszczanie wody, określona część iglic zdemontowana

Stanowisko dolne jazu

Pomost na kozłach

Stanowisko górne jazu

Stanowisko górne jazu, zdemontowane iglice

Stanowisko górne jazu, prawe przęsło

Stanowisko górne jazu, po lewej na grobli szopa jazowa

Zobacz też

• Wrocławski Węzeł Wodny
• jazy we Wrocławiu
• pierwsza kanalizacja Odry we Wrocławiu

Uwagi

1. Poprzez przekopy wykonane w XVI wieku.
2. Która podobnie jak Jaz Psie Pole, wchodzi w skład Stopnia Wodnego Psie Pole.
3. Która wchodzi w skład Stopnia Wodnego Szczytniki, śluza ta położona jest na kanale Przekop Szczytnicki, natomiast w początkowym biegu Starej Odry położony jest Jaz Szczytnicki.
4. Obszar tzw. Wielkiej Wyspy; położony na północny wschód od jazu.
5. Położona na południowy zachód od jazu; na grobli przebiega Ulica Pasterska.

Przypisy

1. Encyklopedia Wrocławia, Jaz Psie Pole, s. 322.
2. Encyklopedia Wrocławia, Kanał Miejski, s. 342.
3. wrosystem.um.wroc.pl: Fundacja Otwartego Muzeum Techniki, Wrocław 2007, Budowle hydrotechniczne Wrocławskiego Węzła Wodnego (dostęp 2009-12-17).
4. wroclaw.pl – Budowle hydrotechniczne Wrocławskiego Węzła Wodnego (dostęp 2009-12-17).
5. Jaz Psie Pole na stronie Wratislaviae Amici (dostęp 2009-12-17).
6. Zespół autorski: dr inż. kpt. ż.s. Jacek Trojanowski – kierownik pracy, dr kpt. ż.s. Krzysztof Wos, dr inż. Anna Galor, dr inż. Bogusz Wisnicki, mgr inż. Marcin Breitsprecher, Analiza potrzeb inwestycyjnych w zakresie żeglugi śródlądowej na rzece Odrze w latach 2007–2013. bip.transport.gov.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-03-05)]., AKADEMIA MORSKA W SZCZECINIE, INSTYTUT INŻYNIERII TRANSPORTU, Zakład Żeglugi Śródlądowej i Gospodarki Wodnej, SZCZECIN 2006 (dostęp 2009-12-17).
7. Wrocławski Węzeł Wodny – Historia. 2wrzdh.ins.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2005-04-07)]. (dostęp 2009-12-17).
8. Prosto z pokładu nr 27, rok III, Listopad 2005 r., www.nadbor.pwr.wroc.pl, Ryszard Majewicz, Żegluga wielka XIX wieku we Wrocławiu (dostęp 2009-12-17).

Bibliografia

• praca zbiorowa pod red. Jana Harasimowicza: Encyklopedia Wrocławia. Wyd. III poprawione i uzupełnione. Wrocław: Wydawnictwo Dolnośląskie, 2006. ISBN 978-83-7384-561-9. ISBN 83-7384-561-5. (pol.). Brak numerów stron w książce

Linki zewnętrzne

• Jaz Psie Pole w Wikimapii (dostęp 2009-12-17)
• Jaz Psie Pole na stronie Wratislaviae Amici (dostęp 2009-12-17)