Бағдат

Бағдат
	Қала
	Бағдат
	араб.: بغداد‎
Әкімшілігі
Ел	Ирак
Статусы	Астана
Мухафаза	Бағдат
Мэр	Зикра әл-Виш
Тарихы мен географиясы
Координаттары	33°21′ с. е. 44°25′ ш. б. / 33.350° с. е. 44.417° ш. б. (G) (O) (Я)Координаттар: 33°21′ с. е. 44°25′ ш. б. / 33.350° с. е. 44.417° ш. б. (G) (O) (Я)
Құрылған уақыты	762
Жер аумағы	204,2 км²
Орталығының биiктігі	34 м
Уақыт белдеуі	UTC+3, жазда UTC+4
Тұрғындары
Тұрғыны	9 028 000 адам (2015)
Тығыздығы	25 751 адам/км²
Агломерация	8 000 000
Сандық идентификаторлары
Пошта индексі	10001–10090
	baghdadgov.com
	Бағдат
	Бағдат шекарасы
	Ортаққордағы санаты: Бағдат

Бағдат (араб: بغداد — «құдайдың берген сыйы») — Ирактың астанасы, Бағдат мухафазының әкімшілік орталығы. Тигр өзенінің екі жағасын бойлай Дияла өзенінің сағасына дейінгі аралықта, Жерорта теңізі, орталық және Оңтүстік Азия елдерін жалғастыратын жолдар тоғысында орналасқан. Халқы 3 млн. (1996).

Тарихы

Бағдатты 762 жылы Мадинатус Салам (Бейбіт қала) деген атпен халиф Мансұр салдырып, Аббас халифатының астанасына айналдырады. Бұрын оның орнында шағын елді мекен болған. IX ғасырда қала қолөнер кәсібі мен сауда-саттықтың, ортағасырлық араб мәдениетінің ірі орталығына айналған. Бағдат арқылы Үндістаннан, Арабиядан, Еуропа елдерінен тауарлар тасылды. Аббас әулетінің халифаты ыдырағаннан кейін өзінің саяси маңызын жоғалтқанымен, күллі шығыс жұрты табынған ғылым орталық болып қала берді.

XIII ғасырда Бағдатта 30-дан астам кітапхана болған. 945 жылы Буида әулетінің, 1055 жылы Селжүк әулетінің қол астына өткен. 1258 жылы Бағдатты Шыңғыс хан әулеті басып алып, қаланы қиратып, тонады. XIV ғасырдың соңы мен XV ғасырдың басында Әмір Темір бұл қаланы екі рет жаулап алды. XVI-XVII ғасырларда Бағдат біресе османлылардың, біресе парсылардың билігіне өтіп отырды. 1638-1917 жылдары қала Ұлы Османлы Мемлекетінің құрамында болды. 1917 жылы ағылшын әскерлері басып алды. 1920 жылдан бастап Ұлыбританияның мандатымен басқарылатын аймақтың әкімшілік орталығы, 1921-1958 жылдары Ирак әмірлігінің астанасы.

Отаршылдыққа қарсы ұлт-азаттық қозғалыстың (1948, 1949, 1952, 1954 жылғы ірі көтерілістердің) ошағы болды. 1958 жылдан Ирак Республикасының астанасы.

Экономикасы

Ирактағы барлық өндіріс орнының, әсіресе, тоқыма, тері өңдеу, тамақ өнеркәсібінің 25%-і Бағдатқа шоғырланған. Ірі электр техника зауыты бар. Қала жанында ірі мұнай зауыты орналасқан.

Мәдениеті

Бағдатта әлемге белгілі сәулет ескерткіштері: Аббас әулетінің сарайы (12-ғасырдың соңы — 13 ғасырдың басы), Зүбайда кесенесі (13 ғасырдың басы), Сұқ әл-Ғазал мұнарасы (1279), Маржан ханның керуен сарайы (1358/59), Мұса әл-Қадамның «Алтын мешіт» кесенесі (1515) және т. б. жақсы сақталған. Сондай-ақ мұнда университет, Ғылым Академиясы, 6 музей, кітапхана ғимараты бар.

Ежелгі Қазақ топырағынан шығып, бүкіл түркі жұртының мақтанышына айналған ойшыл ғалымдар — Әбу Наср әл-Фараби (870—950), Әлам әд-Дин әл-Жауһари (шамамен 1008 ж.ө.), Бурһан әд-Дин Ахмад әл-Фараби (шамамен 1174 ж.ө.), Махмұт Қашқари (11 ғасыр), Әбу Абдаллаһ әл-Баласағұни (1040/50 —1112), Абд әл-Ғафур әл-Кердери (шамамен 1166 ж.ө.) және т. б. білімдерін толықтыру үшін Бағдатқа барып, дәріс алған, ғылым еңбектер жазған.^[2]^[3]^[4]

Климаты

Қала мен оның төңірегіндегі жердің ауа райы субтропиктік жерортатеңіздік климаттың ықпалымен қалыптасады. Қаңтардағы ауаның орташа температурасы шамамен +10°С-ты, шілдеде — шамамен +34°С-ты құрайды. Жауын-шашынның жылдық орташа мөлшері 160—180 мм аралығында болады.

Мамыр-маусым айларында солтүстік-батыстан жел соғып тұрады. Бұл кезеңде Бағдат пен оның айналасында шаңды және құмды дауылдар жиі болады.

Халқы

АҚШ-пен әскери қимылдар басталғанға дейін (2003 ж.) Бағдаттағы халық саны 5,1 млн-нан астам адамды құрады. Алайда қала тұрғындарының бір бөлігінің опат болуы, сондай-ақ Бағдаттықтардың елдің басқа қалалары мен шет елдерге саяси себептермен қоныс аударуының нәтижесінде қала халқы айтарлықтай кеміді.

Қала халқының ұлттық құрамы, негізінен, арабтардан (75%-ы), сондай-ақ күрдтерден, түріктерден, ассириялықтардан, армяндардан, еврейлерден, т.б. тұрады. Араб тілі мемлекеттік тіл болып табылады, ресми мәртебе алған күрд тілі де кең таралған. Бағдаттың дінге сенуші тұрғындарының арасында шииттік және сунниттік бағыттағы мұсылмандар (90%-дан жоғары) басым, шамалы бөлігі христиан және иудея дінін ұстанады.^[5]

Дереккөздер

↑ Baghdad’s Trailblazing Female Mayor Zekra Alwach Faces Tough Times Ahead, Glammonitor.com, 2015-7-8
↑ Страны мира, М., 1997.
↑ «Қазақстан»: Ұлттық энциклопедия / Бас редактор Ә. Нысанбаев – Алматы «Қазақ энциклопедиясы» Бас редакциясы, 1998 ISBN 5-89800-123-9, I том
↑ Отырар. Энциклопедия. – Алматы.«Арыс» баспасы, 2005 ISBN 9965-17-272-2
↑ Қазіргі дүние географиясы: Хрестоматия. Жалпы білім беретін мектептің қоғамдық-гуманитарлық бағытындағы 11-сыныбына арналған оқу құралы. / Қ. Ахметов, Т. Увалиев, Г. Түсіпбекова. —Алматы: "Мектеп" баспасы, 2007. ISBN 9965-36-216-5