Ашхабад

Қала
Ашхабад
түрікм. Aşgabat
Логотипі
Әкімшілігі
Ел	ТүрікменстанТүрікменстан
Статусы	Астана
Ішкі бөлінісі	4 этрап
Хәкімі	Дурдылыев Шаһмұхаммет[1]
Тарихы мен географиясы
Координаттары	37°57′ с. е. 58°23′ ш. б.37.950° с. е. 58.383° ш. б. / 37.950; 58.383 ^(G) ^(O) ^(Я)Координаттар: 37°57′ с. е. 58°23′ ш. б.37.950° с. е. 58.383° ш. б. / 37.950; 58.383 ^(G) ^(O) ^(Я)
Құрылған уақыты	1881
Бұрынғы атаулары	1881-1919 — Ғашықабат 1919-1927 — Полторацк
Қала статусы	1881
Жер аумағы	700 шамасы[2] немесе 830 шамасы[3] км²
Орталығының биiктігі	273 м
Климаты	Континенттік
Уақыт белдеуі	UTC+5
Тұрғындары
Тұрғыны	1 млн[4] адам (2018)
Ұлттық құрамы	түрікмендер (77%), орыстар, өзбектер, армяндар
Конфессиялар	Мұсылмандар, православтар, буддистер, яһудилер, католиктер
Этнохороним	ашхабадтық, ашхабадтықтар
Ресми тілі	Түрікмен
Сандық идентификаторлары
Телефон коды	+(993 12)
Пошта индекстері	744000 — 744040[5]
Автомобиль коды	AG
ashgabat.gov.tm  (түрікм.)
Ашхабад
Ашхабад шекарасы

Ашхабад (түрікм. Aşgabat) — Түрікменстандағы қала, 1924 жылдың қазанынан бастап елдің елордасы. Копетдақ тауының етегінде орналасқан, халық саны — 941 221 адам.

"Ақ мәрмәрлы елорда" — түрікмендер өз елордаларын осылай дәріптейді. Копетдақ тауының етегіндегі Ахал алқабы мен Қарақұм шөлінің шетінде, теңіз деңгейінен 214-240 м биіктікте орналасқан.

Атауы

Ашхабад деген атау арабтың "ъәшқ" (араб.: عشق‎ — махаббат) және парсының "абад" (парсы: آباد‎ — мекен) деген сөздерінен шықты.

Тарихы

Ашхабад вокзалы, 1901 жыл

Ашхабад ежелгі дәуірлерде қаланың орнында шағын елді мекен болған. Ұлы Жібек жолының бойында тұрғандықтан ертеден маңызды қоныс болып саналған. Қаланы М.Д.Скобелев басқарған Ахалтеке жорығы кезінде орыс отарлаушылары басып алып (1881 жылы 18 қаңтар), әскери бекініске айналдырды. 1885 жылы Түрікменстан аймағында құрылған Ресейдің әкімшілік бөлігі — Каспий облысының орталығы болды. 1885 жылы Ғашықабат—Каспий және 1899 жылы Ғашықабат—Ташкент темір жол желісі салынуы нәтижесінде Ғашықабат Орта Азиядағы ірі сауда орталықтарының біріне айналды. 1919 жылы 9 шілдеде Түркістан АКСР-інің орталығы болды. 1919-1927 жылдары қала ақ гвардияшылармен шайқаста қаза тапқан Түркістан АКСР-інің Еңбек комиссары П.Г.Полторацкийдің есімімен "Полторацк" деп аталды. 1927 жылы тарихи-ұлттық атауы қайта берілді.

1920-1980 жылдары қала Түрікменстандағы ең ірі өнеркәсіп орталығына айналып, өндіріс орындар шығаратын өнімдері 1913 жылғы көрсеткіштермен салыстырғанда 100-ге жуық пайызға артты. Металл өңдеу және машина жасау, электротехникалық, құрылыс материалдарын шығару, шыны жасау, мата тоқу, тамақ өнеркәсібі орындары, электростанциялары салынды. Әсіресе, қаладағы кілем тоқу кәсіпорындарының бұйымдары дүние жүзіне белгілі. 1969 жылы Байрамәли—Ғашықабат—Безмеин газ құбыры іске қосылды. Ғашықабат бірнеше рет зілзаланы бастан кешті (1893, 1895, 1929). 1948 жылы 6 қазанда болған зілзаладан түгелдей қираған қала қайта салынды. 1950-1960 жылдары заманауи сәулет өнерін шығыстық әсем әдіспен ұштастырған Үкімет үйі, көпшілік кітапхана бой көтерді. Ғашықабат — Республиканың мәдени және ғылыми орталықтарының бірі. Мұнда жалпы және арнаулы орта білім беретін мектептер, жоғары оқу орындар, Ғылым Академиясының ғылыми-зерттеу мекемелері бар. Мақтымұлы атындағы опера және балет театры, драма, қуыршақ театрлары, мұражайлар, газет-журнал редакциялары жұмыс істейді^[6][7].

Климаты

• Жылдық орташа мөлшер температурасы — +16,7C°.
• Жел жылдық орташа мөлшер жылдамдығы — 1,6 м/с.
• Ауа жылдық орташа мөлшер дымқылдығы — 56%.

Бауырлас қалалары

•  АҚШ, Альбукерке
•  Түркия, Анкара

Дереккөздер

1. «Түрікменстан: алтын ғасыр» Мұрағатталған 5 маусымның 2013 жылы.
2. Столица, устремлённая в будущее. Мұрағатталған 6 тамыздың 2018 жылы. // turkmenistan.gov.tm (09 қараша 2013 жылы)  (орыс.)
3. В Ашхабаде переименованы два городских этрапа.. Басты дереккөзінен мұрағатталған 10 қараша 2013. // news.asgabat.net (31 мамыр 2013 жыл)  (орыс.)
4. Президент Туркменистана провёл видеоселекторное рабочее совещание Мұрағатталған 27 наурыздың 2019 жылы.  (орыс.)
5. Почтовые индексы (POÇTA INDEKSLERI). "Türkmenpoçta" Poçta aragatnaşygy döwlet kompaniýasynyň aragatnaşyk bölümleriniň.. Басты дереккөзінен мұрағатталған 13 қыркүйек 2013. // turkmenpost.gov.tm
6. «Қазақстан»: Ұлттық энцклопедия / Бас редактор Ә. Нысанбаев – Алматы «Қазақ энциклопедиясы» Бас редакциясы, 1998 ISBN 5-89800-123-9, I том
7. Қазіргі дүние географиясы: Хрестоматия. Жалпы білім беретін мектептің қоғамдық-гуманитарлық бағытындағы 11-сыныбына арналған оқу құралы. / Қ. Ахметов, Т. Увалиев, Г. Түсіпбекова. - Алматы: "Мектеп" баспасы, 2007. ISBN 9965-36-216-5